Kadir (astronomi)

Kadir ( $m$ ) (Görünür büyüklük veya Görünürdeki büyüklük), bir yıldızın veya Dünya'dan gözlemlenen diğer astronomik cisimlerin parlaklığının bir ölçüsüdür. Bir cismin görünür büyüklüğü, onun içsel parlaklığına, Dünya'dan uzaklığına ve gözlemcinin görüş hattı boyunca yıldızlararası tozun neden olduğu cismin ışığının sönmesine bağlıdır.

Gök bilimindeki kadir "büyüklük" kelimesi (ing. magnitude), aksi belirtilmedikçe, genellikle bir gök cisminin görünür büyüklüğünü ifade eder. Yıldız kataloğunda 1. kadirden (en parlak) 6. kadir (en sönük) yıldızlara kadar uzanan kadir ölçeği, eski gök bilimci Batlamyus'a kadar geri gider. Modern ölçek ise bu tarihsel sisteme yakından uyacak şekilde matematiksel olarak tanımlanmıştır.

Ölçek ters logaritmiktir, bir nesne ne kadar parlaksa büyüklük sayısı o kadar düşük olur. 1,0 büyüklüğünde bir fark, ⁵√100 veya yaklaşık 2,512 parlaklık oranına karşılık gelir. Örneğin, 2,0 kadir büyüklüğündeki bir yıldız, büyüklüğü 3,0 kadir olan bir yıldızdan 2,512 kat; 4,0 kadir olan bir yıldızdan 6,31 kat ve 7,0 kadir olan bir yıldızdan ise 100 kat daha parlaktır.

Çıplak gözle görme sınırı olan 6. derece, insan gözü için ortalama bir değerdir. Kimi keskin gözlü kimseler Jüpiter'in dört büyük uydusunu (Io, Callisto, Europa, Ganymede) ve hatta Venüs'ün evrelerini bile ayırt edebilecek görme yetisine sahiptir.

En parlak astronomik cisimler negatif görünür büyüklüklere sahiptir. Örneğin, -4,2 kadir ile Venüs veya -1,46 kadir ile Sirius. En karanlık gecelerde çıplak gözle görülebilen en sönük yıldızların görünür büyüklükleri yaklaşık +6,5 kadirdir, fakat bu durum kişinin görme gücüne, rakım ve atmosfer koşullarına bağlı olarak değişkenlik gösterir.^[1] Bilinen cisimlerin görünür büyüklükleri -26,7'deki Güneş'ten, +31,5 büyüklüğündeki derin Hubble Uzay Teleskobu görüntülerindeki cisimlere kadar uzanır.^[2]

Görünür büyüklüğün ölçümüne fotometri denir. Fotometrik ölçümler, UBV sistemi veya Strömgren uvbyβ sistemi gibi fotometrik sistemlere ait standart geçirim bandı filtreleri kullanılarak morötesi, görünür veya kızılötesi dalga boyu bantlarında yapılır.

Mutlak büyüklük, bir gök cisiminin görünür parlaklığından ziyade içsel parlaklığının bir ölçüsüdür ve aynı ters logaritmik ölçekte ifade edilir. Mutlak büyüklük, bir yıldızın veya nesnenin 10 parsek (3,1×10¹⁴ kilometre) mesafeden gözlemlenmesi durumunda sahip olacağı görünen büyüklük olarak tanımlanır. Bu nedenle, Dünya'ya ne kadar yakın olursa olsun bir yıldızın özelliğini ifade ettiği için yıldız astrofiziğinde daha fazla kullanım alanı vardır. Ancak gözlemsel astronomide ve popüler amatör astronomide "kadir"e yapılan referansların, görünür büyüklük anlamına geldiği anlaşılmaktadır.

Görünür büyüklüklerin listesi

Gök cisimlerinin görünür görsel büyüklükleri
Görünür büyüklük (V)	Cisim	görünen yer...	Notlar
−67,57	GRB 080319B gama ışını patlaması	1 AU uzaktan görünen	Dünya'dan bakıldığında Güneş'ten 2 × 10¹⁶ (20 katrilyon) kat daha parlak olurdu
−41,39	Cygnus OB2-12 yıldızı	1 AU uzaktan görünen
−40,67	M33-013406.63 yıldızı	1 AU uzaktan görünen
–40,17	Eta Carinae A yıldızı	1 AU uzaktan görünen
−40,07	Zeta¹ Scorpii yıldızı	1 AU uzaktan görünen
−39,66	R136a1 yıldızı	1 AU uzaktan görünen
–39,47	P Cygni yıldızı	1 AU uzaktan görünen
−38,00	Rigel yıldızı	1 AU uzaktan görünen	görünür çapı 35° olan büyük ve çok parlak mavimsi bir disk olarak görülecekti.
−30,30	Sirius A yıldızı	1 AU uzaktan görünen
−29,30	Güneş	günberi noktasında Merkür'den görünen
−27,40	Güneş	günberi noktasında Venüs'ten görünen
−26,74	Güneş	Dünya'dan görünen^[3]	ortalama dolunaydan yaklaşık 400.000 kat daha parlak
−25,60	Güneş	günöte noktasında Mars'tan görünen
−23,00	Güneş	günöte noktasında Jüpiter'den görünen
−21,70	Güneş	günöte noktasında Satürn'den görünen
−20,20	Güneş	günöte noktasında Uranüs'ten görünen
−19,30	Güneş	Neptün'den görünen
−18,20	Güneş	günöte noktasında Plüton'dan görünen
−16,70	Güneş	günöte noktasında Eris'ten görünen
−14,20	1 lüks aydınlatma seviyesi^[4]^[5]
−12,90	dolunay	günberi noktasında Dünya'dan görünen	yerberi + günberi + dolunayın maksimum parlaklığı. (ortalama uzaklık değeri -12,74'tür,^[6] fakat karşı konum etkisi dahil edildiğinde yaklaşık 0,18 kadir daha parlaktır)
−12,40	Betelgeuse	süpernovaya dönüştüğünde Dünya'dan görünen.^[7]
−11,20	Güneş	gün öte noktasında Sedna'dan görünen
−10,00	İkeya–Seki kuyruklu yıldızı (1965)	Dünya'dan görünen	modern zamanların en parlak Güneş'e ulaşan kuyruklu yıldızıydı (Kreutz Sungrazer)^[8]
−9,50	iridyum (uydu) parlaması	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık
−7,50	1006 süpernovası	Dünya'dan görünen	kaydedilen tarihin en parlak yıldız olayı (7200 ışık yılı uzaklıkta)^[9]
−6,50	Gece gökyüzünün toplam entegre büyüklüğü	Dünya'dan görünen
−6,00	1054 Yengeç Süpernovası	Dünya'dan görünen	(6500 ışık yılı uzaklıkta)^[10]
−5,90	Uluslararası Uzay İstasyonu	Dünya'dan görünen	yerberi noktasında ve Güneş tarafından tamamen aydınlatıldığında^[11]
−4,92	Venüs gezegeni	Dünya'dan görünen	hilal şeklinde aydınlatıldığında maksimum parlaklık^[12]
−4,14	Venüs gezegeni	Dünya'dan görünen	ortalama parlaklık^[12]
−4	Güneş tepedeyken gün boyunca çıplak gözle gözlemlenebilen en soluk cisimler
−3,99	Epsilon Canis Majoris yıldızı	Dünya'dan görünen	4,7 milyon yıl önceki maksimum parlaklık, son ve sonraki beş milyon yılın tarihsel en parlak yıldızı
−2,98	Venüs gezegeni	Dünya'dan görünen	Güneş'in uzak tarafındayken minimum parlaklık^[12]
−2,94	Jüpiter gezegeni	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık^[12]
−2,94	Mars gezegeni	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık^[12]
−2,5	Güneş ufkun üzerinde 10°den daha az olduğunda, gün boyunca çıplak gözle görülebilen en soluk cisimler
−2,50	yeni ay	Dünya'dan görünen	minimum parlaklık
−2,48	Merkür gezegeni	Dünya'dan görünen	üst kavuşum konumundaki maksimum parlaklık (Venüs'ün aksine Merkür, Güneş'in uzak tarafındayken en parlak durumundadır, bunun nedeni farklı faz eğrileridir)^[12]
−2,20	Jüpiter gezegeni	Dünya'dan görünen	ortalama parlaklık^[12]
−1,66	Jüpiter gezegeni	Dünya'dan görünen	minimum parlaklık^[12]
−1,47	Sirius yıldız sistemi	Dünya'dan görünen	Görünür dalga boylarında Güneş hariç en parlak yıldız^[13]
−0,83	Eta Carinae yıldızı	Dünya'dan görünen	Nisan 1843'te sahte süpernova olarak görünen parlaklık
−0,72	Canopus yıldızı	Dünya'dan görünen	gece gökyüzündeki en parlak 2. yıldız^[14]
−0,55	Satürn gezegeni	Dünya'dan görünen	halkalar Dünya'ya doğru açılı olduğunda, karşı konum ve günberi yakınında maksimum parlaklık^[12]
−0,3	Halley kuyruklu yıldızı	Dünya'dan görünen	2061 geçişinde beklenen görünür büyüklük
−0,27	Alfa Centauri AB yıldız sistemi	Dünya'dan görünen	Birleşik büyüklük (gece gökyüzündeki en parlak 3. yıldız)
−0,04	Arcturus yıldızı	Dünya'dan görünen	Çıplak gözle görülen en parlak 4. yıldız^[15]
−0,01	Alfa Centauri A yıldızı	Dünya'dan görünen	Gece gökyüzünde teleskop yardımıyla görülebilen 4. en parlak "bireysel" yıldız
+0,03	Vega yıldızı	Dünya'dan görünen	başlangıçta sıfır noktasının bir tanımı olarak seçildi^[16]
+0,23	Merkür gezegeni	Dünya'dan görünen	ortalama parlaklık^[12]
+0,46	Güneş	Alfa Centauri'den görünen
+0,46	Satürn gezegeni	Dünya'dan görünen	ortalama parlaklık^[12]
+0,71	Mars gezegeni	Dünya'dan görünen	ortalama parlaklık^[12]
+1,17	Satürn gezegeni	Dünya'dan görünen	minimum parlaklık^[12]
+1,86	Mars gezegeni	Dünya'dan görünen	minimum parlaklık^[12]
+1,98	Polaris yıldızı	Dünya'dan görünen	ortalama parlaklık^[17]
+3,03	SN 1987A süpernovası	Dünya'dan görünen	Büyük Macellan Bulutu içinde (160.000 ışık yılı mesafe)
+3 ile +4	Kentsel bir mahallede çıplak gözle görülebilen en sönük yıldızlar
+3,44	Andromeda Gökadası	Dünya'dan görünen	M31^[18]
+4	Orion Bulutsusu	Dünya'dan görünen	M42
+4,38	Ganymede uydusu	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık^[19] (Jüpiter'in uydusu ve Güneş Sistemindeki en büyük uydu)
+4,50	M41 açık kümesi	Dünya'dan görünen	Aristoteles tarafından görülmüş olabilecek açık küme^[20]
+4,5	Yay Eliptik Cüce Gökadası	Dünya'dan görünen
+5,20	astereoit Vesta	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık
+5,38^[21]	Uranüs gezegeni	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık^[12]
+5,68	Uranüs gezegeni	Dünya'dan görünen	ortalama parlaklık^[12]
+5,72	sarmal gökada M33	Dünya'dan görünen	karanlık gökyüzü altında çıplak gözle görmek için bir test olarak kullanılır^[22]^[23]
+5,8	GRB 080319B gama ışını patlaması	Dünya'dan görünen	19 Mart 2008'de Dünya'da 7,5 milyar ışık yılı uzaklıktan görülen en yüksek görsel büyüklük ("Clarke Olayı").
	Uranüs gezegeni	Dünya'dan görünen	minimum parlaklık^[12]
+6,49	asteroit Pallas	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık
+6,5	Ortalama bir çıplak gözle çok iyi koşullar altında gözlemlenen yıldızların yaklaşık sınırı. 6,5 kadirden görülebilen yaklaşık 9.500 yıldız vardır.^[24]
+6,64	cüce gezegen Ceres	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık
+6,75	asteroit İris	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık
+6,90	sarmal gökada M81	Dünya'dan görünen	Bu, insan görüşü ve Bortle ölçeği sınırlarını zorlayan aşırı bir çıplak göz hedefidir^[25]
+7,25	Merkür gezegeni	Dünya'dan görünen	minimum parlaklık^[12]
+7,67^[26]	Neptün gezegeni	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık^[12]
	Neptün gezegeni	Dünya'dan görünen	ortalama parlaklık^[12]
	Neptün gezegeni	Dünya'dan görünen	minimum parlaklık^[12]
+8	Aşırı çıplak göz sınırı, Bortle ölçeğinde Sınıf 1, dünyadaki en karanlık gökyüzü.^[27]
+8,10	Titan uydusu	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık; Satürn'ün en büyük uydusu;^[28]^[29] ortalama karşı konum büyüklüğü 8,4^[30]
+8,29	UY Scuti yıldızı	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık; yarıçapına göre bilinen en büyük yıldızlardan biri
+8,94	asteroit 10 Hygiea	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık^[31]
+9,50	Normal koşullar altında sıradan 7×50 dürbün kullanılarak görülebilen en soluk cisimler^[32]
+10,20	İapetus uydusu	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık,^[29] Satürn'ün batısındayken en parlak ve karşı konuma geçmesi 40 gün sürüyor
+11,05	Proxima Centauri yıldızı	Dünya'dan görünen	2. en yakın yıldız
+11,8	Phobos uydusu	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık; Mars'ın en parlak uydusu
+12,23	R136a1 yıldızı	Dünya'dan görünen	Bilinen en aydınlık ve büyük kütleli yıldız^[33]
+12,89	Deimos uydusu	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık
+12,91	kuasar 3C 273	Dünya'dan görünen	en parlak (aydınlatma mesafesi 2,4 milyar ışık yılı)
+13,42	Triton uydusu	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık^[30]
+13,65	cüce gezegen Plüton	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık,^[34] çıplak gözle 6,5 kadirden gökyüzünde 725 kat daha sönük.
+13,9	Titania uydusu	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık; Uranüs'ün en parlak uydusu
+14,1	WR 102 yıldızı	Dünya'dan görünen	Bilinen en sıcak yıldız
+15,4	centaur Chiron	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık^[35]
+15,55	Charon uydusu	Dünya'dan görünen	maksimum parlaklık (Plüton'un en büyük uydusu)
+16,8	cüce gezegen Makemake	Dünya'dan görünen	Şu anki karşı konum parlaklığı^[36]
+17,27	cüce gezegen Haumea	Dünya'dan görünen	Şu anki karşı konum parlaklığı^[37]
+18,7	cüce gezegen Eris	Dünya'dan görünen	Şu anki karşı konum parlaklığı
