Pritzker Mimarlık Ödülü

Pritzker Mimarlık Ödülü, Hyatt Vakfı tarafından 1979’dan beri her sene verilen bir mimarlık ödülü olup yeteneği, önsezileri ve sorumluluk bilinciyle, topluma ve mimarlığa anlamlı katkılar sağlayan mimarları onurlandırma amacı taşır.^[1]

Hyatt Vakfı 1979 yılında Jay A. Pritzker ve eşi Cindy Pritzker tarafından Pritzker Mimarlık Ödülleri’ni vermek için kuruldu ve de finansmanı hâlen Pritzker ailesi tarafından sağlanmaktadır. Milliyet, ırk, köken veya ideoloji ayrımı yapılmaksızın verilen ödül 100.000 Amerikan Doları ve 1987 yılından beri üzerine Latince: Firmitas, Utilitas, Venustas (Türkçe: Sağlamlık, İşe Yararlık, Zariflik) yazılmış bir bronz madalyadır.^[2] Bu madalyanın ilham kaynağı Vitruvius'dur. 1987 yılına kadar da Henry Moore tarafından tasarlanmış heykeller, para ödülüne ek olarak, verilmekteydi.

2006 yılında ödülü kazanan ünlü Brezilyalı mimar Paulo Mendes da Rocha'nın ödülü ilk defa Türkiye’de bir törenle 30 Mayıs 2006 tarihinde Dolmabahçe Sarayı'nda verilmiştir. Prizker Vakfı adına konuşan Thomas Pritzker, her sene farklı bir ülkede ödül töreninin düzenlenmesini tercih ettiklerini belirterek 2006 yılında Türkiye’nin ve Dolmabahçe Sarayı’nın seçilme nedenini “Yüzyıllardır doğu ve batı kültürlerinin kavşak noktasında yer alan bu coğrafyada mimariye karşı olan farkındalığı artırmak” olarak özetledi.^[3]

2020 itibarıyla hâlen ödül komisyonu başkanı olan Martha Thorne, gerek bu ödülü geçmişte kazanan mimarlardan gerekse "mimarlık sektoründe tecrübeli ve ilgili" akademisyenler, eleştirmenler ve diğerlerinden aday göstermelerini beklediklerini belirtir. Ayrıca "her sene 1 Kasım’a kadar, ülkesinde lisanslı herhangi bir mimar da kişisel tavsiyesini komisyona bildirebilir. Her sene oluşturulan jüri "mimarlık, iş dünyası, eğitim, basın ve kültür alanlarında tanınmış" beş ila dokuz uzmandan oluşur. Bu üyeler o seneki ödülün sahibini ilkbaharın başında seçer. Mimarlık dünyasının bir nevi Nobel'i sayılan ve en prestijli ödülü olarak kabul edilen Pritzker Mimarlık Ödülü için bugüne kadar 47 ülkeden, 500'den fazla kişi veya oluşum bu ödül için adaylar önerdi.

Bu ödülün ilk sahibi olan Philip Johnson’a ödülü takdim edilirken “50 yıllık tasarım yeteneğinin ve enerjisinin sayısız müze, tiyatro, kütüphane, müstakil ev, bahçe ve ofis yapılarında hayat kazandığı” belirtilmiştir. Ödülü 2004 yılında kazanan Zaha Hadid, bu ödülü kazanan ilk kadın mimardır.^[4] Ryue Nishizawa 44 yaşında bu ödülü kazanan en genç mimardır, Frei Otto ise 89 yaşında bu ödülü kazanan en yaşlı mimardır.^[5]

Pritzker Ödülü tarihinde geniş çaplı tartışmalara da neden oldu. 1991 yılında ödülün Robert Venturi'ye verilip ortağı Denise Scott Brown'a verilmemiş olması, meslekteki cinsiyet eşitsizliğine işaret edilerek tepki topladı. Pritzker komitesi, ödülün yalnız kişilere verildiğini açıklayarak kararlarını savunmuşsa da, sonraki yıllarda bu kararını değiştirerek ödülü kurucu ortaklara birlikte vermeye başladı.^[6] İlk olarak 2001 yılında ödül Jacques Herzog ve Pierre de Meuron'a birlikte verildi, 2010 yılında da ortaklar Kazuyo Sejima ve Ryue Nishizawa birlikte ödüllendirildi. Bu gelişmeler üzerine, ödülün Denise Scott Brown'a da verilip haksızlığın telafi edilmesi talebiyle 2013 yılında başlatılan uluslararası bir imza kampanyasıyla 9 binin üzerinde imza toplandı, fakat Pritzker komitesi geçmiş yıllara yönelik ödül verilemeyeceğini açıklayarak talepleri reddetti.^[7] Bu karar üzerine Denise Scott Brown, "bana bir ödül değil, bir ödül seremonisi borçları var" cevabını verdi.^[7] Pritzker tarihinde ödül yalnız beş kadın mimara, Zaha Hadid, Kazuyo Sejima, Carme Pigem, Yvonne Farrell ve Shelley McNamara'ya verilmiştir.