ชายแดนไทย–กัมพูชา

ในยุคก่อนหน้าที่รัฐชาติจะใช้เส้นเขตแดนเป็นการกำหนดเขตแดน ประเทศไทยและกัมพูชาไม่ได้มีอาณาเขตระหว่างกันที่ชัดเจนมากนัก ซึ่งแนวคิดของเส้นเขตแดนได้เข้ามาพร้อมกับประเทศอาณานิคมจากตะวันตก^[4] โดยมีการเสียดินแดนเขมรส่วนนอกซึ่งขณะนั้นเป็นประเทศราชของไทยในปี พ.ศ. 2410 ให้ขึ้นเป็นรัฐในอารักขาของฝรั่งเศส ต่อมาในปี พ.ศ. 2449 ได้ทำสัญญายกพื้นที่มณฑลบูรพา ประกอบด้วยเมืองพระตะบอง เสียมราฐ ศรีโสภณให้กับฝรั่งเศส เพื่อแลกกับจังหวัดตราด และพื้นที่ทางทะเลที่อยู่ใต้แหลมสิงห์ไปจนถึงเกาะกูดที่ฝรั่งเศสได้เข้ามายึดครอง^[5][4]

สำหรับพรมแดนไทย–กัมพูชานั้น เป็นผลมาจากการปักปันเขตแดนร่วมกันระหว่างประเทศสยาม (ประเทศไทยในขณะนั้น) และประเทศฝรั่งเศส ซึ่งเป็นเจ้าอาณานิคมของกัมพูชาในขณะนั้น ออกมาเป็นอนุสัญญาสยาม-ฝรั่งเศส ฉบับลงวันที่ 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2447 สนธิสัญญาสยาม-ฝรั่งเศส ฉบับลงวันที่ 23 มีนาคม พ.ศ. 2450 และพิธีสารแนบท้าย โดยได้จัดทำแผนที่เพื่อแสดงเส้นเขตแดนไว้จำนวน 2 ชุด^[1] ประกอบไปด้วย

• แผนที่ 11 ระวาง จัดทำขึ้นมาตามอนุสัญญาที่ทำขึ้นในปี พ.ศ. 2447
• แผนที่ 5 ระวาง จัดทำขึ้นมาตามอนุสัญญาที่ทำขึ้นในปี พ.ศ. 2450

นอกจากนี้ได้มีการดำเนินการปักหลักเขตแดนระหว่างไทยกับกัมพูชาไว้จำนวน 73 หลัก ระหว่างปี พ.ศ. 2452 - 2453 และปี พ.ศ. 2462 - 2463 ในแต่ละหลักมีการบันทึกวาจาปักหลักหมายเขตประกอบ (Procès-verbal d'abornement)^[1]

ต่อมาในปี พ.ศ. 2483 ประเทศไทยในการนำของจอมพล ป. พิบูลสงคราม^[4] ที่ดำเนินนโยบายชาตินิยมเป็นหลักซึ่งขณะนั้นประเทศฝรั่งเศสที่เป็นเจ้าอาณานิคมขณะนั้นเริ่มอ่อนแอลง จึงได้ขอปรับปรุงเขตแดนที่ไม่ได้รับความเป็นธรรมในอดีต หลังจากลงสัตยาบันในสนธิสัญญาไม่รุกรานกันและกันเมื่อวันที่ 12 มิถุนายน พ.ศ. 2482 ที่ทำร่วมกันกับฝรั่งเศสและญี่ปุ่น ทำให้เกิดกรณีพิพาทอินโดจีนที่มีการรบกันระหว่างประเทศไทยและฝรั่งเศส กระทั่งปลายปี พ.ศ. 2483 ญี่ปุ่นได้เข้ามาไกล่เกลี่ยและทำอนุสัญญากรุงโตเกียว พ.ศ. 2484 ทำให้ประเทศไทยได้ดินแดน ไชยบุรี จำปาศักดิ์ เสียมราฐ และพระตะบอง กลับมาในการดูแล^[4] กระทั่งสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่ 2 ไทยต้องมอบดินแดนดังกล่าวให้กับฝรั่งเศสอีกครั้ง ตามความตกลงระงับกรณีระหว่างไทยกับฝรั่งเศส (Accord de rėglement Franco-Siamois) พ.ศ. 2489^[6] หรือรู้จักในชื่ออนุสัญญากรุงวอชิงตัน ดี.ซี. เนื่องจาประเทศญี่ปุ่นตกเป็นผู้แพ้สงคราม และไทยที่มีสถานะเป็นกลางจากการปฏิบัติงานของเสรีไทย หากจะเข้าร่วมเป็นสมาชิกองค์การสหประชาชาติจะต้องทำตามข้อตกลงดังกล่าว^[7] ทำให้พรมแดนระหว่างประเทศไทยและกัมพูชากลับสู่สภาพเดิมตามที่เคยทำอนุสัญญาไว้กับประเทศฝรั่งเศสอีกครั้ง^[4]

