Edirne (il)

Edirne adı, kentin Latince ve Yunanca ismi olan Hadrianoupolis (Hadrianus'un kurduğu şehir, Hadrianus'un şehri) sözcüğünün Türkçede Edrenebol, Edrene ve Edirne olarak evrimleşmesiyle bugünkü hâlini almıştır. Başka bir ihtimal de, yine Hadrianoupolis'ten türetilmiş olan, şehrin Bulgarca adı Odrin'den evrimleşmiş olmasıdır.^{[kaynak belirtilmeli]}Edirne'nin, Antik Çağ'da Orta Asya'dan göç edip buraya yerleşen Traklar tarafından kurulduğu bilimsel arkeolojik çalışmalarda ortaya çıktığı bilinmektedir. Büyük İskender dönemi kent Roma İmparatorlarından Hadrianus tarafından yeniden kurulmuş ve imar edilmiştir. Şehir, onun adına izafeten Hadrianapolis olarak anılmıştır.^[4]

Edirne, Türkiye'nin Marmara Bölgesi'nin Trakya yakasında yer alan, doğuda Kırklareli ve Tekirdağ, güneyde Çanakkale ve Ege Denizi, batıda Evros (Yunanistan) ve kuzeyde Hasköy (Bulgaristan) ile çevrili ildir.

Edirne ilinin geneli düzlük olup il sınırları içerisindeki herhangi bir yükselti 500 metreyi aşmadığı için ilde dağ bulunmamaktadır. Korudağ Edirne'de bilinmesine rağmen bu yanlış bir bilgidir. %25'i ormanlık olan ve topraklarının %57'sinde tarım yapılan ilin en önemli akarsuyu, Karaağaç hariç olmak üzere Türk-Yunan sınırını çizen Meriç'tir.

İlin iklimi güneyden kuzeye doğru çıkıldıkça sertleşir; Ege Denizi'ne kıyısı olan güney kesiminde daha çok ılıman Akdeniz iklimi yaşanırken il merkezinin de bulunduğu kuzey kesiminde sert kışlarıyla kendini gösteren karasal iklim hâkimdir.

1357'den beri düzenlenen Kırkpınar Yağlı Güreşleri yaz aylarında birçok yerli ve yabancı turisti çeker.

Cumhuriyet'in kuruluşu ile beraber Edirne'de eğitim kurumları da hızlı bir gelişme göstermiş, son yıllarda Edirne, eğitimde gelişmişlik düzeyi açısından Türkiye'nin önde gelen kentleri arasına girmiştir. Edirne'de okur-yazar oranı cumhuriyet dönemi boyunca Türkiye genelinin üzerinde olmuştur. Son yıllarda gerçekleştirilen kurslarla okur-yazarlık oranı %99'a ulaşmıştır.

2014 yılı itibarıyla bünyesinde 39.696 öğrenciye eğitim veren Trakya Üniversitesi de Edirne'de yer almaktadır.^[5]

Folklor

Edirne ilinde Trakya'nın diğer illerindeki gibi 9/8'lik ritmin ağır bastığı halk türküleri yaygındır. Diğer Ardında Sümbüllü Bağlar, Karakuşun Yüksektendir Oyunu, Kızılcıklar Oldu Mu, Evreşe yolları dar, Püskül Pencereden Uçtu, Yüksek Yüksek Tepelere Ev Kurmasınlar vardır.

Edirne ilinde yaşayanların, kendilerine özgü kıvrak ezgilerle bezeli ve yöre düğünlerinin ayrılmaz bir parçası olan Roman havaları da Edirne folklorunun tamamlayıcı bir parçasını oluşturur. Bunların en tanınmışları: Güm Güm Teke, Kako Sali, Anako, Yağmur Yağdı, Maşa Satarım gibi.

Edirne il merkezinde tarihi yapılar Türkiye'nin diğer kentlerine nispeten daha iyi korunmuştur. Kentte görülecek yerler Roma-Bizans dönemi ve Osmanlı-Türk dönemi adı altında iki ayrı başlık altında toplanabilir.

Roma-Bizans dönemi

Kentin tarihinin bu kısmından günümüze fazla eser kalmamıştır; şehirde bu döneme ait biricik yapı, 19. yüzyıl sonlarına kadar ayakta kalmış Roma dönemine ait Hadrianopolis surlarının yıkıntıları ve eskiden üzerinde 1893 yılında inşa edilmiş ve 1953 senesinde depremde zarar gördüğü ve kentin silüetini bozduğu gerekçesiyle dönemin belediye reisince dinamit kullanılarak yıktırılmış bir de saat kulesi bulunan Makedonya Kulesi'dir. Makedonya Kulesi adı Osmanlının ünlü seyyahı Evliya Çelebi'nin Seyahatnâme adlı eserinde geçmektedir.

