Gyros
Gyros dikey bir döner şişinde pişirilen ve domates, soğan, patates kızartması ve caciki gibi malzemelerle birlikte sarılmış veya pide ekmeğine doldurulmuş olarak servis edilen Yunan kökenli bir yemektir.[2] Yunanistan'da normalde domuz eti[3] veya bazen tavukla yapılırken, diğer ülkelerde dana eti ve kuzu eti de kullanılmaktadır.
Gyros | |
---|---|
Alternatif isim | Gyro[1] |
Ülke(ler) | Yunanistan |
Türü | Ana yemek |
Tipi | Et sandviç ya da dürüm |
Servis türü | Sıcak |
Ana malzemeler | Et: domuz, tavuk, dana eti, ya da kuzu ve koyun |
Tarih
Dikey şişe geçirilmiş et yığınını pişirmek ve pişirirken dilimlemek, 19. yüzyılda Bursa'da[4] Osmanlı İmparatorluğu'nda geliştirildi ve döner kebap olarak adlandırıldı. Anadolu ve Ortadoğu'dan gelen göçmenler sayesinde[3], muhtemelen Yunanistan ile Türkiye arasındaki nüfus mübadelesinin de katkısıyla[5] II. Dünya Savaşı'ndan sonra Atina'da kuzu döner kebabı bulunuyordu.[4][6] Normalde domuz eti ile yapılan ve daha sonra gyros olarak bilinen caciki ile servis edilen farklı bir Yunan varyasyonu geliştirildi.[7]
1970'e gelindiğinde, gyros dürümler, Chicago ve New York City'nin yanı sıra Atina'da zaten popüler bir fast food idi.[8][9][10] O sıralarda, dikey et lokantaları ABD, Chicago'daki Gyros Inc.[8] tarafından seri üretime başlanmasına rağmen, et yığınları hala el yapımıydı. Amerika Birleşik Devletleri'ne ilk seri üretilen gyrosları tanıttığını iddia eden birkaç kişi var.[10]
İsim
Adı Yunanca: γύρος'dan geliyor (Yunanca: gyros, 'daire' veya 'dönmek') ve Türkçe: döner kelimesinin bir karşılığıdır. Türkçe: dönmek, ayrıca "dönüş" anlamına gelir.[11] Başlangıçta, Yunanistan'da Yunanca: ντονέρ (telaffuzu [doˈner]) olarak adlandırıldı.[7] Yunanca: ντονέρ kelimesi 1970'lerin ortalarında Yunanistan'ın Türk olmakla eleştirmesine sebebiyet verdi.[12] Gyro veya gyros kelimesi Amerikan İngilizcesinde en az 1970'e kadar[8] ve Yunanca: γύρος ile birlikte zaten kullanılıyordu. Yunanca sözcük, sonunda yemeğin Yunan versiyonu için döner kebabın yerini aldı.[7] 1976 tarihli Taxi Driver filminde kısaca görülebilen New York City'deki Syntagma Meydanı gibi ABD'deki bazı Yunan restoranları, 1970'lerde aynı yemeğe atıfta bulunmak için hem döner hem de gyros sözcüklerini kullanmaya devam etti.[13]
Atina ve Yunanistan'ın güneydeki diğer bölgelerinde, başka yerlerde souvlaki adı verilen şiş et yemeği kalamaki olarak bilinirken, souvlaki genellikle gyros, kalamaki ve benzeri yemekler için kullanılan bir terimdir.[14]
Yunancada "gyros" yalın tekil bir isimdir, ancak son 's' genellikle İngilizcede çoğul olarak yorumlanır,[15] tekil sözcük oluşum "gyro"ya yol açar.[16] Yunanca okunuşu [ˈʝiɾos], ancak bazı İngilizce konuşanlar /ˈdʒaɪroʊ/ yazım telaffuzunu üretiyorlar.
Hazırlanışı
Yunanistan'da gyros normalde domuz eti ile yapılır, ancak diğer ülkelerde başka etler kullanılır.[7] Tavuk yaygındır ve kuzu veya sığır eti daha nadir bulunabilir. Tipik Amerikan seri üretim gyroları, kuzu ile karıştırılmış ince kıyılmış sığır eti ile yapılır.[10]
El yapımı gyrolar için et, yuvarlak, ince, yassı dilimler halinde kesilir, daha sonra şiş üzerine istiflenir ve baharatlanır. Yağ kırpıntıları genellikle serpiştirilir. Baharatlar kimyon, keklik otu, kekik, biberiye ve diğerlerini içerebilir.[kaynak belirtilmeli] Ters çevrilmiş bir koni şeklindeki et parçaları, bir ısı kaynağının veya ızgaranın önünde yavaşça dönen uzun dikey bir döner et şişine yerleştirilir. Pişerken, alt kısımlar üst kısımlardan akan sular ile yağlanır. Etin dışı bittiğinde ince, gevrek talaşlar halinde dikey olarak dilimlenir.[7][17]
Kavurma hızı, ısının yoğunluğunu, ısı ile et arasındaki mesafeyi ve dönüş hızını değiştirerek ayarlanabilir, böylece aşçının değişen tüketim oranlarına uyum sağlamasına izin verilir.
Yunanistan'da, geleneksel olarak, yağlanmış, hafif ızgara bir pide parçasında, dilimlenmiş domates, doğranmış soğan, marul ve kızarmış patates ile sarılmış, üzerine caciki veya bazen kuzey Yunanistan'da ketçap ve/veya hardal ile servis edilir.[18][19][20]
Ayrıca bakınız
- Yunan mutfağı
- Kebap listesi
- Çevirme yiyeceklerin listesi
- Döner
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Vikisözlük'te Gyros ile ilgili tanım bulabilirsiniz.
Şablon:Cuisine of Greece