Kan grubu
Kan grubu, kandaki antikorlara bakılarak, kanın özelliğini belirtmek için oluşturulmuş sınıflandırma sistemidir.[1] İnsanlarda A, B, AB ve 0 türleri vardır. Bundan bağımsız olarak, Rh değeri + ya da - değerinde olabilir. Bu üç sistemin birleşiminden 8'li kan grubu tablosu oluşmuştur.[1] Türkiye'de iki sistem yan yana yazılarak belirtilir. Örneğin; A türü kanda Rh değeri negatif ise, o kan için A Rh (-) grubu denir. Türkiye'de Kızılay'ın verilerine göre en çok bulunan ve en çok gereksinilen grup A Rh (+)'dir.[2] RH etkeni, Hint şebeğinin (İngilizce: rhesus macaque) kanındaki antikorların var olup olmaması anlamına gelir.
Kan grubu uyumu
Her ne kadar aşağıdaki tablo[3] genel olarak doğruysa da uzun dönem kan aktarımı gerektiren kişilere kendi kan gruplarının aynısının verilmesi zorunludur. Çok ama çok acil durumlarda RH (-), RH (+)'ye kan verebilir.[1]
| Alıcı | Verici | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 0− | 0+ | A− | A+ | B− | B+ | AB− | AB+ | |
| 0− |  |  | | | | | | |
| 0+ | | | | | | | | |
| A− | | | | | | | | |
| A+ | | | | | | | | |
| B− | | | | | | | | |
| B+ | | | | | | | | |
| AB− | | | | | | | | |
| AB+ | | | | | | | | |
Kan Gruplarının görevi
Kan grubunu belirleyen A ve B genleri, kanda bulunan alyuvarların zarlarında A ve B türü proteinlerden hangisinin yer alacağını belirlerler.[1] Birinin kan grubu A ise, alyuvarlarının zarında yalnızca A türü protein; B ise, yalnızca B türü protein, AB ise her ikisinden de vardır demektir. 0 ise alyuvarların zarında her ikisi de yoktur demektir.[1] Alyuvar çeperinde bulunan ve kan grubunu belirleyen bu proteinlere aglütinojen denir.[1] Ancak kanda, kendinizinkinden ayrı bir kan grubuna ait alyuvar hücrelerinin vücudunuza girmemesini sağlayarak sizi koruyan aglütinin adlı antikorlar bulunur.[1] Protein yapısında olan aglütininler de tıpkı aglütinojenler gibi A ve B türümde olurlar.[1]
Tarihi
Kan aktarımlarının, kan grupları konusunda hiçbir bilginin olmadığı halde önceleri başarıyla sürdürülebilmesi dikkat çekicidir.[1] Landois 1875'te köpek kanının başka bir cinsin kanı ile karıştırıldığında 2 dakika içerisinde sürekli lizise (hücre parçalanması) neden olduğunu bildirmiştir.[1] Bu çalışmayı bilen Karl Landsteiner, 22 kişide yaptığı çalışmada alyuvar ve serum arasındaki tepkimeleri tanımlayarak 1901’de sonuçlarını yayınlamıştır.[1] Landsteiner önceleri A, B, C olmak üzere üç kan grubu tanımladı.[1] Sonraki yıl öğrencileri olan DeCastello ve Sturli 155 kişiyi kapsayan daha geniş bir çalışma ile kan grup sistemini A, B, O, AB olarak tanımladılar (1902).[1] 1922’de Amerika Birleşik Devletleri’ne göç eden Landsteiner 1930 yılında Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'ne layık görülmüştür.[1]Diğer kan grup sistemleri tanımlanmadan neredeyse yarım yüzyıllık bir zaman geçmiş ve 1939’da Philip Levine tarafından sunulan bir olgu ile Rhesus (Rh etkeninin bulunduğu maymunun adı) etkeninin varlığına dikkat çekilmiştir. Sonraki birkaç yıl içerisinde yapılan benzer çalışmalarla yeni antijen sistemleri tanımlanmıştır.[1]
Genetik
İnsanlardaki ABO kan grubu sistemlerinin kalıtımsal açıklaması şu şekildedir:
| Kan grubu kalıtımı | |||||||
| Kan grubu | O | A | B | AB | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Genotip | ii (OO) | IAi (AO) | IAIA (AA) | IBi (BO) | IBIB (BB) | IAIB (AB) | |
| O | ii (OO) | O OO OO OO OO | O ya da A AO OO AO OO | A AO AO AO AO | O ya da B BO OO BO OO | B BO BO BO BO | A ya da B AO BO AO BO |
| A | IAi (AO) | O ya da A AO AO OO OO | O ya da A AA AO AO OO | A AA AA AO AO | O, A, B ya da AB AB AO BO OO | B ya da AB AB AB BO BO | A, B ya da AB AA AB AO BO |
| IAIA (AA) | A AO AO AO AO | A AA AO AA AO | A AA AA AA AA | A ya da AB AB AO AB AO | AB AB AB AB AB | A ya da AB AA AB AA AB | |
| B | IBi (BO) | O ya da B BO BO OO OO | O, A, B ya da AB AB BO AO OO | A ya da AB AB AB AO AO | O ya da B BB BO BO OO | B BB BB BO BO | A, B ya da AB AB BB AO BO |
| IBIB (BB) | B BO BO BO BO | B ya da AB AB BO AB BO | AB AB AB AB AB | B BB BO BB BO | B BB BB BB BB | B ya da AB AB BB AB BB | |
| AB | IAIB (AB) | A ya da B AO AO BO BO | A, B ya da AB AA AO AB BO | A ya da AB AA AA AB AB | A, B ya da AB AB AO BB BO | B ya da AB AB AB BB BB | A, B, ya da AB AA AB AB BB |
| Yalnızca fenotipe bağlı olarak kan grubu kalıtımı | ||||
| Kan grubu | O | A | B | AB |
|---|---|---|---|---|
| O | O | O ya da A | O ya da B | A ya da B |
| A | O ya da A | O ya da A | O, A, B ya da AB | A, B ya da AB |
| B | O ya da B | O, A, B ya da AB | O ya da B | A, B ya da AB |
| AB | A ya da B | A, B ya da AB | A, B ya da AB | A, B ya da AB |