อำเภอหัวหิน

ชุมชนหัวหินก่อตั้งขึ้นในราวปี พ.ศ. 2377 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 เมื่อชาวบ้านกลุ่มหนึ่งจากทางตอนเหนือละทิ้งถิ่นฐานและเดินทางมาจนถึงพื้นที่ที่เป็นบริเวณใกล้กับเขาตะเกียบในปัจจุบัน แล้วได้ตั้งถิ่นฐานที่บริเวณนี้ เพราะเห็นว่าเป็นหาดทรายที่สวยงามและแปลกกว่าที่อื่น คือมีกลุ่มหินกระจัดกระจายอยู่ทั่วไป อีกทั้งที่ดินก็มีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะสำหรับทำการเกษตรและการประมง แล้วตั้งชื่อหมู่บ้านว่า "บ้านสมอเรียง"

ต่อมาพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ (พระองค์เจ้ากฤษดาภินิหาร ต้นราชสกุลกฤดากร) ได้มาสร้างตำหนักหลังใหญ่ชื่อ "แสนสำราญสุขเวศน์" ที่ด้านใต้ของหมู่หินริมทะเล (ปัจจุบันคือบริเวณที่อยู่ติดกับโรงแรมโซฟิเทลฯ) และทรงขนานนามหาดทรายบริเวณนี้เสียใหม่ว่า "หัวหิน" จนเมื่อเวลาล่วงไป ทั้งตำบลในบริเวณนี้ก็ถูกเรียกในชื่อเดียวกันว่าหัวหิน และเจริญเติบโตขยายขึ้นเป็นอำเภอหัวหินจนถึงปัจจุบัน^[1]

อำเภอหัวหินในอดีตเป็นพื้นที่เขตปกครองของส่วนหนึ่งในเมืองปราณบุรี (เมืองชั้นจัตวา) ขึ้นตรงแขวงเมืองเพชรบุรี จนกระทั่งมีการจัดการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล จึงได้อยู่ในพื้นที่ของอำเภอปราณบุรี เมืองเพชรบุรี (จังหวัดเพชรบุรี)^[2] ต่อมา วันที่ 2 มกราคม พ.ศ. 2449 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้มีพระบรมราชโองการเหนือเกล้าให้รวมเอาอำเภอเมืองปราณบุรี อำเภอเมืองประจวบคีรีขันธ์ จังหวัดเพชรบุรี และอำเภอกำเนิดนพคุณ จังหวัดชุมพร ซึ่งเป็นเมืองชั้นจัตวามาก่อนเข้ารวมเป็นจังหวัดปราณบุรี^[3] และภายหลังได้รับการจัดตั้งเป็น กิ่งอำเภอหัวหิน ขึ้นกับอำเภอปราณบุรี

อำเภอหัวหิน ได้รับประกาศยกฐานะจากกิ่งอำเภอหัวหิน อำเภอปราณบุรี ตั้งแต่วันที่ 12 เมษายน พ.ศ. 2492 ตามประกาศในราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ 19 เมษายน พ.ศ. 2492^[4]

หัวหินเป็นเมืองท่องเที่ยวสำคัญระดับประเทศและมีชื่อเสียงในหมู่นักท่องเที่ยวชาวต่างชาติผู้หลงไหลในธรรมชาติ ทะเล ภูมิประเทศทะเลและภูเขา มีความอุดมสมบูรณ์และมีกลิ่นไอแห่งเจริญรุ่งเรือง มีความผสมผสานความเป็นอารยธรรมของราชสำนักและชุมชนท้องถิ่นยาวนานนับร้อยปีได้ดี

อำเภอหัวหินตั้งอยู่ทางตอนเหนือสุดของจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอแก่งกระจาน อำเภอท่ายาง และอำเภอชะอำ (จังหวัดเพชรบุรี)
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอ่าวไทย
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอปราณบุรี
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับภาคตะนาวศรี (ประเทศพม่า)

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอหัวหินแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 7 ตำบล 63 หมู่บ้าน ได้แก่

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอหัวหินประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 7 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลเมืองหัวหิน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหัวหินและตำบลหนองแกทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลหนองพลับ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลหนองพลับ
• องค์การบริหารส่วนตำบลหินเหล็กไฟ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหินเหล็กไฟทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองพลับ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองพลับ (นอกเขตเทศบาลตำบลหนองพลับ)
• องค์การบริหารส่วนตำบลทับใต้ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลทับใต้ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลห้วยสัตว์ใหญ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลห้วยสัตว์ใหญ่ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบึงนคร ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบึงนครทั้งตำบล

จำนวนประชากร

• ประชากรที่มีชื่อในสำมะโนประชากร 114,936 คน
• ประชากรแฝง ประมาณ 100,000 คน

หัวหินมีลักษณะภูมิประเทศที่ติดชายฝั่งทะเลจรดเทือกเขาตะนาวศรี ทำให้นักท่องเที่ยวสามารถท่องเที่ยวได้ในบรรยากาศที่หลากหลาย ตัวอย่างเช่น

