ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ

ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀରେ ୩୦ଟି ପଦାର୍ଥ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ପୃଷ୍ଠଦେଶରେ ଥାଏ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବର ଜଣକର ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଏହି ପଦାର୍ଥମାନଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ମିଶ୍ରଣ ଯୋଗୁ ହୁଏ ।^[୪] ଏହି ୩୫ ପ୍ରକାର ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀରେ ୬୦୦ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଆଣ୍ଟିଜେନ ମିଳିଛି,^[୫] ପ୍ରାୟ ସର୍ବଦା ଜଣେ ଲୋକର ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଆଜୀବନ ସ୍ଥିର ରହେ କିନ୍ତୁ କ୍ୱଚିତ ବିଭିନ୍ନ ସଂକ୍ରମଣ, କର୍କଟ ରୋଗ ବା ଅଟୋଇମ୍ମ୍ୟୁନ ରୋଗ ଯୋଗୁ ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଯାଏ ।^{[୬][୭][୮][୯]} ଅଧୁନା ଅସ୍ଥି ମଜ୍ଜା ପ୍ରତିରୋଗ (transplant) ଅନ୍ୟ ଏକ ସାଧାରଣ କାରଣରୂପେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଲିଉକେମିଆ ଓ ଲିମ୍ପୋମା ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ରୋଗମାନଙ୍କରେ ଏହି ପ୍ରତିରୋପଣ କରାଯାଉଛି । ଅସ୍ଥି ମଜ୍ଜା ଗ୍ରହୀତାର ଏବିଓ ଶ୍ରେଣୀ, ଦାତାର ଏବିଓ ଶ୍ରେଣୀଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଥିଲେ କ୍ରମଶଃ ଗ୍ରହୀତାର ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଦାତାର ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀକୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଯାଏ ।

ଏବିଓ ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରଣାଳୀ

ମାନବ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାରର ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଏବିଓ ପ୍ରଣାଳୀ ହେଉଛି ସର୍ବାଧିକ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ସ‌ହ‌ଯୋଗୀ ଆଣ୍ଟି-ଏ ଓ ଆଣ୍ଟି-ବି ଆଣ୍ଟିବଡି ନାମ ସାଧାରଣତଃ ଇମ୍ମ୍ୟୁନୋଗ୍ଲୋବ୍ୟୁଲିନ ଏମ, ସଂକ୍ଷେପରେ ଆଇଜିଏମ (IgM), ଆଣ୍ଟିବଡି. ଏବିଓ ଆଇଜିଏମ ଆଣ୍ଟିବଡି ଇତ୍ୟାଦି ଜୀବନର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷରେ ଖାଦ୍ୟ, ଜୀବାଣୂ ଓ ଭୁତାଣୁଦ୍ୱାରା ପରିବେଶ ସଂବେଦନଶୀଳ ହୋଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ । ଡ: କାର୍ଲ ଲାଣ୍ଡସ୍ଟେନରଦ୍ୱାରା ସନ ୧୯୦୧ରେ ବ୍ୟବ‌ହୃତ ହୋଇଥିବା ଏ/ବି/ସି ଶ୍ରେଣୀର 'ସି'କୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ବଦଳେଇ 'ଓ' ବ୍ୟବ‌ହାର କରାଗଲା ।^[୧୦] "ଓ"କୁ କେତେକ ଭାଷାରେ ଅନେକ ସମୟରେ ୦ (ଶୁନ୍ୟ) କୁହାଯାଏ । ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ଗୃହ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ (Austrian Federal Ministry of Health) ଦାବୀ କରନ୍ତି ଯେ ଡ: କାର୍ଲ ଲାଣ୍ଡସ୍ଟେନରଦ୍ୱାରା ସନ ୧୯୦୧ରେ ବ୍ୟବ‌ହୃତ ହୋଇଥିବା ମୂଳ ଶବ୍ଦାବଳୀରେ ଏ/ବି/ଏବି/୦(ଶୁନ୍ୟ) ଥିଲା ଯାହା ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଅଧିକାଂଶ ଇଂରାଜୀ କ‌ହୁଥିବା ଦେଶମାନଙ୍କରେ '୦' (ଶୁନ୍ୟ)କୁ ବଦଳେଇ 'ଓ' କରିଦେଲେ ।^{[୧୦][୧୧]}