การปักปันเขตแดน

จากสนธิสัญญาดังกล่าว ปัจจุบันรัฐบาลไทยและกัมพูชาได้มีการจัดตั้งคณะกรรมาธิการเขตแดนร่วม ไทย - กัมพูชา (Joint Boundary Commission) เพื่อเป็นกลไกในการหารือการปักปันเขตแดนซึ่งขณะนี้ยังคงดำเนินการอยู่เนื่องจากแนวเขตแดนยังไม่ได้รับการปักปันอย่างชัดเจนในหลายพื้นที่^[8]

ความขัดแย้ง

หลังจากกัมพูชาได้รับเอกราชในปี พ.ศ. 2496 ได้มีปัญหาระหว่างพรมแดนไทยกับกัมพูชาหลายครั้ง อาทิ

ปราสาทพระวิหาร

คดีปราสาทพระวิหาร ที่กัมพูชากล่าวหาว่าประเทศไทยครอบครองสิทธิเหนือบริเวณปราสาทพระวิหารโดยมิชอบ จึงได้ยื่นฟ้องต่อศาลโลก และมีผลการตัดสินในปี พ.ศ. 2505 ว่า

"...ปราสาทพระวิหารตั้งอยู่ในอาณาเขตกัมพูชา ไทยมีพันธกรณีต้องถอนทหารหรือตำรวจที่ประจำอยู่ที่นั่น และให้คืนวัตถุที่นำออกจากปราสาทตั้งแต่ปี 2497 แก่กัมพูชา..."

โดยฝ่ายไทยได้ประท้วงและสงวนสิทธิที่จะเรียกร้องปราสาทพระวิหารกลับคืนในอนาคต ทำให้เกิดการประทะกันตามแนวชายแดนไทย - กัมพูชา ด้วยกำลังทหารในช่วงปี พ.ศ. 2551 ส่งผลมาถึงการตีความคำพิพากษาคดีปราสาทพระวิหารอีกครั้งในปี พ.ศ. 2554 โดยศาลโลกได้ตัดสินยืนตามคำสั่งเดิมเฉพาะตัวปราสาท ไม่รับการตีความพื้นที่พรมแดนโดยรอบปราสาท รวมถึงได้สั่งให้ถอนทหารออกจากเขตปลอดทหารชั่วคราวโดยรอบปราสาท

เกาะกูด

พื้นที่เกาะกูด เป็นพื้นที่ที่ถูกกล่าวอ้างถึงการทับซ้อนระหว่างพรมแดนทางทะเลระหว่างประเทศไทยและกัมพูชา ซึ่งมีพื้นที่ทับซ้อนกันทางทะเลมากกว่า 2.6 หมื่นตารางกิโลเมตร^[9] โดยส่งผลถึงการจัดการสัมปทานแหล่งพลังงานในพื้นที่ทางทะเลดังกล่าว

ฝั่งไทยยืนยันว่าเกาะกูดไม่ได้เป็นส่วนหนึ่งของพื้นที่ทับซ้อน แต่เป็นพื้นที่ของประเทศไทย ตามสนธิสัญญาในปี พ.ศ. 2450^[10] ในสมัยรัชกาลที่ 5 ที่ประเทศฝรั่งเศส เจ้าอาณานิคมที่ปกครองกัมพูชาในขณะนั้นมีการระบุถึงการยกเกาะกูดให้กับประเทศไทย เพื่อป้องกันปัญหาการอ้างสิทธิในอนาคต^[9] มีข้อความว่า

"...รัฐบาลฝรั่งเศสยอมยกดินแดนเมืองด่านซ้ายแลเมืองตราดกับเกาะทั้งหลายซึ่ง อยู่ภายใต้แหลมสิงห์ลงไปจนถึงเกาะกูดนั้นให้แก่กรุงสยาม..."^[10]

