Акмәсҗит
Акмәчет белән бутамагыз.
| Акмәсҗит | |
| укр. Сімферополь рус. Симферополь кырымтат. Aqmescit | |
| Байрак[d] | Илтамга[d] |
 |  |
| Нигезләнү датасы | 1784 |
|---|---|
 | |
| Рәсми исем | Сімферополь, Aqmescit һәм Симферополь |
| Рәсми тел | кырымтатар теле, украин теле һәм рус теле |
| Дәүләт |  Украина[1] Россия[2] |
| Нәрсәнең башкаласы | Кырым Җөмһүрияте, Кырым Автономияле Җөмһүрияте, Акмәсҗит шәһәр бүлгесе[3], Акмәсҗит шәһәр шурасы һәм Акмәсҗит районы[3] |
| Административ-территориаль берәмлек | Акмәсҗит шәһәр шурасы, Акмәсҗит шәһәр бүлгесе[3], Кырым өлкәсе[d], Кырым АССР һәм Таврия губернасы |
| Сәгать поясы | UTC+03:00 һәм UTC+02:00 |
| Табигый-георафик объект эчендә урнашкан | Кырым |
| Территориясенә дәгъва итә | Россия һәм Украина |
| Хөкүмәт башлыгы | Игорь Лукашов[d] һәм Проценко, Елена Степановна[d] |
| Канунбирү органы | Акмәсҗит шәһәр шурасы |
| Халык саны | 7000 (1839), 13 768 (1847), 17 000 (1864), 38 000 (1887), 49 078 (1897), 62 679 (1910), 66 452 (1911), 91 000 (1914), 71 000 (1923), 88 000 (1926), 83 248 (1931), 142 634 (1939)[4], 67 000 (1945), 187 623 (1959)[5], 223 000 (1967), 249 053 (1970)[6], 280 000 (1975), 301 505 (1979)[7], 338 000 (1987)[8], 343 565 (1989)[9], 374 000 (1992), 341 000 (1998), 343 644 (2001)[10], 343 536 (2003), 342 523 (2004), 341 599 (2005), 340 644 (2006), 339 577 (2007), 337 830 (2008), 337 139 (2009)[11], 336 588 (2010)[11], 336 330 (2011)[11], 335 582 (2012)[12], 337 285 (2013)[12], 332 317 (2014)[13], 332 608 (2015)[14], 336 460 (2016)[15], 341 155 (2017)[16], 341 799 (2018)[17], 341 527 (2019)[18], 342 054 (2020)[19], 340 540 (2021)[20] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 350 ± 1 метр |
| Кардәш шәһәр | Һайделберг[21][22], Новочеркасск[21], Кечкемет[21], Искешәһәр[21], Иркутск[21], Мәскәү, Омск[21][23], Улан-Удэ[22], Сейлем[21], Русе[d][21], Падова[21], Түбән Новгород, Көньяк-Көнбатыш административ округ[21], Киреч[22], Донецк[21], Чернивси[21] һәм Bursa |
| Мәйдан | 107 ± 1 км² |
| Почта индексы | 95000–95490 һәм 295000–295490 |
| Рәсми веб-сайт | simgov.ru |
 | |
| |
| Феноменның икътисады | экономика Симферополя[d] |
| Беренче язма телгә алу | БЭК II гасыр |
| Җирле телефон коды | +380 3652 |
| Шәрәфле ватандашлар төркеме | [d] |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
| Объектның күренешләре өчен төркем | [d] |
 | |
 Акмәсҗит Викиҗыентыкта | |
Акмәсҗит яки Симферополь (укр. Сімферополь, рус. Симферополь, кырымтат. Aqmescit, Акъмесджит) — Кырымда урнашкан шәһәр. Кырым Җөмһүриятенең идарә, сәнәгый, мәдәни, фәнни үзәге. Кырым ярымутравының үзәгендә урнаша. Кырымтатар Милли Мәҗлесенең урнаштыру урыны. Әүвәл заманда Aкмәчет урынында скиф мәркәзе, скиф Неаполе, Алтын Урданың Кирмәнчек шәhәре булган.