Osmanlı-Türk dönemi

Kent bu dönemden kalma yapılar bakımından oldukça zengin olup bunlar dini ve sivil yapılar olmak üzere iki altbaşlıkta toplanabilir.

Dinî yapılar

Bu yapılar içerisinde en görkemlisi klasik Osmanlı mimarisinin doruk noktası sayılan ve Mimar Sinan'ın 'ustalık eserim' dediği Selimiye Camii'dir (1575). Bunun dışında Eski Cami (1414) ve Üç Şerefeli Cami (1447) klasik dönem öncesi Osmanlı mimarisinin anıtları olarak kent merkezini süslemektedir. Şehirde görülebilecek diğer tarihî camiler Muradiye Camii (1426), Ayşekadın Camii, Darülhadis Camii, Defterdar Camii, Hıdır Ağa Camii, Gazimihal Camii ve Şahmelek Camii'dir.

Edirne kentinin biraz dışında yer alan İkinci Beyazıt Kulliyesi (1488) mimarisiyle olduğu kadar zihinsel engellilerin tedavi edildiği, günümüzde Sağlık Müzesi olarak kullanılan şifahanesi ile de dikkat çekmektedir.

Ayrıca kentte Kaleiçi'nde bulunan İtalyan Kilisesi, Kıyık'ta bulunan Sveti Georgi Bulgar Kilisesi ve Kirişhane'de bulunan Sveti Helena-Konstantin Kilisesi günümüze kadar gelmiş ve ayinler hâlâ yapılmaktadır.

Kaleiçinde bulunan Edirne Büyük Sinagogu vardır. Türkiye sınırları içerisindeki en büyük ve Avrupa'nın üçüncü büyük sinagogu olan yapı, 26 Mart 2015 tarihinde 46 yıl aradan sonra yeniden ibadete açılmıştır.^[6]

Sivil yapılar

Sivil yapılar içerisinde anıtsal niteliğe sahip olanların başında Edirne'nin köprüleri gelir; bunların en eskisi Tunca Irmağı üzerindeki Gazi Mihal Köprüsü'dür (1420). Bu köprü yakınında Yıldırım ve Seferşah isminde iki küçük köprü daha bulunur. Kent merkezinden Karaağaç'a giden yol üstünde ilk karşılaşılan köprü Tunca Köprüsü (1615), ikincisi ise Meriç nehri üzerinde kurulu Meriç veya Mecidiye Köprüsü'dür (1842).

Edirne'deki en uzun köprü, il merkezi dışında Ergene nehri üzerinde yer alan ve ilçe merkezine ismini vermiş olan Uzun Köprü'dür.

Günümüzde bir kısmı otel olarak kullanılan tarihî Rüstem Paşa Kervansarayı (1554) da Edirne'nin görülmesi gereken anıtlarından birini teşkil eder. Bu binada yapılan restorasyon çalışması, 1980'de Ağa Han Ödülü almıştır.^[7]

15. yüzyıldan kalma Edirne Sarayı, 93 Harbi'nde cephanelik olarak kullanılmış ve kentin düşeceğinin anlaşılmasından sonra cephaneler, Rusların eline geçmemesi için havaya uçurulmuştur. Bu patlamadan sonra sadece Adalet Kasrı sağlam kalmıştır. Kalıntıları Kırkpınar Yağlı Güreşlerinin düzenlendiği Sarayiçi semtindedir.

Edirne'de bulunan sivil tarihî yapılar arasında sayıları hızla azalan eski Edirne evleri de önemli yer tutar. Çoğu Kaleiçi semtinde bulunan ve neredeyse tümü ahşap olan bu evlerin bazıları son yıllarda restore edilmektedir.

İlin merkez ilçesinin Karaağaç kasabasında bulunan ve II. Abdülhamid devrinde yaptırılan Karaağaç Tren İstasyonu günümüzde Trakya Üniversitesi Rektörlük Binası olarak kullanılır. Binanın yanında 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşması anısına inşa edilen Lozan Anıtı yer alır.