ଆରଏଚ ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରଣାଳୀ

ମାନବ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାରର ଦ୍ୱିତୀୟ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରଣାଳୀର ନାମ ଆରଏଚ ପ୍ରଣାଳୀ । (ଆରଏଚ) ଅର୍ଥ ରିସସ୍, ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ (Rhesus), ଯେଉଁଥିରେ ଅଦ୍ୟାବଧି ୫୦ଟି ଆଣ୍ଟିଜେନ ଅଛି । ଏହି ଆରଏଚ ଆଣ୍ଟିଜେନରେ ଡି ଆଣ୍ଟିଜେନର ଅତି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଅଛି, କାରଣ ଏହାଦ୍ୱାରା ୫ଟି ମୂଖ୍ୟ ଆରଏଚ ଆଣ୍ଟିଜେନର ଇମ୍ମୁନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଡି- ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଆଣ୍ଟି-ଡି ବା ଆଇଜିଏମ ଆଣ୍ଟିବଡି ନ ଥାଏ କାରଣ ଏହି ଆଣ୍ଟିବଡି ପରିବେଶଦ୍ୱାରା ସମ୍ବେଦନ ହୁଏ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଏଜେଣ୍ଟଦ୍ୱାରା ଡି- ବ୍ୟକ୍ତି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ହୋଇ ଆଇଜିଜି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି ଯେପରିକି ଡି- ଥିବା ମହିଳାଙ୍କ ଭୃଣର ଡି+ ଥିଲେ ବା ବେଳେବେଳେ ଡି+ ଥିବା ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ଥିବା ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାରଦ୍ୱାରା ହୁଏ ।^[୧୨] [[ଆରଏଚ]] ରୋଗ ଏହି ଭଳି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ହୋଇପାରେ ।^[୧୩] ଆରଏଚ- ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଗୋରାଙ୍କ (୧୫%) ଅପେକ୍ଷା ଏସିଆ ଲୋକଙ୍କର କମ (୦.୩%) ଥାଏ ।^[୧୪]ଆରଏଚ (ଡି)ର ଉପସ୍ଥିତି ବା ଅନୁପସ୍ଥିତି ଯୁକ୍ତ ବା ବିଯୁକ୍ତ ଚିହ୍ନରୁ ଜଣାଯାଏ, ଯେପରିକି ଏ- ଶ୍ରେଣୀରେ ଆରଏଚ (ଡି) ନ ଥାଏ ।

ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ

୩୩ ଅନ୍ୟ ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରଣାଳି ଚିହ୍ନଟ ହୋଇସାରିଛି । ^[୧୫] ତେଣୁ ଏବିଓ ତ‌ଥା ଆରଏଚ ବ୍ୟତୀତ ଆହୁରି ଅନେକ ଆଣ୍ଟିଜେନ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ପୃଷ୍ଠରେ ଥାଇପାରନ୍ତି । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବି, ଡି+ ଓ ତା ସ‌ହିତ ଏମଏନ+, କେ+, ଏଲଇ^ଏ ବା ଏଲଇ^ବି- ଇତ୍ୟାଦି ହୋଇପାରେ ରୋଗୀର ନାମ ଅନୁସାରେ କେତେକ ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ନାମ କରଣ କରାଯାଇଛି ଓ ପ୍ରତି ଶ୍ରେଣୀର + ବା ‌- ଅଛି ।

ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାର

ରକ୍ତ ରୋଗ ବିଜ୍ଞାନର ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାର ମେଡିସିନ ଏକ ବିଶେଷ ଶାଖା ଯେଉଁଥିରେ ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ସ‌ହିତ ରକ୍ତ ଭଣ୍ଡାରର କାମ ଓ ତାହାର ସେବା, ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରକ୍ତ ଉତ୍ପାଦ ବିଷୟ ଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବ‌ହାର ବିଷୟ ଅନୁଶୀଳନ କରାଯାଏ । ସାରା ପୃଥିବୀରେ ଚିକିତ୍ସକ ରକ୍ତ ଉତ୍ପାଦ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରେସକ୍ରିପସନ ଲେଖିପାରିବେ ।

ରକ୍ତ ଭଣ୍ଡାରର ରୁଟିନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଉଭୟ ଦାତା ଓ ଗ୍ରହୀତାମାନଙ୍କ ରକ୍ତ ପରୀକ୍ଷା କରି ଗ୍ରହୀତାପ୍ରତି ଯେତେ ଦୂର ସମ୍ଭବ ବିପଦମୁକ୍ତ ଓ ସଙ୍ଗତ (compatible) ରକ୍ତ କି ନୁହେଁ ପରୀକ୍ଷା କରି ଦେଖାଯାଏ । ରକ୍ତ ଅସଙ୍ଗତ ହେଲେ ସାଂଘାତିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ (ଆକ୍ୟୁଟ ହେମୋଲାଇଟିକ ରିଆକସନ) ହୋଇ ହେମୋଲାଇସିସ (ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ନଷ୍ଟ) ହୋଇଯାଏ, ବୃକ୍‌କ ଫେଲ ହୁଏ ଓ ସଞ୍ଚାର ସକ୍ ହୋଇ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇପାରେ । ଆଣ୍ଟବଡି ଉଚ୍ଚ ଧରଣର ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାକୁ ଆକ୍ରମଣ କରି ତାହାର କମ୍ପ୍ଲିମେଣ୍ଟ ସିସ୍ଟମ ସ‌ହ ମିଶି ସଞ୍ଚାରିତ ହୋଇଥିବା ଲୋକ ଦେହରେ ବଡ଼ ଧରଣର ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ନଷ୍ଟ କରେ ।

ଆଦର୍ଶ ଭାବରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାର ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ଏଡ଼େଇବା ନିମନ୍ତେ ରୋଗୀ ନିଜ ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ରକ୍ତ ନେବା ଉଚିତ । ରକ୍ତ କ୍ରସ ମ୍ୟାଚିଙ୍ଗ କରି ଦିଆଯାଏ; ଫଳରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମ୍ଭାବନା କମ ହୁଏ । କ୍ରସ୍ ମ୍ୟାଚିଙ୍ଗ ପଦ୍ଧତିରେ ଦାତାର ରକ୍ତ ସ‌ହ ଗ୍ରହୀତା ସେରମ୍ ଓ ଦାତାର ସେରମ ସ‌ହ ଗ୍ରହୀତାର ରକ୍ତକୁ ମିଶେଇ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଦେଖାଯାଏ । ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ପରଷ୍ପର ସ‌ହିତ ଲାଗିଯାଆନ୍ତି (agglutination) । ଏହି ଭଳି ଦେଖାଗଲେ ଦାତାର ରକ୍ତ ଦିଆଯାଏ ନାହିଁ । କୌଣସି ଭୂଲ ନ ହେବା ନିମନ୍ତେ ରକ୍ତ ନମୁନା ଗୁଡ଼ିକରେ ବାରକୋଡ଼ ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବ‌ହାର କରାଯାଉଛି ।

ଡାକ୍ତରଖାନା ଓ ରକ୍ତ ଭଣ୍ଡାରରେ ଦୁର୍ଲଭ ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ମିଳିବାରେ ସମସ୍ୟା ଉପୁଜେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଡଫି- (Duffy-negative) ରକ୍ତ ମୂଳ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥାଏ,^[୧୮] ଓ ରକ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ଲୋକ ସମସ୍ୟାରେ ପଡ଼ନ୍ତି । ପୂର୍ବ ଆଫ୍ରିକା ଭଳି ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଆରଏଚଡି- ରକ୍ତ ଦୁଷ୍ପ୍ରାପ୍ୟ, ଏଣୁ ସେଠାରେ ପଶ୍ଚିମ ଦେଶର ଲୋକଙ୍କୁ ଏହି ରକ୍ତ ଦେବକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରାଯାଏ । ^[୧୯]

ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଦାତା ଓ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଗ୍ରହିତା

ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାର ସମ୍ପର୍କରେ: ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଆର_ଏଚ ଡି- ରକ୍ତକୁ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପି ଦାତା କୁହାଯାଏ ଓ ଶ୍ରେଣୀ ଏବି ଆର_ଏଚ ଡି+ ରକ୍ତକୁ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପି ଗ୍ରହୀତା କୁହାଯାଏ କିନ୍ତୁ ଏହି ତ‌ଥ୍ୟ କେବଳ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଆଣ୍ଟ-ଏ ଓ ଆଣ୍ଟି-ବି ଆଣ୍ଟବଡି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମ୍ପର୍କରେ ଓ ଆରଏଚ ଆଣ୍ଟଜେନ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତାକୁ ଲକ୍ଷ କରି କୁହାଯାଏ । ଏହାର ଏକ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ହେଉଛି ଏଚଏଚ ସିସ୍ଟମ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଯିଏ କେବଳ ଏଚଏଚ ଦାତାଠାରୁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବ କାରଣ ସେମାନେ ସମସ୍ତ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାରେ ଥିବା ଏଚ ଆଣ୍ଟଜେନ ପ୍ରତି ଆଣ୍ଟବଡି ତିଆରି କରିପାରିବେ ।^{[୨୦][୨୧]}

