พระราชพิธีโสกันต์
พระราชพิธีโสกันต์ เป็นพระราชพิธีสำคัญในประเทศสยาม (ปัจจุบันคือประเทศไทย) รวมถึงกัมพูชา[1] เป็นพิธีหลวงของพิธีโกนจุก โดยมีไว้เฉพาะเชื้อพระวงศ์ชั้นพระองค์เจ้าขึ้นไป[2] เจ้านายชั้นรอง ๆ ลงมา เรียกว่า เกศากันต์[3] ซึ่งต่างกันที่การแต่งองค์ทรงเครื่อง ตลอดจนพิธีแห่บางอย่างอาจเพิ่มลดตามลำดับพระเกียรติยศของเจ้านายพระองค์นั้น ๆ
พิธีโสกันต์ในยุครัตนโกสินทร์ได้สืบทอดแบบแผนมาจากกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย โดยมีเจ้าฟ้าพินทวดี ซึ่งเป็นพระเจ้าลูกเธอชั้นเจ้าฟ้าในพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศเพียงพระองค์เดียวที่ยังทรงมีพระชนม์อยู่เมื่อแรกตั้งกรุงรัตนโกสินทร์และทรงทราบขนบธรรมเนียมในวัง พระองค์เกรงว่าพิธีโสกันต์ตามแบบโบราณราชประเพณีจะสูญหายไป จึงได้ทรงบันทึกและทรงแจกแจงรายละเอียดไว้เป็นตำรา โดยมีเจ้านายพระองค์แรกที่ทรงเข้าพิธีโสกันต์ตรงตามตำราที่เจ้าฟ้าพินทวดีทรงบันทึกไว้คือ เจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี[4] ส่วนพระราชพิธีโสกันต์พระองค์เจ้าอินทุรัตนาเมื่อ พ.ศ. 2474 นับเป็นองค์สุดท้ายของประเทศไทย
ฤกษ์ยามพระราชพิธีโสกันต์จะมีโหรหลวงกำหนดวันเวลาที่จะเริ่มพระราชพิธีโสกันต์ ซึ่งจะมีพิธีสงฆ์และพิธีพราหมณ์พร้อมกัน ส่วนใหญ่มักจะประกอบ ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้นมักจะประกอบพิธีนี้ร่วมกับพระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์ (พิธีตรุษไทย พระราชพิธีเดือน 4) ซึ่งต่อมาจะประกอบร่วมกับพระราชพิธีตรียัมปวาย (โล้ชิงช้า)[5]