ยับ-ยุม

ยับ-ยุม เป็นคำทิเบตแปลว่า พ่อ-แม่ เป็นพุทธศิลป์เชิงสัญลักษณ์พบได้ทั่วไปในประเทศอินเดีย ภูฏาน เนปาล และทิเบต มีลักษณะเป็นพระพุทธรูปหรือโพธิสัตว์ในสัมโภคกายหรือกายทิพย์ กอดรัดหรือสังวาสกับเทวสตรีซึ่งเป็นชายาของพระองค์บนตัก ตามคติลัทธิตันตระ^[1] โดยพระโพธิสัตว์เป็นสัญลักษณ์ของความกรุณา กับพระชายาเป็นปัญญา อุปมาว่ากรุณาคือแขนขา ปัญญาคือดวงตา หากขาดไปสิ่งหนึ่งก็ยากที่จะตรัสรู้ได้^[2] มีน้อยครั้งที่จะพบพระพุทธรูปหรือพระโพธิสัตว์นั่งอยู่บนตักของเทวสตรี อย่างนี้เรียกว่า "ยุม-ยับ"^[3] การรวมกันของสองเพศเป็นสาธนาหรือหนทางแห่งการหยั่งรู้ในตนอย่างหนึ่งของศาสนาพุทธแบบตันตระ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในทิเบต การรวมกันระหว่างสองเพศนี้ถือเป็นประสบการณ์ลึกลับอย่างหนึ่งที่เกิดขึ้นภายในร่างกายของตนเอง^[4]

ยับ-ยุมเป็นสัญลักษณ์ที่เกี่ยวข้องกับอนุตตรโยคะตันตระ บ้างว่าเป็นสนธยาภาษา ตีความว่าบุรุษเพศเชื่อมโยงกับความกรุณาและอุปายะเกาศัลยะ ส่วนอิตถีเพศที่เป็นพระชายาเปรียบดั่งปรัชญา^[5]