Tërbimi

Tërbimi është një sëmundje virale që shkakton pezmatim të trurit te qeniet njerëzore dhe kafshët me gjak-të nxehtë .^[1] Simptomat e para mund të përfshijnë ethe dhe kruajtje në vendin e ekspozimit.^[1] Këto simptoma ndiqen nga një ose më shumë prej simptomave të mëposhtme: lëvizje të dhunshme, përpëlitje të pakontrolluara, frika nga uji, paaftësi për të lëvizur pjesët e trupit, konfuzion, dhe humbje të vetëdijes.^[1] Pas shfaqjes së simptomave, tërbimi pothuajse gjithmonë çon në vdekje.^[1] Periudha kohore ndërmjet kontraktimit të sëmundjes dhe fillimit të simptomave është zakonisht nga një deri në tre muaj. Sidoqoftë, kjo periudhë mund të ndryshojë nga më pak se një javë deri në më shumë se një vit.^[1] Periudha varet nga distanca në të cilën virusi duhet të udhëtojë për të arritur sistemin nervor qendror.^[2]

Tërbimi transmetohet te njerëzit nga kafshët e ndryshme. Tërbimi mund të transmetohet kur një kafshë e infektuar gërvisht ose kafshon një kafshë tjetër ose një qenie njerëzore.^[1] Pështyma e një kafshe të infektuar gjithashtu mund të transmetojë tërbimin në qoftë se pështyma bie në kontakt me membranën e mukozës së një kafshe tjetër ose me atë të një njeriu.^[1] Rastet më të shumta te njerëzit ndodhin si rezultat i kafshimit të qenve.^[1] Më shumë se 99% të rasteve të tërbimit në vendet ku qentë zakonisht kanë tërbimin shkaktohen nga kafshimi i qenve.^[3] In the Lakuriqët e natës , amerikanë janë shkaku më i zakonshëm i tërbimit, dhe më pak se 5% i rasteve të tërbimit te njerëzit janë për shkak të qenve.^[1][3] Brejtësit infektohen tepër rrallë nga tërbimi.^[3] Virusi i tërbimit udhëton në drejtim të trurit duke ndjekur nervat periferikë. Sëmundja mund të diagnostikohet vetëm pasi të fillojnë simptomat.^[1]

Kontrolli i kafshëve dhe programet e vaksinimit ka ulur rrezikun e tërbimit nga qentë në një sërë rajonesh të botës.^[1] Imunizimi i njerëzve përpara se të ekspozohen ndaj sëmundjes rekomandohet për ata që gjenden përpara një rreziku të lartë. Grupi të cilit-i kanoset një rrezik i madh përfshin njerëzit që punojnë me lakuriqë nate ose për ata që kalojnë një periudhë të gjatë kohe në ato zona të botës ku tërbimi është i zakonshëm.^[1] Në njerëzit që kanë qenë të ekspozuar ndaj tërbimit, vaksina e tërbimit dhe nganjëherë imunoglobulina e tërbimit janë efikase për parandalimin e sëmundjes në qoftë se personi merr trajtimin e duhur përpara fillimit të simptomave të tërbimit.^[1] Duke larë vendin e kafshuar dhe atë të gërvishtur për 15 minuta me sapun dhe ujë, povidone iodine, ose detergjent meqenëse ato mund ta vrasin virusin e gjithashtu duket se është në një njëfarë mënyre efikase për të parandaluar transmetimin e tërbimit.^[1] Vetëm pak njerëz kanë mbijetuar pas infektimit nga tërbimi dhe kjo për arsye të një trajtimi të gjatë, të njohur si protokolli Milwaukee.^[4]

Tërbimi shkakton rreth 26,000 deri në 55,000 vdekje në vit në të gjithë botën.^[1][5] Më shumë se 95% e këtyre vdekjeve ndodhin në Azi dhe Afrikë.^[1] Tërbimi është i pranishëm në më shumë se 150 vende dhe në të gjithë kontinentet përveç Antarktidës.^[1] Më shumë se 3 miliard njerëz jetojnë në zona të botës ku është i pranishëm tërbimi.^[1] Në pjesën më të madhe të Evropës dhe Australisë, tërbimi është i pranishëm vetëm te lakuriqët e natës.^[6] Në shumë vende të vogla ishullore tërbimi mungon krejtësisht.^[7] Vaksina e parë parandaluese e tërbimit u përgatit nga Lui Pastëri. Natyra virale e tërbimit u provua në vitin 1903 nga Reimbingeri dhe nga mikrobiologu shqiptar Rifat Frashëri. Transmetues më të shpeshtë të tërbimit janë qeni, macja, dhelpra, ujku e lakuriqi i natës, të prekur nga sëmundja. Vaksina kundër tërbimit prodhohej para viteve ‘90 në Institutin e Kërkimeve Veterinare në Shqipëri.