Karma
Karma (Pali: kamma; do të thotë veprim, punë ose vepër)[1] ajo gjithashtu i referohet parimit shpirtëror të kauzës dhe efektit ku qëllimi dhe veprimet e një individi (shkaku) ndikojnë në të ardhmen e atij individi (efekti).[2] Qëllimi i mirë dhe vepra e mirë kontribuon në karma të mirë dhe lumturinë e ardhshme, ndërsa qëllimi i keq dhe vepra e keqe kontribuojnë në karma të këqija dhe vuajtjet e ardhshme.[3] Karma është ngushtë e lidhur me idenë e rilindjes në shumë shkolla të feve aziatike. Në këto shkolla, karma në të tashmen ndikon në të ardhmen e dikujt në jetën e tanishme, si dhe në natyrën dhe cilësinë e jetës së ardhshme - në saṃsāra-n e dikujt.[4]
Me origjinë në Indinë e lashtë, karma është një koncept kyç në Hinduizëm, Budizëm, Jainizëm, Sikizëm,[5] dhe Taoizëm.[6]
Përkufizimi dhe kuptimet
Karma është "veprim", "punë", "aksion" ose "akt" i ekzekutuar, dhe është gjithashtu "objekti", "synimi". Wilhelm Halbfass[7] e shpjegon karmën duke e krahasuar me një fjalë tjetër sanskrite, kriya. Fjala kriya është aktiviteti së bashku me hapat dhe përpjekjet në veprim, ndërsa karma është (1) veprimi i ekzekutuar si pasojë e atij aktiviteti, si dhe (2) qëllimi i aktorit prapa një veprimi të ekzekutuar ose një veprimi të planifikuar (i përshkruar nga disa shkollarë[8] si tepricë metafizike e lënë te aktori). Një veprim i mirë krijon karma të mirë, ashtu siç bën qëllimi i mirë. Një veprim i keq krijon karmë të keqe, ashtu siç bën qëllimi i keq.[7]
Karma gjithashtu i referohet një parimi konceptual që filloi në Indi, shpesh përshkruar në mënyrë të përshkallëzuar të parimit të karmës, nganjëherë si teoria e karmës ose ligji i karmës.[9] Në kontekstin e teorisë, karma është komplekse dhe e vështirë për t'u përkufizuar.[10] Shkollat e ndryshme të Indologëve nxjerrin përkufizime të ndryshme për konceptin karma nga tekstet e lashta indiane; përkufizimi i tyre është një kombinim i (1) shkakut që mund të jetë etik ose jo-etik; (2) eticizimit, që veprime të mira ose të këqija kanë pasoja; dhe (3) rilindjes.[10][11] Indologët e tjerë përfshijnë në përkufizimin e teorisë së karmës atë që shpjegon rrethanat aktuale të një individi duke iu referuar veprimeve të tij ose të saj në të kaluarën. Këto veprime mund të jenë ato në jetën aktuale të një personi, ose, në disa shkolla të traditave indiane, ndoshta veprime në jetën e tyre të kaluar; për më tepër, pasojat mund të rezultojnë në jetën aktuale, ose në jetën e ardhshme të një personi.[10][12] Ligji i karma vepron i pavarur nga çdo hyjni apo ndonjë proces gjykimi hyjnor.[13]
Shënime
Referime
Referime
- Bhikkhu Thanissaro (2010), Wings to Awakening: Part I (PDF), Metta Forest Monastery, Valley Center, CA
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Bronkhorst, Johannes (1998), "Did the Buddha Believe in Karma and Rebirth?", Journal of the International Association of Buddhist Studies, 21 (1): 1–20
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Buswell, Robert E. (2004), Encyclopedia of Buddhism, Macmillan Reference USA
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Buswell, Robert E.; Lopez Jr., Donald S., red. (2013), The Princeton Dictionary of Buddhism, Princeton University Press
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Chapple, Christopher (1986), Karma and Creativity, State University of New York Press, ISBN 0-88706-250-4
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Dargyay, Lobsang (1986), "Tsong-Kha-Pa's Concept of Karma", përmbledhur nga Neufeldt (red.), Karma and Rebirth: Post Classical Developments, State University of New York Press, ISBN 0-87395-990-6
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Dasgupta, Surendranath (1991), A History of Indian Philosophy, Volume 4, Motilal Banarsidass Publ.
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Gethin, Rupert (1998), Foundations of Buddhism, Oxford University Press
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Gombrich, Richard F. (1997), How Buddhism Began. The Conditioned Genesis of the Early Teachings, New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd.
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Gombrich, Richard (2009), What the Buddha Thought, Equinox
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Harvey, Peter (1990), Introduction to Buddhism, Cambridge University Press
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Kalupahana, David (1975), Causality: The Central Philosophy of Buddhism, University of Hawaii Press
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Kalupahana, David J. (1992), The Principles of Buddhist Psychology, Delhi: ri Satguru Publications
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Keown, Damien (2000), Buddhism: A Very Short Introduction, Oxford University Press, Kindle Edition
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Mark Juergensmeyer; Wade Clark Roof (2011). Encyclopedia of Global Religion. SAGE Publications. ISBN 978-1-4522-6656-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Khandro Rinpoche (2003), This Precious Life, Shambhala
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Klostermaier, Klaus K. (1986), "Contemporary Conceptions of Karma and Rebirth Among North Indian Vaisnavas", përmbledhur nga Neufeldt, Ronald W. (red.), Karma and Rebirth: Post-classical Developments, Sri Satguru Publications
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Kopf, Gereon (2001), Beyond Personal Identity: Dōgen, Nishida, and a Phenomenology of No-self, Psychology Press
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Kragh, Ulrich Timme (2006), Early Buddhist Theories of Action and Result: A Study of Karmaphalasambandha, Candrakirti's Prasannapada, verses 17.1-20, Arbeitskreis für tibetische und buddhistische Studien, Universität Wien, ISBN 3-902501-03-0
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Lamotte, Etienne (1987), Karmasiddhi Prakarana: The Treatise on Action by Vasubandhu, Asian Humanities Press
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Lichter, David; Epstein, Lawrence (1983), "Irony in Tibetan Notions of the Good Life", përmbledhur nga Keyes, Charles F.; Daniel, E. Valentien (red.), Karma: An Anthropological Inquiry, University of California Press
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Matthews, Bruce (1986), "Chapter Seven: Post-Classical Developments in the Concepts of Karma and Rebirth in Theravada Buddhism", përmbledhur nga Neufeldt, Ronald W. (red.), Karma and Rebirth: Post Classical Developments, State University of New York Press, ISBN 0-87395-990-6
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Obeyesekere, Gananath (2005). Wendy Doniger (red.). Karma and Rebirth: A Cross Cultural Study. Motilal Banarsidass. ISBN 978-8120826090.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Padmakara Translation group (1994), "Translators' Introduction", The Words of My Perfect teacher, HarperCollins Publishers India
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Schmithausen, Lambert (1986), Critical Response. In: Ronald W. Neufeldt (ed.), "Karma and rebirth: Post-classical developments", SUNY
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Vetter, Tilmann (1988), The Ideas and Meditative Practices of Early Buddhism, BRILL
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)