ช้อง ลื่อ ย่า

ช้อง ลื่อ ย่า เกิดที่หมู่บ้านแห่งหนึ่งขึ้นกับจังหวัดเหงะอาน (ปัจจุบันอยู่ในเขตประเทศเวียดนาม) ใกล้เมืองหนองแฮด (ปัจจุบันอยู่ในแขวงเชียงขวาง ประเทศลาว) เขาเติบโตขึ้นโดยไม่ได้เล่าเรียนการอ่านและเขียน แม้ว่าจะเคยพบเห็นหรือสังเกตระบบการเขียนต่าง ๆ มาบ้างก็ตาม^[3] เขาประกอบกิจเป็นชาวนาและช่างสานตะกร้ามาตลอดชีวิต

ต้น ค.ศ. 1959 เขาอ้างว่ามีชายฝาแฝดสองคนสอนการเขียนพ่าเฮ่าแก่เขาในนิมิต โดยสั่งให้เขานำระบบการเขียนนี้ไปเผยแพร่แก่หมู่ชาวม้งและขมุ เขาเชื่อว่ากลุ่มชนใดยอมรับระบบการเขียนนี้ไปจะประสบแต่ความเจริญและรอดพ้นจากอันตรายในช่วงสงครามกลางเมืองลาว เขาได้รับการยกย่องเป็น "ผู้ช่วยให้รอด" (Theej Kaj Pej Xeem) และเริ่มสอนระบบการเขียนนี้ไปพร้อมกับการประกาศข้อความของการไถ่บาปทั่วประเทศลาว^[4] ช้อง ลื่อ ย่าถือเป็นหนึ่งในไม่กี่คนจากสังคมก่อนวัยเรียนที่สามารถประดิษฐ์ระบบการเขียนได้อย่างมีประสิทธิภาพเท่าที่ปรากฏในประวัติศาสตร์ เช่นเดียวกับซีโควยา ผู้ประดิษฐ์อักษรชาวเชอโรกี^[2]

ช้อง ลื่อ ย่าประสบความสำเร็จในการสอนระบบการเขียนพ่าเฮ่าและตั้งโรงเรียนในหมู่บ้านแห่งหนึ่ง แต่ปรากฏว่าหมู่บ้านนี้กลายเป็นเป้าหมายของกองกำลังคอมมิวนิสต์ เพราะช้องมีความเชื่อมโยงกับนายพล วัง เปา หรือ ว่า ป๋อ (Vaj Pov) นายทหารชาวม้ง และกองทหารของเขา ต่อมาช้องกลายเป็นผู้ต้องสงสัยในสายตาของชาวม้งที่สนับสนุนรัฐบาลลาว (รวมทั้งนายพลวัง เปา) และชาวม้งที่สนับสนุนคอมมิวนิสต์ปะเทดลาว นายพล วัง เปา เสนอรางวัลแก่ผู้สังหารช้อง ลื่อ ย่า ซึ่งถูกสังหารในเดือนกุมภาพันธ์ ค.ศ. 1971 ขณะช้องเขียนบทประพันธ์อักษรพ่าเฮ่าม้องฉบับสุดท้ายเสร็จ ส่วนฆาตกรที่สังหารช้องได้ พยายามเรียกร้องค่าจ้างจำนวนสามล้านกีบ หรือ 158.96 ดอลลาร์สหรัฐ (ใน ค.ศ. 1974) จากนายพล วัง เปา แต่ภายหลังเขาถูกเจ้าหน้าที่ของไทยสังหารด้วยการปิดตา ใส่กุญแจมือ ก่อนโยนลงแม่น้ำโขง ตามคำสั่งของนายพล วัง เปา