การตรวจปัสสาวะ

การตรวจปัสสาวะ
	หัตถการและการตรวจทางห้องปฏิบัติการ
	เม็ดเลือดขาวจากปัสสาวะภายใต้กล้องจุลทรรศน์
MeSH	D016482

การตรวจปัสสาวะ (Urinalysis หรือ UA) คือ วิธีการตรวจวิเคราะห์ปัสสาวะ หรือเป็นที่รู้จักในชื่อ R&M (Routine and Microscopy) เป็นหนึ่งในวิธีการตรวจพื้นฐานสำหรับการวินิจฉัยทางการแพทย์^[1]

การตรวจปัสสาวะสามารถหาค่าของสารหรือเซลล์ต่าง ๆ รวมทั้ง คุณสมบัติของปัสสาวะ เช่น ความถ่วงจำเพาะ ได้ โดยสามารถตรวจได้จากแถบตรวจปัสสาวะ (Urine test strip) ซึ่งจะอ่านผลจากการเปลี่ยนแปลงของสีและการตรวจปัสสาวะโดยใช้กล้องจุลทรรศน์

ตัวแปรเป้าหมาย

ไออน และ trace metals

เป้าหมาย	ค่าต่ำ	ค่าสูง	หน่วยวัด	ความเห็น
Nitrite	ไม่มีข้อมูล	0 / ให้ผลลบ^[2]		การตรวจพบไนไตรทในปัสสาวะสามารถบ่งบอกได้ว่ามีแบคทีเรีย coliform ซึ่งเป็นสัญญาณว่ามีการติดเชื้อ นอกจากนี้ การตรวจวิเคราะห์อย่างอื่น เช่น leukocyte esterase, จำนวนเม็ดเลือดขาวในปัสสาวะ รวมทั้ง อาการต่างๆ เช่น ปัสสาวะแสบขัด (dysuria) ปัสสาวะต้องรีบ (urgency) มีไข้และหนาวสั่น ก็เป็นอาการที่บ่งบอกถึงการติดเชื้อได้เช่นกัน
Sodium (Na) - ต่อวัน	150^[3]	300^[3]	mmol / 24 ชั่วโมง	การตรวจวิเคราะห์ระดับโซเดียมเป็นสิ่งที่จำเป็นระหว่างการวินิจฉัยโรคไตวายเรื้อรัง ซึ่งการขับถ่ายโซเดียมในรูปแบบ FeNa เป็นตัวบ่งชี้สำคัญในการแยกภาวะก่อนไตวายและหลังไตวาย
Potassium (K) - ต่อวัน	40^[3]	90^[3]	mmol / 24 ชั่วโมง	การตรวจวิเคราะห์ระดับโพแทสเซียมในปัสสาวะอาจจำเป็นสำหรับการวินิจฉัยภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำ (hypokalemia) ในกรณีของการสูญเสียโพแทสเซียมในระบบทางเดินอาหารจะทำให้ระดับโพแทสเซียมในปัสสาวะต่ำ ส่วนในกรณีการสูญเสียโพแทสเซียมจากไตนั้น ระดับโพแทสเซียมในปัสสาวะจะสูง การลดลงของระดับโพแทสเซียมในปัสสาวะสามารถพบได้ใน hypoaldosteronism และ adrenal insufficiency
Urinary calcium (Ca) - ต่อวัน	15^[4]	20^[4]	mmol / 24 ชั่วโมง	ระดับแคลเซียมที่สูงอย่างผิดปกติ เรียกว่า ภาวะแคลเซียมในปัสสาวะสูง (hypercalciuria) ส่วนระดับแคลเซียมที่ต่ำอย่างผิดปกติ เรียกว่า ภาวะแคลเซียมในปัสสาวะต่ำ (hypocalciuria)
Urinary calcium (Ca) - ต่อวัน	100^[4]	250^[4]	mg / 24 ชั่วโมง
Phosphate (P) - ต่อวัน	ไม่มีข้อมูล^[3]	38^[3]	mmol / 24 ชั่วโมง	ภาวะ Phosphaturia คือ การขับถ่ายฟอสเฟตในระดับสูงผ่านปัสสาวะสามารถแบ่งออกเป็นชนิดหลัก (primary) และชนิดรอง (secondary) โดยภาวะ Primary hypophosphatemia คือ การขับถ่ายฟอสเฟตโดยตรงจากไตซึ่งเกิดจากความผิดปกติที่ไตเป็นหลัก รวมทั้ง อาจเป็นผลที่เกิดจากยาขับปัสสาวะหลายชนิดที่มีผลต่อไตด้วย นอกจากนี้ สาเหตุของชนิดรอง รวมทั้ง ภาวะ hyperparathyroidism เกิดจากการขับถ่ายฟอสเฟตระดับสูงในปัสสาวะ

