Peradaban Maya

Peradaban Maya; Chichén Itzá nyaéta hiji peradaban nu perenahna di Mesoamerika diwangun ku suku bangsa Maya.^[1] Tininggalna aya kénéh nepika kiwari, tayalian hiji komplék wangunan nu pinuh ku sajarah suku bangsa Maya nu perenahna di Semenanjung Yucatan.^[1] di dieu aya sababaraha wangunan penting nu dipercaya baheulana jadi puseur kagiatan pamaréntahan, pulitik sarta ékonomi, Piramida Kukulcan, Candi Chac Mool, sarta wangunan sarebu tihang.^[1]

Wilayah Maya (wates beureum) di Mesoamerika

Sajarah

Saméméh abad ka 10 Peradaban ti Mesoamerika kalér, ninggalkeun monumén batu sarta média séjén nu nyésa nepi ka kiwari kalawan geus ditafsirkeun ku arkéolog sarta epigraf modérn.^[2] Dina sajarah peradaban, bangsa Maya nyicingan daérah méksiko kidul kiwari Yucatan Guatemala.^[3] Maranéhna mibanda pangaweruh nu onjoy dina widang élmu falak/béntang, sistem pananggalanna sampurna sarta ngitung béntang nu kacida rumit.^[3] Élmu astronomi bangsa Maya buhun ieu mangrupa kamotékaran élmu pangaweruh nu kasebut luar biasa, dibandingkeun jeung élmu géometri na urang mesir atawa élmu filosofi urang Yunani.^[3]

Tayalian candi kukulcan nu wanguna kawas piramida mibanda hambalan sarta buruan lega, jangkuna nepika 24 méter ieu wangunan diadegkeun ngahaja pikeun tujuan astronomi sarta lambang pamujaan.^[4] Di ieu komplek ogé mibanda dua cenotes (sumur alam) baheulana sok dipaké pamiceunan wadal, cenah baheula suku Indian Maya sok ngasupkeun wadal ka jero éta sumur.^[1]

Dina widang tatanén Peradaban Maya bisa disebutkeun ninggalkeun warisa nu gedé hargana, tayalian élmu ngeunaan tatanén kentang, jagong, kadelé, jeung karét nepi ka kiwari éta komoditi téh jadi sumber ékonomi di loba nagara.^[5] Baheula Peradaban Maya mitembeyan tatanén ku jalan ngabukbak heula leuweung, tatangkalana dikumpulkeu di hiji tempat nu kapanasan panon poé sangkan garing tuluy waé diduruk.^[6] Cara tatanén nu kieu ogé dipiwanoh nepi ka kiwari, mono kultur tayalian tatanén nu ngan saukur melak sarta miara sarupa pepelakan béda jeung tumpang sari.^[6]

Peradaban Maya buhun runtag dina taun 900, Mangsa karajan Azték kumawasa kurang leuwih taun 1500 SM daérah na nglimpudan kota Méksiko (kiwari) nelah ogé daérah Meso-Amerika.^[7] Peradaban Maya tumpur ninggalkeun artepak-artepak nu masih kénéh weuteuh, sabab musababna tacan kanyahoan kapastianna nepi ka kiwari naha diserang ku musuh atawa keuna ku wabah panyakit.^[8]

Kahirupan séjén

Peradaban Maya mibanda hiji kapercayaan dina hirupna, numutkeun maranéhna roh atawa jiwa tiap manusa téh henteu hiji tapi aya kana sababaraha hijina marengan kana raga saurang nu hirup.^[9] di mana raga panggih palastra (maot) urang peradaban maya baris ngayakeun hiji upacara pikeun ngaruang éta jasad, maranéhna percaya jiwana bakal tetep hirup tapi dina kahirupan nu séjén.^[9]Para pamingpin jama harita percaya kana roh sato-sato sarta lambang-lambang (coessenees) nu dipercaya bisa ngadatangkeun kakuatan sarta méré panyalindungan, dina méré ngaran ogé sok milu kana ngaran karuhun-karuhunna nu dipercaya ku maranéhna sabenerna manéhna nu ayeuna téh titisan ti Déwa sarta karuhunna.^[9]

Nurutkeun kana panalungtikan ethnografiphic moderén, Peradaban Maya percaya manusa mibanda loba jiwa kalawan jumlahna nu teu sarua tina hiji kumpulan urang Maya jeung kumpulan Maya nu Sejen.^[9] Sebut waé urang Maya ti Zinacantan manéhna percaya dina ragana mibanda 13 roh nu marengan hirupna, béda deui jeung tatanggana Maya Chamula percaya manaréhna dibarengan ku 39 jiwa dina hirupna.^[9]