สงครามช้างเผือก

หลังจากก่อสงครามกับราชวงศ์ตองอู สมเด็จพระมหาจักรพรรดิทรงรับสั่งสร้างป้อมที่เมืองหลวงเพื่อรับการโจมตีจากพม่าในภายหลัง สงครามพระเจ้าตะเบ็งชเวตี้สิ้นสุดลงที่สยามชนะในด้านการป้องกันและยังคงความเป็นเอกราช อย่างไรก็ตาม ความทะเยอทะยานในเรื่องดินแดนของพระเจ้าบุเรงนองกระตุ้นให้สมเด็จพระมหาจักรพรรดิเตรียมตัวสำหรับศึกครั้งถัดไป ได้แก่ เกณฑ์ผู้ชายทุกคนไปรบ เตรียมกำลังและทรัพยากรไว้สำหรับสงครามขนาดใหญ่ และ ช้างเผือก 7 เชือกเพื่อความเป็นสิริมงคล

ในขณะเดียวกัน การโจมตีที่เมืองเชียงใหม่กับอาณาจักรล้านนาในบริเวณใกล้เคียงของพระเจ้าบุเรงนองประสบความสำเร็จใน พ.ศ. 2099 ทำให้พระองค์ได้สมญานามว่า "ผู้ชนะสิบทิศ" และทำให้อาณาจักรของสมเด็จพระมหาจักรพรรดิเผชิญกับดินแดนศัตรูในทิศเหนือและตะวันตก^[5]

การโจมตีภายใน

ด้วยอำนาจและอิทธิพลของพระเจ้าบุเรงนองที่สูงขึ้น พระองค์จึงสั่งช้างเผือก 2 เชือกจากสมเด็จพระมหาจักรพรรดิไปเป็นบรรณาการของราชวงศ์ตองอู แต่สมเด็จพระมหาจักรพรรดิปฏิเสธ ทำให้พระองค์นำทัพมาโจมตีอาณาอยุธยาครั้งที่สอง พระเจ้าบุเรงนองทรงคุ้นเคยพื้นที่สยามดีเพราะเคยนำทัพไปพร้อมกับพระเจ้าตะเบ็งชะเวตี้ เข้าประเทศสยามผ่านบริเวณด่านเจดีย์สามองค์ในจังหวัดกาญจนบุรีปัจจุบัน ส่วนกองทัพแยกเข้าทางด่านแม่ละเมาในจังหวัดตากปัจจุบัน

กองทัพของพระเจ้าบุเรงนองมีชาย 60,000 คน, ม้า 2400 ตัว, ช้าง 360 เชือก และกองทัพจากล้านนา^[2] กองทัพเหล่านี้เดินขบวนไปที่เมืองหลวงอยุธยา แต่เดินทางถึงเมืองพิษณุโลกก่อน สมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช ผู้ครองเมืองพิษณุโลก เผชิญกับกองทัพขนาดใหญ่ เป็นต้นเหตุทรยศสยามและลงนามสันถวไมตรีกับพระเจ้าบุเรงนอง ทำให้กองทัพของพระองค์ใหญ่กว่าเดิม

ต่อมา กองทัพพม่าเดินทางไปถึงอาณาจักรสุโขทัย ซึ่งอยู่ในช่วงเสื่อมโทรม อยู่ภายใต้อำนาจของอยุธยาในฐานะรัฐบริวารเป็นเวลากว่า 200 ปี พวกเขารู้ว่าไม่มีหวังในการปกป้องอาณาจักรของตน จึงแสดงความจงรักภักดีต่อพระเจ้าบุเรงนองแทนใน พ.ศ. 2106

กองทัพของพระเจ้าบุเรงนองสามารถยึดอำเภอสวรรคโลกและจังหวัดพิจิตรได้โดยไม่มีความลำบาก แล้วเดินทางไปยังอยุธยาอย่างเต็มตัว