สำหรับค่า fractional sodium excretion ที่เป็นค่าร้อยละของการกรองโซเดียมโดยไตซึ่งถูกจะขับออกมาพร้อมกับปัสสาวะ สามารถใช้เป็นตัวบ่งชี้สำหรับภาวะไตวายเฉียบพลันและภาวะปัสสาวะออกน้อย (Oliguria) โดยถ้าค่าที่ได้ต่ำกว่า 1% บ่งบอกว่าเกิด prerenal disease และถ้าค่าสูงกว่า 3%^[5] บ่งบอกถึงภาวะ acute tubular necrosis และการเกิดความเสียหายที่ไต

โปรตีนและเอนไซม์

เป้าหมาย	ค่าต่ำ	ค่าสูง	หน่วยวัด	ความเห็น
Protein	0	ปริมาณน้อยมาก^[2] / 20	mg/dL	โปรตีนอาจวัดได้ด้วยวิธี Albustix Test เนื่องจากโปรตีนเป็นโมเลกุลที่ใหญ่มาก ดังนั้น ในภาวะปกติ เราจึงไม่สามารถตรวบพบโปรตีนได้ในปัสสาวะ การตรวจพบโปรตีนในปัสสาวะ (proteinuria) จึงบอกได้ถึงความผิดปกติของการกรองโดย glomerulus โดยอาจเกิดจากสาเหตุของการติดเชื้อที่ไตหรือเป็นผลที่เกิดจากโรคอื่นแต่ส่งผลกระทบมาที่ไตได้ เช่น เบาหวาน ดีซ่าน หรือ ภาวะ hyperthyroidism
hCG ในผู้ที่ไม่ได้ตั้งครรภ์	-	50^[6]	U/L	ฮอร์โมนนี้สามารถพบได้ในสตรีตั้งครรภ์ สามารถตรวจโดยใช้ชุดตรวจการตั้งครรภ์โดยทั่วไป

เซลล์เม็ดเลือด

เป้าหมาย	ค่าต่ำ	ค่าสูง	หน่วยวัด	ความเห็น
เม็ดเลือดแดง	0^[2]^[7]	2^[2] - 3^[7]	ต่อ High Power Field (HPF)
RBC casts	ไม่มีข้อมูล	0 / ผลลบ^[2]
เม็ดเลือดขาว	0^[2]	2^[2] / ผลลบ^[2]
เม็ดเลือดขาว	-	10	ต่อ µl หรือ mm³	ภาวะปัสสาวะมีหนอง (pyuria) สามารถตรวจพบเม็ดเลือดขาว 10 เซลล์หรือมากกว่า ต่อ ไมโครลิตร (µl) หรือ cubic millimeter (mm³)
เลือด	ไม่มีข้อมูล	0 / ให้ผลลบ^[2]		เลือดเพียงปริมาณเล็กน้อยก็สามารถทำให้ปัสสาวะเปลี่ยนเป็นสีแดงหรือชมพูได้ ดังนั้น มันจึงเป็นการยากที่จะตัดสินว่ามีการเลือดอกโดยการตรวจอย่างหยาบ ๆ (gross examination) สีของปัสสาวะที่เปลี่ยนเป็นสีแดงอาจเกิดจากการหลั่งของเม็ดสี เช่น myoglobin และฮีโมโกลบิน สามารถพบในกรณีที่ตรวจโดยการใช้แถบตรวจปัสสาวะแล้วให้ผลว่ามีเลือดแต่เมื่อนำปัสสาวะไปส่องใต้กล้องจุลทรรศน์กลับไม่พบว่ามีเม็ดเลือดแดง เมื่อพบว่ามีเม็ดเลือดในปัสสาวะควรจะตรวจค่า INR/PT/PTT รวมทั้งให้ส่งปัสสาวะที่เก็บมาใหม่ๆ สำหรับการส่งตรวจ

