Hicrî takvim
Hicrî takvim (Arapça: التقويم الهجري; at-taqwīm al-hijrī), İslami, Müslüman ya da Arap takvimi,[1][2] 1 yılı 354 ya da 355 gün olan ve 12 kameri aydan oluşan, İslam peygamberi Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicretini başlangıç yılı (1. yıl) kabul eden ve Ay'ın Dünya çevresinde dolanımını esas alan bir takvim sistemidir. Resmi olarak Afganistan ve İran tarafından kullanılmaktadır. Hicretin, Muharrem ayı yani takvimin başlangıç günü ya da ayıyla bir ilgisi yoktur.
Tarihçe
Hicrî takvim, Ömer'in halifeliği zamanında hicretten 17 sene sonra, Miladi 639'da,[3] toplanan bir meclis tarafından Ali'nin önerisiyle, Hicretin gerçekleştiği yıl 1 kabul edilerek oluşturulmuştur. Bundan önce yıllar rakamla değil o yıl gerçekleşen önemli olayların isimleriyle anılmakta idi. Örneğin: Fil senesi, Fil senesinden iki sonraki sene, Kabe'nin tamirinin yapıldığı tamir senesi, sel senesi gibi.[kaynak belirtilmeli]
Hicri takvim, Hicrî Şemsî takvim ve Hicri Kameri takvim olmak üzere ikiye ayrılır.
"Haram ayları" yani hürmet ayları, İslam öncesi Arap toplumunda kullanılan ay adlarına göre savaşmanın yasak kabul edildiği Zilkâde, Zilhicce, Muharrem, Receb aylarıdır. Müslümanlar ayların isimleri için İslam öncesi dönemde kullanılan isimleri kullanmaya devam etmişlerdir. Bunlardan ilk 3'ü ardışık, Recep ise ayrı bir ay idi.
İslam öncesi dönemde Araplar arasında iç savaşlar eksik olmazdı. Yalnız haram aylarda savaş yapılmazdı. Bu aylarda panayırlar kurulur, uzak yakın bölgelerden hacılar büyük bir güvenlik içerisinde bu panayırlara gelir ve tüccar malını hacılara satar, şiir yarışmaları yapılırdı. Eğer bu barış aylarında savaş olursa, yasak çiğnendiği için "Ficâr savaşları" denirdi.
İslam öncesi Arap toplumunda Kameri takvime 3 yılda bir 1 ay eklenerek ayların yerleri sabitlenir, aylar hicrî takvimde olduğu gibi yılın mevsimleri arasında dolaşmaz, en fazla 1 aylık oynamalar olurdu. Bu duruma nesi ismi verilirdi.[4] İslam Ansiklopedisi'ne göre nesi uygulaması genel gözlemde olduğu gibi sabit bir takvim oluşturmak amacıyla değil, hac ve hac ile bağlantılı panayırların yılın belirli ve uygun bir mevsiminde icra edilmesi amacını taşımaktaydı.[5]
İslam'da da haram aylar korunmuş ve Hac haram aylardan olan Zilhicce ayında yapılmıştır. Kuran'a göre nesi uygulaması haram ayı helal sayıp savaşa ve yağmaya devam edebilmek için yapılan bir hile idi. Ömer zamanında hicri takvime geçilmesi ve nesi uygulamasına da son verilmesi ile İslam'da kutsal aylar (recep, şaban, ramazan, muharrem gibi) her yıl 11 gün önce gelerek yılın her mevsimine uğramaktadır.