• หาดหัวหิน
• สถานีรถไฟหัวหิน
• ตลาดโต้รุ่งหัวหิน
• เขาตะเกียบและเขาพิทักษ์
• จุดชมวิวเขาหินเหล็กไฟ
• ถ้ำไก่หล่น
• น้ำตกป่าละอู
• วัดห้วยมงคล
• หมู่บ้านช้างหัสดินทร์
• หมู่บ้านกะเหรี่ยงป่าละอู^[6]
• สนามกอล์ฟหัวหิน
• โรงแรมรถไฟ
• สวนสัตว์หัวหินซาฟารี
• สวนน้ำวานา นาวา หัวหิน
• อุทยานราชภักดิ์
• สวนสนประดิพัทธ์ (สถานพักฟื้นและพักผ่อนกองทัพบก สวนสนประดิพัทธ์)
• Cicada Market
• ไร่องุ่นมอนซูน แวลลีย์ วินยาร์ด หัวหิน
• Black Mountain Water Park
• บ้านศิลปินหัวหิน
• เขาเต่า
• ตลาดแทมมารีน
• พิพิธภัณฑ์ภาพ 4 มิติ For Art’s Sake
• Seen Space
• หาดทรายน้อย

หมายเหตุ วังไกลกังวล เป็นที่ประทับส่วนพระองค์ ห้ามมิให้ผู้ไม่มีกิจธุระเกี่ยวข้องเข้าชมและกระทำการใด ๆ เนื่องจากมีการขึ้นประกาศเป็นรโหฐานแต่ยังคงให้ผู้ที่ต้องการออกกำลังกายเข้าไปใช้พื้นที่ทะเลน้อยได้ และพระราชทานพื้นที่ในการปลูกผักปลอดสารพิษของโรงเรียนวังไกลกังวลได้

โครงการพระราชดำริในอำเภอหัวหิน

• ศูนย์รักษ์สุนัขหัวหินในพระบรมราชูปถัมภ์
• ศูนย์ฝนหลวงหัวหิน เก็บถาวร 2022-12-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ศูนย์เพาะเลี้ยง และขยายพันธุ์สัตว์ป่าห้วยทราย
• ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทราย
• สวนสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี
• อ่างเก็บน้ำเขาเต่า และศูนย์ศิลปาชีพทอผ้าเขาเต่า
• ถนนสายหัวหิน - บ้านห้วยมงคล

เนื่องจากหัวหินเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่มีชื่อเสียงของภาคกลางตอนล่าง แหล่งการค้าและธุรกิจ ทำให้มีขนส่งมวลชนสาธารณะรองรับการเดินทางหลากหลาย ตามจังหวัดหัวเมืองต่าง ๆ เชื่อมต่อกับอำเภอหัวหิน ตัวอย่างสายรถขนส่งทางบกบริการในเขตกรุงเทพฯ และปริมณฑล

• รถตู้สาธารณะกรุงเทพฯ (สถานีขนส่งสายใต้ปิ่นเกล้า - หัวหิน)
• รถตู้สาธารณะกรุงเทพฯ (สถานีขนส่งสายใต้ตลิ่งชัน - หัวหิน)
• รถตู้สาธารณะกรุงเทพฯ (สถานีขนส่งหมอชิต - หัวหิน)
• รถตู้สาธารณะกรุงเทพฯ (สถานีขนส่งเอกมัย - หัวหิน)
• รถตู้สาธารณะปทุมธานี (สายรังสิต - หัวหิน)
• รถบัสชั้นหนึ่งวีไอพี สมบัติทัวร์ (วิภาวดี-หัวหิน)
• รถบัสชั้นหนึ่งวีไอพีสนามบินสุวรรณภูมิ (สนามบินสุวรรณภูมิ-หัวหิน)

นอกจากนี้ ยังมีรถโดยสารระหว่างจังหวัด เช่น กาญจนบุรี-หัวหิน, เชียงใหม่ - หัวหิน, หัวหิน - สุราษฎร์, หัวหิน - นครราชสีมา, หัวหิน - หนองคาย, หัวหิน - ภูเก็ต, หัวหิน - พัทยา และอื่น ๆ

ตัวอย่างขนส่งสาธารณะทางน้ำ

• เรือข้ามฝากอ่าวไทย เก็บถาวร 2019-12-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน รอยัล พาสเสนเจอร์ ไลเนอร์ พัทยา-หัวหิน (ท่าเรือแหลมบาลีฮาย - ท่าเรือเขาตะเกียบ)
• เรือเร็วลมพระยา (หัวหิน - เกาะสมุย เกาะพะงัน เกาะเต่า)

ตัวอย่างขนส่งสาธารณะทางอากาศ

• แอร์เอเชีย เที่ยวบินกัวลาลัมเปอร์ ประเทศมาเลเซีย (KUL) – หัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ (HHQ)

ตัวอย่างขนส่งสาธารณะทางราง

• รถไฟสายใต้
• รถไฟนำเที่ยวกรุงเทพฯ - สวนสนประดิษฐ์พัทธ์

• 
  สถานีรถไฟหัวหิน
•