ଅତ୍ୟଧିକ ଶକ୍ତ ଆଣ୍ଟି-ଏ ଓ ଆଣ୍ଟି‌-ବି ବା ଅସ୍ୱାଭାବିକ ରକ୍ତ ଆଣ୍ଟବଡି ଥିବା ଦାତାକୁ ତ୍ୟାଗ କରାଯାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଦାତାର ପ୍ଲାଜ୍ମାରେ ଥିବା ଆଣ୍ଟବଡି ଗ୍ରହିତାର ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାର ପରେ ଅତ୍ୟଧିକ ଏହାର ଘନତ୍ୱ ଅତି ପତଳା ହେବା ଯୋଗୁ ପ୍ରତିକ୍ରିୟ ସମ୍ଭାବନା ରହେନି ।

ଅଧିକନ୍ତୁ, ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ପୃଷ୍ଠରେ ଏ, ବି, ଆରଏଚ ଡି ଆଣ୍ଟିଜେନ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଆଣ୍ଟଜେନ ଇମ୍ମ୍ୟୁନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସୃଷ୍ଟି କରିପାରନ୍ତି । ଏହା ବ୍ୟତିତ ଶ୍ୱେତ ରକ୍ତ କଣିକା ଓ ପ୍ଲାଟେଲେଟମାନଙ୍କର ନିଜସ୍ୱ ପୃଷ୍ଠ ଆଣ୍ଟିଜେନ ଥିଲେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ହୋଇପାରେ ।

ପ୍ଲାଜ୍ମା ସଞ୍ଚାରରେ ପରିସ୍ଥିତି ବିପରୀତ ହୁଏ । 'ଓ' ପ୍ଲାଜ୍ମା ଶ୍ରେଣୀରେ ଆଣ୍ଟି-ଏ ଓ ଆଣ୍ଟି-ବି ଆଣ୍ଟବଡି ଥିବା ଯୋଗୁ କେବଳ 'ଓ' ଗ୍ରହୀତାକୁ ଦିଆଯାଇ ପାରିବ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଏବି ପ୍ଲାଜ୍ମା ଯେ କୌଣସି ଏବିଓ ରକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀକୁ ଆଣ୍ଟବଡି ନ ଥିବା କାରଣରୁ ଦିଆଯାଇ ପାରିବ ।

• hh blood group
• Blood type (non-human)

• Dean, Laura (2005). Blood Groups and Red Cell Antigens, a guide to the differences in our blood types that complicate blood transfusions and pregnancy. Bethesda MD: National Center for Biotechnology Information. ISBN 1-932811-05-2. NBK2261. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Mollison PL, Engelfriet CP, Contreras M (1997). Blood Transfusion in Clinical Medicine (10th ed.). Oxford UK: Blackwell Science. ISBN 0-86542-881-6.

• www.BloodGroupBank.com Know Blood Group Information of your friends Archived 2016-07-20 at the Wayback Machine.
• BGMUT Blood Group Antigen Gene Mutation Database at NCBI, NIH has details of genes and proteins, and variations thereof, that are responsible for blood types
• ଛାଞ୍ଚ:OMIM
• ଛାଞ୍ଚ:OMIM
• "Blood group test, Gentest.ch". Gentest.ch GmbH. Archived from the original on 2010-05-27. Retrieved 2006. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
• "Blood Facts – Rare Traits". LifeShare Blood Centers. Archived from the original on September 26, 2006. Retrieved September 15, 2006.
• "Modern Human Variation: Distribution of Blood Types". Dr. Dennis O'Neil, Behavioral Sciences Department, Palomar College, San Marcos, California. 2001-06-06. Archived from the original on 2006-11-16. Retrieved November 23, 2006.
• "Racial and Ethnic Distribution of ABO Blood Types – BloodBook.com, Blood Information for Life". bloodbook.com. Retrieved September 15, 2006.
• "Molecular Genetic Basis of ABO". Archived from the original on December 7, 2008. Retrieved July 31, 2008.
• Blood types – intuitive explanation using Venn diagrams