อำเภอปากช่อง

อำเภอปากช่องมีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอมวกเหล็ก (จังหวัดสระบุรี) และอำเภอสีคิ้ว
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอสูงเนินและอำเภอวังน้ำเขียว
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอประจันตคาม (จังหวัดปราจีนบุรี) อำเภอปากพลี และอำเภอเมืองนครนายก (จังหวัดนครนายก)
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอมวกเหล็ก (จังหวัดสระบุรี)

เมื่อปี พ.ศ. 2430 บ้านปากช่องขึ้นกับตำบลขนงพระ อำเภอจันทึก ต่อมาปี พ.ศ. 2434 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5 มีพระราชประสงค์ให้ก่อสร้างทางรถไฟสายแรกกรุงเทพ-นครราชสีมา สร้างทางผ่านกลางหมู่บ้าน จำเป็นต้องระเบิดภูเขาเพื่อวางทางรถไฟ จึงทำให้หมู่บ้านถูกระเบิดหินทำทางรถไฟเป็นช่อง จึงเรียกว่า "บ้านปากช่อง"

• วันที่ 29 กรกฎาคม 2490 ตั้งตำบลปากช่อง แยกออกจากตำบลจันทึก^[2]
• วันที่ 3 สิงหาคม 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลปากช่อง ในท้องที่บางส่วนของตำบลปากช่อง อำเภอสีคิ้ว^[3]
• วันที่ 22 มกราคม 2500 แยกพื้นที่ตำบลปากช่อง ตำบลจันทึก ตำบลกลางดง และตำบลหมูสี ของอำเภอสีคิ้ว มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอปากช่อง^[1] และให้ขึ้นการปกครองกับอำเภอสีคิ้ว
• วันที่ 22 กรกฎาคม 2501 ยกฐานะกิ่งอำเภอปากช่อง อำเภอสีคิ้ว เป็น อำเภอปากช่อง^[4]
• วันที่ 20 กรกฎาคม 2508 จัดตั้งสุขาภิบาลกลางดง ในท้องที่บางส่วนของตำบลกลางดง^[5]
• วันที่ 19 กันยายน 2515 ตั้งตำบลขนงพระ แยกออกจากตำบลปากช่อง^[6]
• วันที่ 28 สิงหาคม 2516 ตั้งตำบลหนองสาหร่าย แยกออกจากตำบลจันทึก^[7]
• วันที่ 26 กรกฎาคม 2520 ตั้งตำบลวังกะทะ แยกออกจากตำบลหนองสาหร่าย^[8]
• วันที่ 24 มิถุนายน 2524 ยกฐานะจากสุขาภิบาลปากช่อง เป็น เทศบาลตำบลปากช่อง^[9]
• วันที่ 1 มิถุนายน 2525 ตั้งตำบลโป่งตาลอง แยกออกจากตำบลหมูสี และตั้งตำบลคลองม่วง แยกออกจากตำบลวังกะทะ^[10]
• วันที่ 2 ตุลาคม 2527 ตั้งตำบลหนองน้ำแดง แยกออกจากตำบลขนงพระ และตั้งตำบลวังไทร แยกออกจากตำบลหนองสาหร่าย^[11]
• วันที่ 26 กันยายน 2529 ตั้งตำบลพญาเย็น แยกออกมาจากตำบลกลางดง^[12]
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลกลางดง เป็นเทศบาลตำบลกลางดง^[13] ด้วยผลของกฎหมาย
• วันที่ 10 พฤษภาคม 2548 ยกฐานะจากเทศบาลตำบลปากช่อง เป็นเทศบาลเมืองปากช่อง^[14]

การปกครองท้องที่

อำเภอปากช่องแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 12 ตำบล 219 หมู่บ้าน ได้แก่

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอปากช่องประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 14 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลเมืองปากช่อง ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลปากช่องและตำบลหนองสาหร่าย
• เทศบาลตำบลกลางดง ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลกลางดงและตำบลพญาเย็น
• เทศบาลตำบลสีมามงคล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกลางดง (นอกเขตเทศบาลตำบลกลางดง)
• เทศบาลตำบลหมูสี ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหมูสีทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลวังไทร ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังไทรทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลปากช่อง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปากช่อง (นอกเขตเทศบาลเมืองปากช่อง)
• องค์การบริหารส่วนตำบลจันทึก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลจันทึกทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลวังกะทะ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังกะทะทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองสาหร่าย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองสาหร่าย (นอกเขตเทศบาลเมืองปากช่อง)
• องค์การบริหารส่วนตำบลขนงพระ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลขนงพระทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโป่งตาลอง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโป่งตาลองทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลคลองม่วง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคลองม่วงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองน้ำแดง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองน้ำแดงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลพญาเย็น ครอบคลุมพื้นที่ตำบลพญาเย็น (นอกเขตเทศบาลตำบลกลางดง)