Kuran'da haram aylardan bahsedilir:
Gökleri ve yeri yarattığı gündeki yazısına göre Allah'ın katında ayların sayısı on ikidir. Bunlardan dördü haram (ay)lardır. İşte doğru din budur. O aylar içinde (konulmuş yasağı çiğneyerek) kendinize zulmetmeyin. (Tevbe suresi, 9/36)
Ey Muhammed! Sana (kutsal) ayı ve o aydaki savaşı sorarlar; de ki, 'O ayda savaşmak büyük suçtur.' (Bakara suresi, 2/217)
Haram ayları ertelemek, ancak inkarda daha da ileri gitmektir ki bununla inkar edenler saptırılır. Allah'ın haram kıldığı ayların sayısına uygun getirip, böylece Allah'ın haram kıldığını helal kılmak için Haram ayı bir yıl helal, bir yıl haram sayıyorlar. Onların bu çirkin işleri, kendilerine süslenip güzel gösterildi. Allah inkarcı toplumu doğru yola iletmez. (Tevbe Suresi, 9/37)
Aylar
Hicri takvimde 12 ay bulunmaktadır. Hicri takvimi ayın döngüsüne göre hesaplandığı için, güneş döngüsüne bağlı Miladi takvimden yaklaşık 10 gün kısadır.[6] Bu da yıllar geçtikçe Hicri takvimin farklı mevsimlere rast gelmesine neden olmaktadır. El-Biruni ve El-Mesûdî İslam öncesi Arapların ve Müslümanların aynı ay isimlerini kullandıklarını ifade etmişlerdir.[7]
| Sıra | Latin Harfleriyle Yazılışı | Özgün Arapça Adı | Sözcük Anlamı | Kısa Açıklama |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Muharrem | محرم | Haram (mübarek) kılınmış | Günah işlemenin yasaklanmış olduğu mübarek ayların ilkidir |
| 2 | Safer | صفر | Boş manasında | Gıda veya savaş için yola çıkılan ve evlerin boş bırakıldığı ay idi |
| 3 | Rebiülevvel | ربيع الأول | İlk bahar | İsmi baharda verildiği için |
| 4 | Rebiülahir | ربيع الآخر | Son bahar | İsim ilkden sonra geliyor |
| 5 | Cemaziyelevvel | جمادى الأولى | İlk çorak toprak ya da ilk don | Yazın ismi verildiği için veya kışın su donduğu için |
| 6 | Cemaziyelahir | جمادى الآخرة | Son çorak toprak ya da son don | İsim ilkden sonra geliyor |
| 7 | Recep | رجب | Saygı, onur | Mübarek ayların ikincisidir |
| 8 | Şaban | شعبان | Dağılmış, yayılmış | Su bulmak için dağılınan aydır |
| 9 | Ramazan | رمضان | Yanma, sıcak olma | Oruç ayı, en saygın ve değerli kabul edilen aydır[8] |
| 10 | Şevval | شوّال | Yükselmiş | Gebe dişi develer kuyruklarını kaldırır |
| 11 | Zilkade | ذو القعدة | Barışa sahiplik eden | Üçüncü mübarek aydır |
| 12 | Zilhicce | ذو الحجّة | Hacca sahiplik eden | Hac ayıdır, son mübarek aydır |
Günler
| Arapça | Türkçe | İngilizce | Hintçe | Bengalce | İbranice | Endonezce | Malayca | Urduca | Farsça | |
| 1 | Yevmu’l-Eḥad يوم الأحد | Pazar | Sunday | Ravivaar रविवार | রবিবার | Yom Rishon יום ראשון | Minggu veya Ahad | Ahad | Itwaar اتوار | Yek-Şenbe یکشنبه |
| 2 | Yevmu’l-İs̠neyn يوم الاثنين | Pazartesi | Monday | Somvaar सोमवार | সোমবার | Yom Sheni יום שני | Senin | Isnin | Pîr پير | Du-Şenbe دوشنبه |
| 3 | Yevmu’s̠-S̠ülās̠ā’ يوم الثلاثاء | Salı | Tuesday | Mangalvaar मंगलवार | মঙ্গলবার | Yom Shlishi יום שלישי | Selasa | Selasa | Mangl منگل | Se-Şenbe سه شنبه |
| 4 | Yevmu’l-Erbi‘ā’ يوم الأربعاء | Çarşamba | Wednesday | Budhvaar बुधवार | বুধবার | Yom Revi'i יום רבעי | Rabu | Rabu | Budh بده | Çehar-Şenbe چهارشنبه |
| 5 | Yevmu’l-Hamīs يوم الخميس | Perşembe | Thursday | Guruvaar गुरुवार | বৃহস্পতিবার | Yom Khamishi יום חמישי | Kamis | Khamis | Jumaeraat جمعرات | Penç-Şenbe پنجشنبه |
| 6 | Yevmu’l-Cumu'a يوم الجمعة | Cuma | Friday | Shukravaar शुक्रवार | শুক্রবার/জুমমাবার | Yom Shishi יום ששי | Jumat | Jumaat | Jumah جمعہ | Com‘e veya Adineh جمعه veya آدينه |
| 7 | Yevmu’s-Sebt يوم السبت | Cumartesi | Saturday | Shanivaar शनिवार | শনিবার | Yom Shabbat יום שבת | Sabtu | Sabtu | Hafta ہفتہ | Şenbe شنبه |
Hicri Şemsi takvim
Hicrî Şemsî takvim, miladı 20 Eylül 622 olan ve Dünya'nın Güneş etrafındaki dolanımını esas alan takvimdir. Osmanlı Devleti'nde bu takvime Rumi takvim adı veriliyordu. Aralarındaki fark milatlarının farklı olmasıdır.
Hicri Kameri takvim
Hicri Kameri takvim, miladı 16 Temmuz 622 olan ve Ay'ın Dünya etrafındaki dolanımını esas alan takvimdir. "Hicri takvim" tabiriyle daha çok bu takvim kastedilir. Bu takvim çeşidinde Miladi takvimle arasındaki fark sabit değildir. Bu fark yaklaşık olarak 35 yılda 1 yıl etmektedir. Bu hesapla Hicri takvim, Miladi takvimini 20874 yılının 5. ayında geçecek.