โมเลกุลอื่นๆ

เป้าหมาย	ค่าต่ำ	ค่าสูง	หน่วยวัด	ความเห็น
กลูโคส	ไม่มีข้อมูล	0 / ให้ผลลบ^[2]		กลูโคสสามารถวัดได้ด้วยวิธี Benedict's Test โดยปกติแล้วกลูโคสจะไม่สามารถตรวจพบได้ในปัสสาวะเนื่องจากกลูโคสจะถูกดูดซึมจากท่อไตกลับไปยังเลือด การพบกลูโคสในปัสสาวะ เรียกว่า glucosuria
Ketone bodies	ไม่มีข้อมูล	0 / ให้ผลลบ^[2]		เมื่อร่างกายเกิดการขาดคาร์โบไฮเดรตหรือรับประทานอาหารที่มีโปรตีนสูง ร่างกายก็จะเผาพลาญไขมันเพื่อให้ได้พลังงาน กระบวนการเผาผลาญไขมันแบ่งเป็นขั้นตอน ดังนี้ (1) ไตรกลีเซอไรด์เปลี่ยนเป็นกรดไขมันและกลีเซอรอล (2) กรดไขมันเปลี่ยนเป็นสารประกอบที่มีขนาดเล็ก (acetoacetic acid, betahydroxybutyric acid, และ acetone) (3) สารประกอบที่มีขนาดเล็กถูกใช้ในกระบวนการ aerobic cellular respiration เมื่อการสร้างสารประกอบในกระบวนการเผาผลาญกรดไขมัน (เรียกว่า ketone bodies) มากเกินความสามารถที่ร่างกายจะเผาผลาญได้ มันก็จะถูกสะสมไว้ใยเลือดและปัสสาวะ (ketonuria)
บิลิรูบิน	ไม่มีข้อมูล	0 / ให้ผลลบ^[2]		phagocytic cell ของม้ามและไขกระดูมีหน้าที่ในการทำลายเม็ดเลือดเก่าและเปลี่ยน heme ของฮีโมโกลบินไปเป็นบิลิรูบินและจะถูกขับออกไปยังเลือดและถูกนำไปที่ตับเพื่อทำการจับกับ glucuronic acid จนกระทั่ง อยู่ในรูปของ conjugated form ซึ่ง conjugated form ของบิลิรูบินจะถูกขับไปยังเลือดและขับออกไปทางท่อน้ำดีผ่านไปยังลำไส้เล็ก โดยปกติแล้วเลือดจะมีปริมาณของบิลิรูบินเพียงเล็กน้อย ดังนั้น หากระดับบิลิรูบินในเลือดสูงผิดปกติอาจเกิดจากการทำลายเม็ดเลือดแดงที่มากขึ้น, เกิดความเสียหายที่ตับ เช่น ไวรัสตับอักเสบ ตับแข็ง และอาจเกิดจากนิ่วอุดต้นที่ท่อน้ำดี การที่ร่างกายมีระดับบิลิรูบินในเลือดสูงนั้นจะทำให้เกิดภาวะดีซ่าน
Urobilinogen	0.2^[2]	1.0 ^[2]	Ehrlich units or mg/dL
Creatinine - per day	4.8^[3]	19^[3]	mmol / 24 ช.ม.
Free catecholamines, dopamine - per day	90 ^[8]	420 ^[8]	μg / 24 ช.ม.
Free cortisol	28^[9] or 30^[10]	280^[9] หรือ 490^[10]	nmol/24 ช.ม.	ค่าที่ต่ำกว่าปกติอาจจะเป็น Addison's disease ในขณะที่ค่าสูงกว่าปกติอาจเป็น Cushing's syndrome ค่าที่ต่ำกว่า 200 nmol/24 ช.ม. (72 µg/24 ช.ม.^[11]) บ่งบอกว่าไม่เป็น Cushing's syndrome^[10]
Free cortisol	10^[12] or 11^[11]	100^[12] or 176^[11]	µg/24 ช.ม.
Phenylalanine		30.0	mg/L^[13]	ในการตรวจคัดกรองทารกแรกเกิดนั้น ถ้าพบค่าที่สูงกว่าปกติจะบ่งชี้ว่าเกิดภาวะ phenylketonuria^[13]

