Саргурд
Саргурд (форсӣ: سرگرد) — дараҷае сардорӣ дар нерӯҳои заминӣ ва ҳавоӣ, ниҳодҳои низомӣ ва амниятӣ, ки ҷойгоҳе болотар аз сарвон ва поинтар аз сарҳангёр дорад ва баробар бо новхудо севум дар нерӯи дарёӣ аст.
| |||||
Кӯтаҳнивишт | форсӣ: سرگرد | ||||
Кишвар | Тоҷикистон | ||||
Дараҷаи болотар | Сарҳангёр | ||||
Дараҷаи поинтар | Сарвон | ||||
Ҳамто |
Дараҷаи поинтар: Сарвон | Саргурд | Дараҷаи болотар: Сарҳангёр |
Мақоми созмонии саргурд дар нерӯҳои мусаллаҳ маъмулан фармондеҳи гурдон (баталион[2][3]) аст, ки он ягони тактикиест, ки аз як ситоди фармондеҳӣ ва ду ё чанд вашт ва ягонҳои хурдтар ташкил мешавад ва бахше аз ҳанг ё гунд ва ё ягоне мустақил аст[4].
Вожашиносӣ
«Саргурд» (форсӣ: «سرگرد») аз дер боз ба маънои «фармондеҳи дастае аз лашкар» ба кор меравад[5][6][7] ва аз ду вожа сохта шудааст:
сар + гурд (аз форсӣ: «گرد» «паҳлавон, далер; ҷанговар»[6][7] < порсии миёна: gurd[8] < эронии бостон: vr̥ta- аз √*vr̥t- : *vart- ‘муҳофизат кардан; поидан; муқовимат кардан’[9]).
Мақулаи дастурии ин вожа исм ва сохтвожаи он ба сурати [исм (сар) + сифат (гурд)] аст. Дар сохти ин исм аз фароянди вожасозии таркиб истифода шудааст.
«Гурдон» ба маънии «сипоҳиён, лашкариён, ҷанговарон» дар «Шоҳнома» бисёр ба кор рафтааст. Чунончи, Фирдавсӣ гуфта:
Истилоҳоти «саргурд» ва «гурдон»-ро соли 1935 Фарҳангистони забони Эрон бо пешниҳоди Анҷумани вожагузинии артиш ҷойгузини дараҷаи низомии «майор» (аз фр. major < лот. maior «меҳтар, сардор») ва вомвожаи «баталион» (аз фр. bataillon < итол. Battaglione «даста» < итол. Battaglia «гурӯҳ») кард[11].
Истилоҳоти «саргурд» ва «гурдон» барои ҷойгузин кардани дараҷаи низомии «майор» (русӣ аз олмонӣ: Major < фр. major < лот. maior «меҳтар, сардор») ва вомвожаи «баталион» (аз фр. bataillon < итол. Battaglione «даста» < итол. Battaglia «гурӯҳ») ба Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон низ пешниҳод шудаанд[12].
Пешина
Сипоҳи Сосониён | ||
---|---|---|
Ягонҳо | Шумори нерӯҳо | Фармондеҳ |
radag | 10 сарбоз | *radagbān |
tahm | 100 сарбоз | tahmdār |
wašt | 500 сарбоз | wašt-sālār |
drafš | 1 000 сарбоз | drafš-sālār |
gund | 5 000 сарбоз | gund-sālār |
spāh | 10 000 сарбоз | spāhbed |
artēštārān | artēštārān-sālār |
Ягони размии баробар бо гурдон нахустин бор дар сипоҳи Сосониён (224 — 651 милодӣ) ташкил шудааст. Дар замони Сосониён сипоҳ (порсии миёна: spāh) аз чанд гунд (порсии миёна: gund)[13] ташкил мешуда, ки 5 000 сарбозро дар бар мегирифта ва фармондеҳашро гундсолор (порсии миёна: gund-sālār) мехонданд[14]. Ҳар гунде аз чанд дирафш (порсии миёна: drafš) ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 1 000 сарбоз дошт. Ҳар дирафше аз ду вашт (порсии миёна: wašt) ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 500 сарбоз дошт ва камобеш баробар бо гурдон дар артишҳои кунунӣ буд. Ҳар ваште аз чанд таҳм (порсии миёна: tahm)[15] созмон меёфт, ки ҳар кадоме 100 сарбоз доштанд. Ҳар таҳме аз чанд рада (порсии миёна: radag)[16] ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 10 сарбозро дар бар мегирифт. Фармондеҳи дирафш дирафшсолор (порсии миёна: drafš-sālār)[14], фармондеҳи вашт ваштсолор (порсии миёна: wašt-sālār)[14], сардори таҳм таҳмдор (порсии миёна: tahmdār)[17] ва сардори рада эҳтимолан радабон (порсии миёна: *radagbān) номида мешуд.
Фармондеҳи сипоҳ сипаҳбад (порсии миёна: spāhbed) хонда мешуд[18]. Баландпоятарин мақоми низомӣ пас аз шоҳаншоҳ дар замони Сосониён артишдорон-солор (порсии миёна: artēštārān-sālār) номида мешуд[19][20].
Саргурд ҳамакнун яке аз дараҷаҳои афсарӣ дар Нерӯҳои мусаллаҳи Ҷумҳурии Исломии Эрон[21] ва баробар бо майор дар Нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон аст[22].
Ному нишони саргурд дар нерӯҳои мусаллаҳи бархе аз кишварҳо
ИМА (сентябри 1959 — октябри 2014)