รถไฟ

• การรถไฟแห่งประเทศไทย: ทางรถไฟสายตะวันออกเฉียงเหนือ (สายอีสานตอนล่าง ชุมทางบ้านภาชี–อุบลราชธานี)
  • สถานี: กลางดง – ปางอโศก – บันไดม้า – ปากช่อง – ซับม่วง – จันทึก – คลองขนานจิตร

ทางหลวง

• ทางหลวงพิเศษหมายเลข 6
• ถนนมิตรภาพ
• ถนนธนะรัชต์
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2220
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2235
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2243
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2247
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2274
• ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2422

อำเภอปากช่องมีเขตติดต่อกับอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ซึ่งทางขึ้นอุทยานด้านอำเภอปากช่องเป็นถนนที่สามารถขึ้นไปถึงบริเวณอุทยานได้สะดวก เนื่องจากเขตอำเภอมีอาณาเขตติดต่อกับผืนป่าดงพญาเย็นประกอบกับเป็นที่ราบสูงสลับภูเขา ทำให้สภาพภูมิอากาศโดยทั่วไปมีความเย็นเหมาะแก่การทำปศุสัตว์ขนาดใหญ่ จึงมีฟาร์มขนาดใหญ่หลายแห่ง รวมทั้งฟาร์มโคนมโชคชัยซึ่งปัจจุบันพัฒนาให้มีบริเวณที่สามารถรองรับนักท่องเที่ยวและจัดเป็นแพ็กเกจทัวร์เพื่อเที่ยวชมภายในฟาร์ม นอกจากนี้ยังมีฟาร์มอื่น ๆ รีสอร์ต และโรงแรมอีกมาก ซึ่งสามารถรองรับนักท่องเที่ยวได้มาก โดยเฉพาะช่วงวันหยุดซึ่งจะมีนักท่องเที่ยวจากกรุงเทพมหานครมาพักผ่อน

ปากช่องมีระดับโอโซนเป็นอันดับ 7 ของโลก^{[ต้องการอ้างอิง]}ทำให้นักท่องเที่ยวได้รับอากาศที่บริสุทธิ์ สดชื่น ดีต่อสุขภาพ บริเวณเขตติดต่อกับอำเภอสีคิ้วเป็นที่ตั้งของเขื่อนลำตะคองซึ่งมีจุดชมวิวที่สวยงาม เหมาะแก่การพักผ่อนโดยตัวเขื่อนอยู่ห่างจากตัวอำเภอปากช่องประมาณ 15 กิโลเมตร ส่วนตำบลกลางดงเป็นแหล่งแวะพักเพื่อซื้อของฝากประเภทผลไม้ต่าง ๆ มากมายสดจากไร่และข้าวโพดหวานอันเลื่องชื่อของไร่สุวรรณ

ประชากรส่วนใหญ่มีอาชีพเกษตรกรรม โดยมีการเพาะปลูกพืชหลายชนิด โดยเฉพาะที่เป็นผลไม้ที่ขึ้นชื่อของอำเภอและมีการจัดงานประจำปีขึ้นทุกปี คือ น้อยหน่า ส่วนพืชผลอื่น ๆ คือ ข้าวโพด มันสำปะหลัง อ้อย มะม่วง องุ่น และลิ้นจี่ พืชผักอื่น ๆ ที่เพาะปลูกมาก คือ มะละกอ พริก ผักชี แตงกวา และต้นหอม นอกจากนี้ การทำปศุสัตว์ก็เป็นอีกอาชีพที่ได้รับความนิยม คือ การเลี้ยงไก่ สุกร และโคนม โดยมีโรงงานฟักไข่ขนาดใหญ่อยู่ในสำหรับด้านพาณิชยกรรมและอุตสาหกรรมหลัก โดยทั่วไปจะอยู่ในเขตตัวเมืองซึ่งเป็นเขตการค้าที่ไม่กระจุกตัว แต่จะมีที่ตั้งตามแนวถนนทั้งสองฝั่งของถนนมิตรภาพ มีตลาดในตัวเมืองเพื่อแลกเปลี่ยนสินค้าหลายแห่ง แต่มีเขตติดต่อกันจนดูเหมือนเป็นแห่งเดียวกัน