Сипаҳсолор
Сипаҳсолор (форсӣ: سپهسالار) — дараҷае солорӣ дар нерӯҳои заминӣ ва ҳавоӣ, ниҳодҳои низомӣ, интизомӣ ва амниятӣ, ки ҷойгоҳе болотар аз лашкарсолор ва поинтар аз артишсолор дорад ва баробар бо дарёсолор дар нерӯи дарёӣ аст; генерал-полковник[1].
| |||||
| Кӯтаҳнивишт | форсӣ: سپهسالار | ||||
| Кишвар |  Тоҷикистон | ||||
| Дараҷаи болотар | Артишсолор | ||||
| Дараҷаи поинтар | Лашкарсолор | ||||
| Ҳамто | |||||
| Дараҷаи поинтар: Лашкарсолор |  Сипаҳсолор | Дараҷаи болотар: Артишсолор |
Сипаҳсолор дар нерӯҳои мусаллаҳ маъмулан мақоми созмонии вазорати дифоъ, умури дохилӣ, амният, сардори ситод дорад ва ё фармондеҳи сипоҳ (корпус[2][3]) аст, ки он ягоне амалиётӣ ва тактикӣ аст, ки аз ду – се лашкар ташкил мешавад ва ё ороише аз ягонҳо барои иҷрои амалиёти размӣ аст.
Вожашиносӣ
Сипаҳсолор яке аз куҳантарин истилоҳоти низомист ва аз ду вожа сохта шудааст: сипоҳ (форсӣ: سپاه < порсии миёна: spāh < порсии бостон: spāda- < эронии бостон: *spāda- < эҳтимолан аз √spa-d- ‘андохтан, пеш андохтан; равона кардан; фиристодан’[4]) + солор (форсӣ: سالار < порсии миёна: sālār < паҳлавӣ: sarδār < эронии бостон: *sara-dāra-[4]).
Мақулаи дастурии ин вожа исм ва сохтвожаи он ба сурати [исм (сипоҳ) + исм (солор)] аст. Дар сохти ин исм аз фароянди вожасозии таркиб истифода шудааст. «Солор» гунае дигар аз «сардор» аст, ки аз куҳантарин замонҳо ба маънои «раҳбар, пешво, фармондеҳ; генерал» дар номгузории симату дараҷаҳои низомӣ ба кор меравад[5][6].
Аз «spāda-» дар порсии бостон: *spāda-pati- сохта шуда, ки дар паҳлавӣ: spāδpat : spāδbad, дар порсии миёна: spāhpat : spāhbed, дар суғ. spāδpaδ, дар балхӣ: σπαλοβιδο : ασπαλοβιδο ва дар форсӣ: سپهبد гаштааст[7]. Ҳамчунин аз «сипоҳ» дар форсии дарӣ истилоҳи «сипаҳсолор» (форсӣ: سپهسالار) сохта шуда, ки бо сипаҳбад мутародиф аст[5].
Пешина
Сипаҳсолор ҳамчун мақоми низомӣ нахустин бор дар сипоҳи Ҳахоманишиён (550 – 330 то милод) падид омадаву сипаҳбад (порсии бостон: *spāda-pati-) номида мешуда ва фармондеҳи кулли нерӯҳои мусаллаҳ буд, ки сипоҳ (порсии бостон: *spāda-) номида мешуданд[8].
Ашкониён (250 то милод — 224) созмони радабандии даҳдаҳии сипоҳи Ҳахоманишиёнро ба кор гирифта буданд[9], аз ин рӯ нерӯҳои мусаллаҳашонро куллан сипоҳ (паҳлавӣ: spāδ) меномиданд ва фармондеҳи кулли сипоҳ унвони сипоҳбад (паҳлавӣ: spāδpat) дошт[10].
Сосониён (224 — 651) низ ҳамин радабандӣ ва номгузориро ба кор мебурданд[11] ва фармондеҳи сипоҳ низ сипоҳбед (порсии миёна: spāhbed) номида мешуд[12].
Фармондеҳи сипоҳ дар замони Сомониён сипаҳсолор (форсӣ: سپهسالار) унвон дошт[13]. Сипаҳсолор, ки ба суратҳои «сипоҳсолор» (форсӣ: سپاهسالار) дар «Таърихи Байҳақӣ», «сипаҳсолор, исфаҳсалор, исфаҳсолор» дар «Қобуснома» омадааст[14], аз мақомоти муҳими лашкарӣ дар давраи Ғазнавиён ҳам будааст[15].
Сипаҳбад ҳамакнун яке аз дараҷаҳои солорӣ дар нерӯҳои мусаллаҳи Эрон аст, ки бо генерал-полковник дар нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон ва lieutenant-general дар нерӯҳои заминии кишварҳои узви НАТО баробар аст.Аз ин рӯ, истилоҳоти сипоҳ ва сипаҳсолор барои ҷойгузин кардани вомвожаи русии «корпус» (аз лот. corpus «андом») ва дараҷаи низомии «генерал-полковник» ба Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод шудаанд[16].
Имрӯза
Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон генерал-полковник ҳамакнун дувумин дараҷаи аршади низомӣ (пас аз генерали артиш) ва генерал-полковники милитсия — болотарин дараҷаи махсуси мақомоти корҳои дохилӣ аст. Ин дараҷаро то кунун 11 кас дарёфт кардаанд.
Генерал-полковник
- Абдураҳимов, Хайриддин Саидович, Вазир амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон (1999—2006), раиси Кумитаи давлатии амнияти милии Ҷумҳурии Тоҷикистон (2006—2010)
- Сайдамир Зуҳуров (2002), раиси Кумитаи ҳифзи сарҳадди давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон (2005—2006), раиси Кумитаи давлатии ҳифзи сарҳадди давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон (2006)
- Шералӣ Мирзо (2018), Вазири дифоъи Ҷумҳурии Тоҷикистон (аз 2013)[17]
- Набиев Рахмон Набиевич (1992), Раиси Ҷумҳурии Тоҷикистон (1991—1992)
- Раҷабалӣ Раҳмоналӣ (2018), ҷонишини якуми раиси Кумитаи давлатии амнияти миллӣ — фармондеҳи Нерӯи марзбонии КДАМ ҶТ[17]
- Хайруллоев Шералӣ Хайруллоевич (1999), Вазири дифоъи Ҷумҳурии Тоҷикистон (1995—2013)
- Шарифов Ҳомиддин Ҳасанович, Вазири корҳои дохилии ҶТ (1996—2006)
- Ятимов Саймумин Сатторович (2017), раиси КДАМ ҶТ (аз 2010)[18]
Генерал-полковники милитсия
- Қаҳҳоров Абдураҳим Абдулаҳадович (2010), Вазири корҳои дохилии ҶТ (2009—2012)
- Раҳимов Рамазон Ҳамроевич, (2017)[18], Вазири корҳои дохилии ҶТ (аз 2012)
Генерал-полковники адлия
- Раҳмонов Юсуф Аҳмадович, (2017)[18], Додситони кулли ҶТ (аз 2015)
Пайвандҳо
- Нерӯҳои мусаллаҳ
- Дараҷаи низомӣ
- Дараҷаҳои Нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон
- Дараҷаҳои Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон