หม่อมเจ้าพิไลยเลขา ดิศกุล

หม่อมเจ้าพิไลยเลขา ดิศกุล มีพระนามลำลองว่า หญิงพิไลย เป็นพระธิดาในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ประสูติแต่หม่อมเฉื่อย ดิศกุล ณ อยุธยา^[1] เมื่อวันที่ 8 สิงหาคม พ.ศ. 2440

หม่อมเจ้าพิไลยเลขาเติบโตมาในพระอุปถัมภ์ของสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ตั้งแต่ชันษา 4 ปี โดยมีหน้าที่เชิญหีบพระศรี พระกลด ตลอดจนเครื่องใช้ส่วนพระองค์ สมเด็จทรงพระกรุณาเลี้ยงดูอย่างใกล้ชิด โปรดให้ศึกษาที่โรงเรียนราชินีจนจบ ได้เป็นครูสอนหนังสือ ทรงรับใช้ใกล้ชิดพระองค์ ตามเสด็จไปในที่ต่าง ๆ และเป็นผู้อ่านหนังสือถวาย^[2]

กระทั่งปี พ.ศ. 2454 หม่อมเจ้าพิไลยเลขาชันษา 14 ปี ทรงใกล้ชิดสนิทสนมกับสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก และสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ ซึ่งเสด็จกลับจากทรงศึกษาที่ทวีปยุโรปช่วงฤดูร้อน สมเด็จเจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ทรงพอพระทัยในหม่อมเจ้าพิไลยเลขา จึงทรงกราบทูลขอหม่อมเจ้าพิไลยเลขาจากสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ซึ่งสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงก็ทรงหมั้นหมายหม่อมเจ้าพิไลยเลขาด้วยเครื่องเพชรและพระราชทานพระราชานุญาตให้ติดต่อกันทางจดหมาย เมื่อสมเด็จเจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์เสด็จกลับไปศึกษาต่อที่ยุโรป^[2]

ในปี พ.ศ. 2458 เมื่อสมเด็จเจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์เสด็จกลับจากยุโรป และทรงรับราชการในกรมเสนาธิการทหารบก หม่อมเจ้าพิไลยเลขาซึ่งชันษา 18 ปี มิใช่เด็กหญิงที่สามารถคลุกคลีกับผู้ใดได้เหมือนแต่เดิม ในขณะที่สมเด็จเจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ทรงมีโอกาสพบปะเล่นหัวพูดคุยกับหญิงอื่น และต้องชะตากับหม่อมเจ้ารำไพพรรณี สวัสดิวัตน์ ทำให้พระทัยหวั่นไหว อันเป็นเหตุจากความเหินห่างพระคู่หมั้น^[3] และได้กราบทูลขอพระราชานุญาตเสกสมรสกับหม่อมเจ้ารำไพพรรณี สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงจึงพระราชทานพระราชานุญาตให้หม่อมเจ้าพิไลยเลขาเสด็จกลับไปประทับกับพระบิดาที่วังวรดิศ^[2]

หม่อมเจ้าพิไลยเลขา ดิศกุล สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 11 ธันวาคม พ.ศ. 2528 สิริชันษา 88 ปี พระราชทานเพลิงศพเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม ปีเดียวกัน ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร^[4]

• พ.ศ. 2516 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 3 ตติยจุลจอมเกล้า (ต.จ.) (ฝ่ายใน)^[5]

• สิทธิธรรม โรหิตะสุข. “หม่อมเจ้าหญิงพิไลยเลขา ดิศกุล กับศิลปะสมัยใหม่ในประเทศไทย.” วารสารอักษรศาสตร์ (จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย) 45, 1 (ม.ค.-มิ.ย. 2559).