Alma mater
Alma mater (lotincha almae matres soʻzidan kelib chiqqan) – u kishi oʻqigan, yoki bitirgan oʻquv dargohini bildiradigan allegorik ibora hisoblanadi[1][2][3].
_-_09.JPG)
Shuningdek, Alma mater soʻzi turli ona maʼbudalar, ayniqsa Ceres yoki Cybele uchun berilgan faxriy unvondir[4]. Keyinchalik, bu ibora Isoning onasi Maryamning unvoniga aylangan.
Ushbu atama 1088-yilda kirib kelgan. Uzluksiz faoliyat yuritadigan dunyodagi eng qadimgi universitetlardan biri boʻlgan Italiyaning Boloniya universiteti Alma Mater Studiorum („oʻqishning tarbiyalovchi onasi“) shiorini qabul qilgan paytda akademik foydalanish uchun kiritilgan[5].
Bu atama bitiruvchi bilan uzluksiz bogʻliq boʻlib, soʻzma-soʻz tarjima qilganda „bogʻlovchi“ yoki „oziqlangan“ degan maʼnoni anglatadi va koʻpincha bitiruvchilar uchun ishlatiladi[6].
Etimologiyasi
.jpg)
Garchi alma (oziqlantiruvchi) Ceres, Cybele, Venera va boshqa ona maʼbudalar uchun umumiy epitet sifatida qoʻllaniladigan boʻlsa-da, bu soʻz klassik lotin tilida mater soʻzi bilan birga tez-tez ishlatilmagan[7]. Bu ibora Oxford Lotin lugʻatidagi "De rerum natura" asarida keltirilgan boʻlib, asarda yer maʼbudasi hisoblangan Lucretius epitet qilib tasvirlangan[8].
Rim imperiyasi qulagandan keyin, bu atama Isoning onasi Maryam bilan birgalikda xristian liturgik foydalanish uchun kirib kelgan. „ Alma Redemptoris Mater“ – bu Maryamga bagʻishlangan XI asrning taniqli antifonidir[7].
1600-yilda ushbu atama ingliz tilida soʻzlashuvchi davlatlarning universitetlariga qaraganda, birinchi marta Cambridge universiteti tomonidan amalga oshirilgan[9][10][11][12].
Ingliz tilidagi etimologik maʼlumotnomalarda keltirilishicha, ushbu atama koʻpincha universitet bilan bogʻliq boʻlib, birinchi marta amalda qoʻllanilishi 1710-yillarga toʻgʻri kelishi aytiladi. Bunda akademik onaning siymosi Richard Ward tomonidan Henri Morening xotirasiga bagʻishlanganligi aytiladi[13][14].
Tarixi
Koʻpgina tarixiy Evropa universitetlari Alma Mater atamasini oʻzlarining rasmiy nomlaridagi lotincha tarjimaning bir qismi sifatida qabul qilishgan. Boloniya universitetining lotincha nomi Alma Mater Studiorum (Oʻqishning oziqlantiruvchi onasi) deb tilga olgan. Shuningdek, dunyodagi eng qadimgi uzluksiz ishlaydigan Leyptsigdagi Alma Mater Lipsiensis (Germaniya) yoki Alma Mater Yagiellonica (Polsha) universitetlari kabi boshqa Yevropa universitetlari geografik yoki asosiy xususiyatlar bilan birgalikda ushbu iborani birga ishlatgan. Avstriyaning Salsburg shahridagi Alma Mater Yevropa universiteti va 2010-yili Yevropa Fanlar va Sanʼat Akademiyasi tomonidan tashkil etilgan xalqaro universitetlar ham ushbu atamani rasmiy tarzda qoʻshib ishlata boshlaydi.
Amerika Qoʻshma Shtatidagi Virjiniya shtatining Wiliamsburg shahridagi William va Mary kolledji mamlakatning tashkil etilishi bilan bogʻliq boʻlganligi sababli „Millatning Alma materi“ deb nomlangan[15].
Ontario shtatining Kingston shahridagi Queens universiteti va Vankuverdagi Britaniya Kolumbiyasi universitetida Alma Mater atamasi asosiy talabalar hukumatini anglatgan.
Yodgorliklari
Qadimgi Rim dunyosida Alma Materning koʻplab haykallari boʻlib, ularning baʼzilari hozirgi kunga qadar saqlanib qolgan (masalan, Rimdagi Palatin tepaligida).
Alma Materning zamonaviy haykallari Amerikaning bir qancha universitet kampuslarida koʻzga koʻringan joylarning biri Columbia universitetidagi kutubxonaning zinapoyasiga qoʻyilgan. Bu haykallar ichida Daniel Chester tomonidan yaratilgan Alma Materning bronza haykali, Illinoys Urbana-Champaign universitetidagi Lorado Taft tomonidan yaratilgan Alma Mater haykali ham mavjud. 1925-yili Washington universiteti xodimlari Meri Institutining filiali uchun Cyrus Dallin haykalini yasashga buyurtma berishadi. 1932-yili esa Yale universitetining Sterling Memorial kutubxonasida Eugene Savage tomonidan qurbongoh devoridagi chizilgan Alma Mater haykali yorugʻlik va haqiqat tashuvchisi sifatida tasvirlangan.
Kubadagi Havana universitetining monumental kirish eshigi zinapoyasida Kolumbiyadagi haykalga asoslangan Alma Mater haykali oʻrnatilgan. Alma Mater haykali 1919-yili Mario Korbel tomonidan Feliciana Villalón Wilson bilan birga qurilgan. U hozirgi joyiga 1927-yili meʼmor Raul Oteroning koʻrsatmasi bilan oʻrnatilgan[16].