แนวพรมแดนไทย–กัมพูชาตามที่ได้มีการทำอนุสัญญากับฝรั่งเศสเมื่อปี พ.ศ. 2447 และปี 2450^[1] ประกอบไปด้วย

• แนวเขตเริ่มต้นจากสามเหลี่ยมมรกต ที่บรรจบระหว่างประเทศไทย กัมพูชา และลาว มาตามแนวเส้นสันปันน้ำของเทือกเขาพนมดงรัก ความยาว 364 กิโลเมตร ตามแนวจังหวัดอุบลราชธานี จังหวัดศรีสะเกษ จังหวัดสุรินทร์ และจังหวัดบุรีรัมย์^[3]
• แนวเขตแดนตามลำน้ำต่าง ๆ ที่แบ่งกั้นระหว่างประเทศ ความยาว 216 กิโลเมตร ตามแนวจังหวัดสระแก้ว และจังหวัดจันทบุรี^[3]
• แนวเขตแดนตามแนวเส้นตรง ความยาว 57 กิโลเมตร ตามแนวจังหวัดสระแก้ว และจังหวัดจันทบุรี^[3]
• แนวเขตแดนตามแนวเส้นสันปันน้ำของเทือกเขาบรรทัด ความยาว 160 กิโลเมตร ตามแนวจังหวัดตราด^[3]
• แนวเขตแดนตามแนวเส้นตรง ความยาว 1 กิโลเมตร ตามแนวจังหวัดตราด^[3] และต่อเนื่องกับทะเลอาณาเขต เขตต่อเนื่อง และเขตเศรษฐกิจจำเพาะในอ่าวไทย^[11]

ปัจจุบันแนวพรมแดนไทย–กัมพูชายังคงอยู่ในระหว่างกระบวนการปักปันเขตแดนในหลายพื้นที่ ผ่านคณะกรรมาธิการเขตแดนร่วม ไทย - กัมพูชา (Joint Boundary Commission)^[12]

เขตการปกครองที่ติดพรมแดน

ไทย	กัมพูชา
ประเทศลาว
จังหวัดอุบลราชธานี	จังหวัดพระวิหาร
จังหวัดศรีสะเกษ
	จังหวัดอุดรมีชัย
จังหวัดสุรินทร์
จังหวัดบุรีรัมย์
	จังหวัดบันทายมีชัย
จังหวัดสระแก้ว
	จังหวัดพระตะบอง
จังหวัดจันทบุรี
	จังหวัดไพลิน
จังหวัดตราด
	จังหวัดพระตะบอง
	จังหวัดโพธิสัตว์
	จังหวัดเกาะกง
อ่าวไทย

จุดผ่านแดนถาวร

ประเทศไทยและกัมพูชามีจุดผ่านแดนถาวรจำนวน 7 แห่ง^[13] ในพื้นที่ 5 จังหวัด ประกอบไปด้วย

ลำดับ	ประเทศไทย		ประเทศกัมพูชา			หมายเหตุ
	ถนน	จุดผ่านแดน	ถนน	จุดผ่านแดน	เวลาทำการ[13]
1	ทล.2201	จุดผ่านแดนถาวรช่องสะงำ, จังหวัดศรีสะเกษ	66	ช่องจวม อำเภออัลลองเวง จังหวัดอุดรมีชัย	07.00 - 20.00
2	ทล.214	จุดผ่านแดนถาวรช่องจอม, จังหวัดสุรินทร์	68	บ้านโอร์เสม็ด อำเภอสำโรง จังหวัดอุดรมีชัย	06.00 - 22.00
3	ถนนสุวรรณศร	จุดผ่านแดนถาวรบ้านคลองลึก, จังหวัดสระแก้ว	5	เมืองปอยเปต อำเภอโอโจรว จังหวัดบันทายมีชัย	06.00 - 22.00
4	ทางหลวงชนบท สก.4058	จุดผ่านแดนถาวรบ้านเขาดิน, จังหวัดสระแก้ว	57B	บ้านพนมได อำเภอสำเภาลูน จังหวัดพระตะบอง	06.00 - 22.00
5	ทางหลวงชนบท จบ.4033	จุดผ่านแดนถาวรบ้านแหลม, จังหวัดจันทบุรี	4033	บ้านตวง อำเภอกร็อมเรียง จังหวัดพระตะบอง	06.00 - 22.00
6	จบ. ถนนคลองใหญ่ - เมืองปรม	จุดผ่านแดนถาวรบ้านผักกาด, จังหวัดจันทบุรี	57	บ้านปรม อำเภอศารากราว จังหวัดไพลิน	06.00 - 22.00
7	ถนนสุขุมวิท (ทล.3)	จุดผ่านแดนถาวรบ้านหาดเล็ก, จังหวัดตราด	48	บ้านจามเยี่ยม อำเภอมณฑลสีมา จังหวัดเกาะกง	06.00 - 22.00