Кырым ярымутравында тагы Акмәчет исемле авыл бар, шуңа күрә рәсми чыганакта Симферополь Акмәсҗит дип йөртелә, ләкин татарча матбугатта Акмәчет атамасы ешрак кулланыла.
География
Акмәсҗит Кырым ярымутравында, Салгир елгасында урнашкан. Тимер һәм автомобиль юллары төене.[24]
Сәгать поясы
Акмәсҗит Мәскәү вакыты (Moscow Time Zone, MSK) сәгать поясында урнашкан. UTC белән аермасы +3:00 сәгать тәшкил итә.
Тарих
Алтын Урда чорында татарлар Кирмәнчек шәһәрен салалар, соңрак биредә ак мәчет төзелә һәм Кырым ханлыгы чорында кирмән Акмәчет дип йөртелә башлаган.
Кырым ханлыгы вакытында Бакчасарай ил башкаласы статусына ия булган, ләкин Акмәсҗит шәһәрендә калга (дәүләттә ханнан соң икенче башлык) йорты урнашкан булган.
1781 елда Кырым ханлыгы Россия империясе тарафыннан басып алына. 1783 елда урыслар Акмәчет исемен Симферопольгә үзгәртәләр.
Павел I шәһәргә татар исемен Акмәчет кайтара, ләкин Павел I не үтергәннән соң урыслар яңадан шәһәргә Симферополь исемен бирәләр.
1944 елда Акмәчет шәһәреннән кырым татарлары сөргенлеккә җибәрелә.
1945 елда Симферополь Кырым Мохтари Җөмһүриятенең башкаласы статусын югалта.
1954 елда Кырым өлкәсе Украинага тапшырыла.
2014 елда Кырым кризисы һәм Кырым статусы турында референдумнан соң Кырым Акмәсҗит башкаласы белән Россия Федерациясенә кире кайтарыла.
Хәзер Акмәчет шәһәрендә Кырымтатар Милли Мәҗлесе урнаша.
Климат
- Уртача еллык температура — +10,8 °C
- Уртача еллык җил тизлеге — 4,4 м/с
- Уртача еллык һава дымлылыгы — 74 %
| Акмәсҗит климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Абсолют максимум, °C | 20,4 | 21,9 | 28,7 | 31,5 | 34,2 | 37,7 | 39,3 | 39,5 | 37,2 | 33,3 | 28 | 25,4 | 39,5 |
| Уртача максимум, °C | 3,9 | 4,7 | 9,1 | 15,9 | 21,4 | 25,7 | 28,9 | 28,7 | 23,1 | 17 | 10,4 | 5,6 | 16,2 |
| Уртача температура, °C | 0,2 | 0,4 | 3,9 | 9,9 | 15,1 | 19,5 | 22,3 | 22 | 16,9 | 11,3 | 5,8 | 2 | 10,8 |
| Уртача минимум, °C | −2,9 | −3,2 | −0,2 | 4,8 | 9,5 | 13,9 | 16,5 | 16,1 | 11,6 | 6,8 | 2,2 | −1,1 | 6,2 |
| Абсолют минимум, °C | −26 | −30,3 | −18,4 | −11,1 | −8,4 | 0,7 | 3,6 | 3,8 | −5,1 | −11,4 | −21,7 | −23,2 | −30,3 |
| Явым-төшем нормасы, мм | 39 | 36 | 37 | 34 | 34 | 58 | 46 | 52 | 42 | 42 | 49 | 45 | 514 |
| Чыганак: Погода и климат | |||||||||||||
Халык
| 1897[25] | 1926[26] | 1939[26] | 1959[27] | 1970[28] | 1979[29] | 1989[30] | 2001[31] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 49 078 | 86 145 | 142 634 | 187 623 | 249 053 | 301 505 | 343 565 | 363 597 |
Милли состав (2001): урыслар — 66,7%, украиннар — 21,3%, кырымтатарлар — 7,0%, беларуслар — 1,1%.
Административ бүленеш
- Киев районы
- Тимер юл районы
- Үзәк районы
Мәдәният
Күренекле кешеләр
- Измаил Фирдәүс, кырымтатарлардан беренче РКП (б) әгъзасы, сәясәтче.
- Шамил Аләдинов
Искәрмәләр
 | Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:
|