Лашкарсолор
Лашкарсолор (форсӣ: لشکرسالار) — дараҷае солорӣ дар нерӯҳои заминӣ ва ҳавоӣ, ниҳодҳои низомӣ, интизомӣ ва амниятӣ, ки ҷойгоҳе болотар аз гундсолор ва поинтар аз сипаҳсолор дорад ва баробар бо дарёбон дар нерӯи дарёӣ аст; генерал-лейтенант[1].
| |||||
Кӯтаҳнивишт | форсӣ: لشکرسالار | ||||
Кишвар | Тоҷикистон | ||||
Дараҷаи болотар | Сипаҳсолор | ||||
Дараҷаи поинтар | Гундсолор | ||||
Ҳамто |
Дараҷаи поинтар: Гундсолор | Лашкарсолор | Дараҷаи болотар: Сипаҳсолор |
Лашкарсолор дар нерӯҳои мусаллаҳ маъмулан мақоми созмонии ҷонишини вазорати дифоъ, умури дохилӣ, амният, сардори ситод ё фармондеҳии лашкарро дорад, ки ягони роҳкунишие хурдтар аз сипоҳ ва бузургтар аз гунд буда ва таҷҳизоту ҷангафзорҳои лозим барои иҷрои амалиёти размӣ дорад[2]; дивизия[3][4].
Вожашиносӣ
«Лашкарсолор» аз ду вожа сохта шудааст: лашкар (форсӣ: لشکر < порсии миёна: laškar[5] < порсии бостон: *raxša-kara- ‘посдоранда; поянда’ < эронии бостон: *raxš- + *kara- ‘посдорӣ кардан’)[6] + солор (форсӣ: سالار < порсии миёна: sālār < паҳлавӣ: sarδār < эронии бостон: *sara-dāra-)[6].
Мақулаи дастурии ин вожа исм ва сохтвожаи он ба сурати [исм (лашкар) + исм (солор)] аст. Дар сохти ин исм аз фароянди вожасозии таркиб истифода шудааст. «Солор» гунае дигар аз «сардор» аст, ки аз куҳантарин замонҳо ба маънои «раҳбар, пешво, фармондеҳ; генерал» дар номгузории мақому дараҷаҳои низомӣ ба кор меравад[7][8].
Пешина
Лашкар ҳамчун ягони размӣ нахустин бор дар сипоҳи Ҳахоманишиён (550 – 330 то милод) падид омадаву бевара (порсии бостон: *baivara-) номида мешуда ва онро беварабад (порсии бостон: *baivarapati-) фармондеҳӣ мекард[9]. Бевара аз 10 ҳазора (порсии бостон: *hazāra-) ташкил мешуд ва 10 000 сарбозро дар бар мегирифт.
Бевара дар сипоҳи Ашкониён (250 то милод — 224), ки созмони радабандии даҳдаҳии сипоҳи Ҳахоманишиёнро ба кор гирифта буд[10], гунд (паҳлавӣ: gund ‘лашкар; гурӯҳ, даста’[11] < эҳтимолан аз эронии бостон: *vr̥nda- ‘сипоҳ; гунд’[6]) ном гирифта ва фармондеҳи он гунд-солор (паҳлавӣ: gund-sālār) хонда мешуд[12].
Дар сипоҳи Сосониён (224 — 651 милодӣ) низ ҳамин радабандӣ ва номгузорӣ ба кор мерафта, вале ҳар гунд аз 5 дирафш (порсии миёна: drafš) ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 1 000 сарбозро дар бар мегирифт[13]. Фармондеҳи гунд дар сипоҳи Сосониён низ гундсолор (порсии миёна: gund-sālār) номида мешуд[14].
Аммо аз миёнаҳои садаи V дар канори истилоҳи «гунд» истилоҳи «лашкар» (порсии миёна: laškar) низ ба кор мерафтааст[15]. Истилоҳи «лашкар» (форсӣ: لشکر) дар осори адабии форсӣ, бавижа «Шоҳнома», бисёр ба кор рафтааст[8]. Чунончи, Фирдавсӣ гуфта:
Дар сипоҳи Сомониён, Ғазнавиён ва Салҷуқиён фармондеҳи лашкарро «солори лашкар» ва «амири лашкар» мегуфтанд[17]. Чунончи, «солори лашкар» дар «Шоҳнома» борҳо ба кор рафта ва аз бофтор чунин бар меояд, ки он мансабе поинтар аз сипаҳсолор буда ва мақоми ҷонишинӣ доштааст, чуноне ки генерал-лейтенант дар артишҳои урупоӣ ҷонишини генерал будааст:
Чунин гуфт солори лашкар ба шоҳ,
Ки «Фармони ту бартар аз чарху моҳ,
Бад-он сон шавам, к-ам ту фармон диҳӣ,
Ту шоҳи ҷаҳондориву ман раҳӣ»[16].
Сипаҳро ба солори лашкар супурд,
Бирафту ҷаҳондидагонро бибурд[16].
Фарҳангистони Эрон бо пешниҳоди Анҷумани вожагузинии артиш дар соли 1935 «лашкар»-ро ҷойгузини истилоҳоти туркӣ-муғулии «тумон» (форсӣ: تومان < муғ. түмэн) ва фаронсавии «дивизюн» (форсӣ: دیویزیون < фр. division) ва «сарлашкар»-ро ҷойгузини «амири тумон» кард[18], ки ҳамакнун дар Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон дараҷае баробар бо генерал-лейтенант аст.
«Лашкар» дар «Фарҳанги забони тоҷикӣ»[7] ва «Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ»[8] оварда шудааст.
Бо таваҷуҳ ба ин додаҳо, вожаҳои «лашкар» ва «лашкарсолор», ки дар қиёс бо «гундсолор» аз ибораи «солори лашкар» сохта шудааст, барои ҷойгузин кардани истилоҳи русии «дивизия» (аз лаҳӣ: dywizja < лот. dīvīsiō «бахш») ва дараҷаи низомии «генерал-лейтенант» (аз олмонӣ: Generalleutnant) ба Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод шудаанд[19].
Нишонаҳои дараҷаи гундсолорӣ
Нишонаҳо | Артиши Сурх | Артиши Шуравӣ | Артиши Тоҷикистон | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Нишонаи гиребонӣ Сардӯшӣ | |||||||||||
нишонаи остин (мундир, кител ва гимнастёрка, шинел) (1940—1943) | нишонаи гиребонии нерӯи заминӣ (1940—1943) | ... нерӯи ҳавоӣ (1940—1943) | ... саҳроӣ (1941) | сардӯшии нерӯи ҳавоӣ (1943—1955) | … саҳроии нерӯи заминӣ (1943—1955) | … ҷашнии нерӯи заминӣ (1955—1991) | … нерӯи ҳавоӣ (1955—1991) | … саҳроӣ (1993—) | … нерӯи заминӣ (1993—) | … нерӯи ҳавоӣ (1993—) |