+19,5	30 saniyelik bir pozlama kullanılan Catalina Sky Survey 0,7 metrelik teleskopuyla gözlemlenebilir en zayıf cisimler^[38] ve ayrıca ATLAS'ın (Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System) yaklaşık sınırlayıcı büyüklüğü
+20,7	Callirrhoe uydusu	Dünya'dan görünen	(Jüpiter'in ≈8 km'lik küçük uydusu)^[30]
+22	Bir CCD detektörü kullanarak 30 dakikalık yığılmış görüntülere (her biri 5 dakikada 6 alt çerçeve) sahip 600 mm (24") Ritchey-Chretien teleskopuyla görünür ışıkta gözlemlenebilen en zayıf cisimler.^[39]
+22,8	Luhman 16	Dünya'dan görünen	En yakın kahverengi cüceler (Luhman 16A=23,25, Luhman 16B=24,07)^[40]
+22,91	Hydra uydusu	Dünya'dan görünen	Plüton uydusunun maksimum parlaklığı
+23,38	Nix uydusu	Dünya'dan görünen	Plüton uydusunun maksimum parlaklığı
+24	60 saniyelik bir pozlama kullanarak Pan-STARRS 1,8 metrelik teleskopla gözlemlenebilen en zayıf cisimler.^[41] Bu, şu anda otomatik tüm gökyüzü gökbilim araştırmalarının sınırlayıcı büyüklüğüdür.
+25,0	Fenrir uydusu	Dünya'dan görünen	(Satürn'ün ≈4 km'lik küçük uydusu)^[42]
+25,3	Neptün ötesi cisim 2018 AG37	Dünya'dan görünen	Güneş'ten yaklaşık 132 AU (19,7 milyar km) uzaklığıyla, Güneş Sistemi'ndeki bilinen en uzak gözlemlenebilir cisim
+26,2	Neptün ötesi cisim 2015 TH367	Dünya'dan görünen	Güneş'ten yaklaşık 90 AU (13 milyar km) uzaklıkta ve çıplak gözle görülebilecek olandan yaklaşık 75 milyon kat daha sönük 200 km büyüklüğündeki cisim.
+27,7	10 saatlik bir görüntüde Subaru Teleskobu gibi tek bir 8 metrelik yer tabanlı teleskopla gözlemlenebilen en zayıf cisimler^[43]
+28,2	Halley kuyruklu yıldızı	Dünya'dan görünen (2003)	2003 yılında Güneş'ten 28 AU (4,2 milyar km) uzaklıktayken, ESO'nun Çok Büyük Teleskop (VLT) dizisindeki 4 senkronize bireysel teleskopdan 3 tanesi ile toplam yaklaşık 9 saatlik pozlama süresi kullanılarak görüntülendi^[44]
+28,4	asteroit 2003 BH91	Dünya yörüngesinden görünen	≈15 kilometrelik Kuiper kuşağı nesnesinin gözlemlenen büyüklüğü. 2003 yılında Hubble Uzay Teleskobu (HST) tarafından görüldü, doğrudan gözlemlenen en sönük asteroit olarak bilinir.
+31,5	Hubble Uzay Teleskobu EXtreme Deep Field aracılığıyla 10 yıl boyunca toplanan ~23 günlük pozlama süresiyle görünür ışıkta gözlemlenebilen en zayıf nesneler^[45]
+34	James Webb Uzay Teleskopu ile görünür ışıkta gözlemlenebilen en zayıf cisimler^[46]
+35	isimsiz asteroit	Dünya yörüngesinden görünen	2009 yılında bir yıldızın önünden geçerken HST tarafından keşfedilen 950 metrelik bir Kuiper kuşağı nesnesi olan, bilinen en sönük asteroitin beklenen büyüklüğü.^[47]
+35	LBV 1806-20 yıldızı	Dünya'dan görünen	mavi ışık değişeni, yıldızlararası sönme nedeniyle görünür dalga boylarında beklenen büyüklük

Listelenen büyüklüklerin bazıları yaklaşık değerlerdir. Teleskop hassasiyeti; gözlem süresine, optik bant geçişine, saçılma ve hava ışımasından kaynaklanan engelleyici ışığa bağlıdır.

Kaynakça

Literatür

"Gezegenler Kılavuzu", Patrick Moore
"Uzay Bilgisi", William J. Weiser

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]