จุดผ่านแดนชั่วคราว

ประเทศไทยและกัมพูชามีจุดผ่านแดนชั่วคราวเพื่อวัตถุประสงค์เฉพาะทางต่าง ๆ อาทิ การนำเข้าและส่งออกสัมปทานไม้ในอดีต^[14] โดยปัจจุบันมีไว้สำหรับการก่อสร้างสิ่งปลูกสร้างที่จะใช้เป็นจุดผ่านแดนถาวรในอนาคต^[13]

จุดผ่านแดนชั่วคราวล่าสุดที่เปิดทำการคือ จุดผ่านแดนชั่วคราวเพื่อการก่อสร้างสะพานหนองเอี่ยน - สตึงบท^[15]

จุดผ่อนปรนการค้า

จุดผ่อนปรนการค้า เป็นจุดผ่อนปรนที่ได้มีการประกาศโดยกระทรวงมหาดไทยเพื่ออนุญาตให้ทำการค้าขายระหว่างประเทศได้ ปัจจุบันมีอยู่ 9 แห่ง^[13] ในพื้นที่ 5 จังหวัด ประกอบไปด้วย

ลำดับ	ประเทศไทย		ประเทศกัมพูชา			หมายเหตุ
	จังหวัด	จุดผ่านแดน	จังหวัด	จุดผ่านแดน	เวลาทำการ[13]
1	อุบลราชธานี	จุดผ่อนปรนช่องอานม้า	พระวิหาร	บ้านสะเตียลกวาง อำเภอจอมกระสาน	09.00 - 15.00
2	บุรีรัมย์	จุดผ่อนปรนช่องสายตะกู	อุดรมีชัย	บ้านจุ๊บโกกี, อำเภอบันเตียอำปึล	08.00 - 15.00
3	สระแก้ว	จุดผ่อนปรนบ้านตาพระยา	บันเตียเมียนเจย	บ้านบึงตะกวน	09.00 - 17.00
4		จุดผ่อนปรนบ้านหนองปรือ		มาลัย
5	จันทบุรี	จุดผ่อนปรนบ้านซับตารี	พระตะบอง	บ้านโอลำดวน อำเภอพนมปรึก	06.00 - 18.00
6		จุดผ่อนปรนบ้านสวนสม		บ้านโอลั๊วะ อำเภอพนมปรึก
7		จุดผ่อนปรนบ้านบึงชนังล่าง		บ้านสวายเลง อำเภอกร็อมเรียง
8	ตราด	จุดผ่อนปรนบ้านหมื่นด่าน		บ้านศาลเจ้า อำเภอสัมลูด	08.30 - 17.00
9		จุดผ่อนปรนบ้านมะม่วง		บ้านฉอระกา, อำเภอสำรูด	06.00 - 18.00

จุดผ่อนปรนเพื่อการท่องเที่ยว

จุดผ่อนปรนพิเศษเพื่อการท่องเที่ยว มีอยู่เพียงแห่งเดียวสำหรับพรมแดนประเทศไทยและกัมพูชา^[13]

ลำดับ	ประเทศไทย	ประเทศกัมพูชา		หมายเหตุ
	พื้นที่จุดผ่านแดน	พื้นที่จุดผ่านแดน	เวลาทำการ
1	ช่องทางขึ้นเขาพระวิหาร, อำเภอกันทรลักษ์ จังหวัดศรีสะเกษ	ปราสาทเขาพระวิหาร, อำเภอจอมกระสาน จังหวัดพระวิหาร	-	ปิดตั้งแต่ มิ.ย. 2551 จากความไม่สงบของเขตแดน กำลังดำเนินการขอเปิดทำการอีกครั้ง[13]

• เหตุปะทะชายแดนไทย–เวียดนาม
• กรณีพิพาทพรมแดนไทย–กัมพูชา
• ชายแดนไทย–มาเลเซีย