วิธีตรวจ

แถบตรวจปัสสาวะ

แถบตรวจปัสสาวะ สามารถใช้ตรวจ

เม็ดเลือดขาว - ถ้าพบในปัสสาวะ เรียกว่า leukocyturia
Nitrite - ถ้าพบในปัสสาวะ เรียกว่า Nitrituria
โปรตีน - ถ้าพบในปัสสาวะ เรียกว่า Proteinuria ดู Albuminuria และ Microalbuminuria ประกอบ
เม็ดเลือดแดง - ถ้าพบในปัสสาวะ เรียกว่า Hematuria
ความถ่วงจำเพาะ
pH

การตรวจใต้กล้องจุลทรรศน์

จำนวนและชนิดของเซลล์ รวมทั้ง สารประกอบอื่น ๆ เช่น urinary casts สามารถนำมาใช้เป็นข้อมูลและรายละเอียดสำหรับการวินิจฉัยได้

Hematuria - เกี่ยวข้องกับนิ่วที่ไต การติดเชื้อ มะเร็ง และอื่น ๆ
Pyuria - เกี่ยวข้องกับ การติดเชื้อที่ทางเดินปัสสาวะ
eosinophiluria - เกี่ยวข้องกับ allergic interstitial nephritis, atheroembolic disease
Red blood cell casts - เกี่ยวข้องกับ glomerulonephritis, vasculitis, malignant hypertension
White blood cell casts - เกี่ยวข้องกับ acute interstitial nephritis, exudative glomerulonephritis, severe pyelonephritis
(heme) granular casts - เกี่ยวข้องกับ acute tubular necrosis
crystalluria - เกี่ยวข้องกับ acute urate nephropathy (หรือ "Acute uric acid nephropathy", AUAN)
calcium oxalatin - เกี่ยวข้องกับ ethylene glycol toxicity

วิธีอื่น

Urine culture - เป็นการเลี้ยงจุลชีพ (microbiological culture) จากปัสสาวะ, การตรวจแบคทีเรียในปัสสาวะ (bacteriuria) สามารถบ่งบอกได้ว่าอาจมีการติดเชื้อที่ทางเดินปัสสาวะ (urinary tract infection)
Icotest - ใช้สำหรับการตรวจการทำลายเม็ดเลือดแดงเก่าที่พบได้ในปัสสาวะ
Hemoglobin Test - ภาวะเม็ดเลือดแดงแตก (Hemolysis) ในหลอดเลือด, หลอดเลือด capillaries ของ glomerulus แตก หรือ ภาวะการตกเลือด (hemorrhage) ในระบบทางเดินปัสสาวะซึ่งเป็นสาเหตุให้พบฮีโมโกลบินในปัสสาวะ

ดูเพิ่ม

Uroscopy, การตรวจปัสสาวะแบบดั้งเดิม
นักเทคนิคการแพทย์
Urinary casts
Proteinuria
แถบตรวจปัสสาวะ
อุปกรณ์เก็บปัสสาวะ
Drug test

อ้างอิง

แหล่งข้อมุลอื่น

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Search