การล้อมอยุธยาและสงบศึก

กองทัพพระเจ้าบุเรงนองเดินทัพมาที่อยุธยา โดยพวกเขารอที่ป้อมสยามริมอ่าวเป็นเวลาหลายสัปดาห์ ได้รับอนุเคาระห์จากเรือรบ 3 ลำกับกองปืนใหญ่โปรตุเกสที่ท่าเรือ ฝ่ายรุกจึงยึดเรือและกองปืนใหญ่ของโปรตุเกส และทำลายป้อมสยามในวันที่ 7 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2107^[6]

ด้วยกองทัพใหม่ 60,000 คนรวมกับทหารจากพิษณุโลก พระเจ้าบุเรงนองเดินทางถึงกำแพงเมืองอยุธยา ใช้ปืนใหญ่ยิงกระหน่ำ แต่กำแพงไม่พังทลาย ทำให้ฝ่ายพม่าไม่สามารถยึดเมืองอยุธยาได้ แต่สั่งให้กษัตริย์สยามออกมาจากเมืองพร้อมธงขาว เพื่อเจรจาสันติภาพ เมื่อเห็นว่าราษฎรของพระองค์ไม่สามารถต้านทางได้นานกว่านี้ สมเด็จพระมหาจักรพรรดิจึงเจรจาสันติภาพ แต่ต้องแลกด้วยสิ่งที่มีค่าอย่างมาก

ในข้อแลกเปลี่ยนสำหรับล่าถอยของกองทัพพม่า พระเจ้าบุเรงนองนำตัวเจ้าชายราเมศวร (พระราชโอรสในสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ), พระยาจักรี และพระยาสุนทรสงครามกลับพม่าในฐานะเชลย และช้างเผือกสยาม 4 เชือก ถึงแม้ว่าสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช ผู้ทรยศ ถูกปล่อยไว้ในฐานะผู้ปกครองพิษณุโลกและอุปราชสยาม อาณาจักรอยุธยาตกเป็นประเทศราชของราชวงศ์ตองอู โดยต้องส่งช้าง 20 เชือก และเงิน 300 ชั่งให้พม่าทุกปี ฝ่ายพม่าได้เข้าถึงท่าเรือเพื่อเก็บภาษีที่มะริดและสยาม ความต้องการช้างสองเชือกของพระเจ้าบุเรงนองเพิ่มขึ้นเป็น 4 เชือก ท้ายที่สุด จึงมีการลงนามสนธิสัญญาสันติภาพที่วัดหน้าพระเมรุ ทำให้เกิดความสงบเป็นเวลา 4 ปี^[7]

หลักฐานพม่ากล่าวว่า พระเจ้าบุเรงนองกลับไปยังพะโคพร้อมกับสมเด็จพระมหาจักรพรรดิในฐานะเชลย ก่อนแต่งตั้งสมเด็จพระมหินทราธิราช พระราชโอรสของสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ ในฐานะกษัตริย์ประเทศราชอยุธยา และปล่อยกองทหารรักษาการณ์ 3,000 นาย หลักฐานพม่ายังกล่าวอีกว่า หลังถูกส่งไปที่พะโคมาหลายปี สมเด็จพระมหาจักรพรรดิกลายเป็นพระและพระเจ้าบุเรงนองอนุญาตให้พระองค์กลับไปยังอยุธยา^[8] อย่างไรก็ตาม หลักฐานไทยไม่ค่อยกล่าวว่าสมเด็จพระมหินทราธิราช พระโอรสองค์ที่สองของสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ ขึ้นครองราชย์เพราะพระราชบิดาของพระองค์สละราชสมบัติและกลายเป็นพระหลังสงครามนี้^[8]

การสงบศึกอยู่ได้ไม่นาน ใน พ.ศ. 2111 ฝ่ายอยุธยาก่อกบฎต่อผู้นำพม่า หลังคำแนะนำของสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราชอ่อนแอเกินกว่าที่จะหยุดกบฎ พระเจ้าบุเรงนองจึงต้องนำทัพมาที่อยุธยาอีกครั้ง ก่อให้เกิดสงครามกับสยามอีกครั้ง

• สงครามพม่า–สยาม
• ความสัมพันธ์พม่า–ไทย