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Aynı seçmen ilçe belediye meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, il genel meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır. İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl genel meclisi, İl Özel İdaresi'nin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, il genel meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümeni'ni seçer.^[8][9]

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Edirne Valisi, 1978-İspir doğumlu Yunus Sezer'dir. Ağustos 2023/376 sayılı kararla Kırıkkale Valisi iken atanmıştır.

Edirne Belediye Başkanı, 1983-Edirne doğumlu Filiz Gencan Akın (CHP), 31 Mart 2024 seçimlerinde %46,67 oy oranıyla seçilmiştir.^[10]

2024 yerel seçimleri sonuçlarına göre Edirne İl Genel Meclisi üye sayısı, 21 CHP ve 7 AK Parti olmak üzere 28'dir. Edirne Belediye meclisi ise 20 CHP ve 11 AK PARTİ olmak üzere 31 üyeden oluşur.^[11]

2023 genel seçimleri sonuçlarına göre, Edirne'yi temsilen TBMM'de CHP'den 2 milletvekili (Ediz Ün ve Ahmet Baran Yazgan), AK Parti'den 1 milletvekili (Fatma Aksal) ve İYİ Parti'den 1 milletvekili (Mehmet Akalın) seçilmiştir.^[12]

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2024 verileri^[13])

Edirne ili nüfusu: 419.913'tür. Bu nüfusun %79,74'ü şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 6.145 km²'dir. İlde km²'ye 68 kişi düşmektedir. (Bu sayı Merkez ilçede 231'dir.) İlde yıllık nüfus artış oranı %1,24 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Merkez ilçe (%1,82)- Lalapaşa (-%0,44)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 9 ilçe, 16 belediye, bu belediyelerde 95 mahalle ve ayrıca 253 köy vardır.

İlin yıllara göre nüfusları

Edirne il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927[16]	150.840	43		%32     48.376 102.464     %68
1935[17]	184.840	43	%23	%30     55.812 129.028     %70
1940[18]	251.373	37	%36	%28     70.942 180.431     %72
1945[19]	198.271	43	-%21	%26     52.463 145.808     %74
1950[20]	221.268	43	%12	%25     56.354 164.919     %75
1955[21]	252.190	42	%14	%29     73.516 178.674     %71
1960[22]	276.479	43	%10	%31     86.542 189.937     %69
1965[23]	303.234	43	%10	%34     102.171 201.063     %66
1970[24]	316.425	45	%4	%38     119.978 196.447     %62
1975[25]	340.732	46	%8	%40     135.792 204.940     %60
1980[26]	363.286	47	%7	%42     153.236 210.050     %58
1985[27]	389.638	48	%7	%46     178.610 211.028     %54
1990[28]	404.599	47	%4	%52     210.421 194.178     %48
2000[29]	402.606	47	-%0	%57     230.908 171.698     %43
2007[30]	396.462	48	-%2	%66     259.809 136.653     %34
2008[31]	394.644	48	-%0	%66     262.039 132.605     %34
2009[32]	395.463	48	%0	%67     264.213 131.250     %33
2010[33]	390.428	48	-%1	%67     261.920 128.508     %33
2011[34]	399.316	48	%2	%68     272.294 127.022     %32
2012[35]	399.708	48	%0	%69     276.579 123.129     %31
2013[36]	398.582	48	-%0	%70     279.508 119.074     %30
2014[37]	400.280	48	%0	%71     283.845 116.435     %29
2015[38]	402.537	48	%1	%72     289.433 113.104     %28
2016[38]	401.701	48	-%0	%72     290.723 110.978     %28
2017[38]	406.855	47	%1	%73     298.264 108.591     %27
2018[38]	411.528	48	%1	%73     300.198 111.330     %27
2019[38]	413.903	48	%1	%74     306.464 107.439     %26
2020[38]	407.763	49	-%1	%74     301.887 105.876     %26
2021[38]	412.115	48	%1	%75     308.700 103.415     %25
2022[38]	414.714	48	%1

2019-2020 Sezonu sonunda, futbol takımları Edirnespor 3. Ligde ve Uzunköprüspor, BAL'de (Bölgesel Amatör Lig) kalmışlardır. Edirnespor'un basketbol erkekler takımı kapanmıştır. Voleybol kadın bölgesel ligde 2. takımı yer almıştır.

Önemli spor tesisleri: 25 Kasım Stadyumu (5.000), Mimar Sinan Spor Salonu (2.000), Keşan Olimpik Açık Yüzme Havuzu (600)

• Edirne Valiliği
• Edirne Belediyesi
• Edirne İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.