Trygve Lie

Li 1896-yil 16-iyulda Kristianiyada (hozirgi Oslo) tugʻilgan^[3]. Uning otasi, duradgor Martin Li 1902-yilda oilani tark etib, Qoʻshma Shtatlarga ketgan. Trygve onasi va oʻsha paytda olti yoshda boʻlgan singlisi bilan yomon sharoitda oʻsgan. Uning onasi Oslodagi pansionat va kafeda ishlagan^[4].

1911-yilda Leyboristlar partiyasiga qoʻshildi. 1919-yilda Oslo universitetida huquqshunoslik diplomini olgan va partiyaning milliy kotibi etib tayinlangan. 1919-yildan 1921-yilgacha Det 20de Aarhundre („XX asr“) jurnalining bosh muharriri boʻlgan. 1922—1935-yillarda Ishchilar milliy kasaba uyushmasi (1957-yildan Norvegiya kasaba uyushmalari konfederatsiyasi nomini olgan) yuridik maslahatchisi boʻlgan. Nizolarni barvaqt hal etish, sinov ishlarini sudga olib chiqish borasida shuhrat qozondi^[5]. 1931—1935-yillarda Norvegiya mehnatkashlari sport konfederatsiyasiga raislik qilgan^[6].

Mahalliy siyosatda 1922-yildan 1931-yilgacha Aker munitsipalitetining ijroiya qoʻmitasi aʼzosi boʻlib ishlagan. 1937-yilda Akershusdan Norvegiya parlamentiga saylangan. 1935-yilda Yoxan Nygaardsvold tomonidan leyboristlar partiyasi hukumati tuzilganida Lie adliya vaziri etib tayinlangan. Keyinchalik Lie savdo vaziri (1939-yil iyuldan oktyabrgacha) va taʼminot vaziri (1939-yil oktyabrdan 1941-yilgacha) lavozimida ishladi.

Yoshligidan sotsialist boʻlgan Lie Leyboristlar partiyasining Moskvaga tashrifi chogʻida Vladimir Lenin bilan uchrashib, Sovet Ittifoqidan surgun qilingandan keyin Leon Trotskiyni Norvegiyaga joylashishga ruxsat bergan^[7]. Iosif Stalinning bosimi tufayli u Trotskiyni mamlakatni tark etishga majbur qildi^[8].

1940-yilda fashistlar Germaniyasi Norvegiyaga bostirib kirganida, Lie barcha Norvegiya kemalariga Ittifoq portlariga suzib borishni buyurdi. 1941-yilda Li quvgʻindagi Norvegiya hukumatining tashqi ishlar vaziri etib tayinlandi va bu lavozimda 1946-yilgacha qoldi^[9].

1945-yilda San-Fransiskoda boʻlib oʻtgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining konferensiyasida Norvegiya delegatsiyasini boshqargan va Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi nizomlarini ishlab chiqishda yetakchi boʻlgan. 1946-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasida Norvegiya delegatsiyasiga rahbarlik qilgan. Lie avval Bosh Assambleya prezidenti saylovida qatnashdi, ammo belgiyalik Pol-Anri Spaakga yutqazdi^[10]. BMT shtab-kvartirasi Shimoliy Amerikada joylashganligi sababli 1946-yil yanvar oyida Sovet Ittifoqi kanadalik nomzod Lester B. Pearsonga qarshi chiqdi. Qoʻshma Shtatlar Sovetlar nomzodiga, Sovetlar esa Vashingtondagi Yugoslaviya elchisi Stanoye Simich nomzodiga qarshi chiqdi. Amerika Qoʻshma Shtatlari oxir-oqibat Lieni nomzod sifatida koʻrsatdilar, bunda ikkala kuch ham kelishib oldi^[11]. Xavfsizlik Kengashida bir ovozdan, Bosh Assambleyada esa 46-3 ovoz bilan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibi etib saylandi^[12]. Yangi lavozimni egallagan birinchi shaxs sifatida u xalqaro diplomatiyadagi rolini shakllantirishga kirishdi^[13].

Li Koreya urushi davrida BMT Bosh kotibi boʻlgan. 1950-yil 25-iyun kuni Shimoliy Koreya kuchlarining hujumidan soʻng zudlik bilan BMT Nizomining 99-moddasiga asoslanib, oʻsha kuni Xavfsizlik kengashini chaqirdi^[14]. Uning taʼkidlashicha, „Koreya BMTning qoʻriqchisi boʻlganligi sababli, bosqinchilik BMTning oʻziga qarshi hujumdir va Xavfsizlik Kengashi tinchlikni tiklash uchun zarur choralarni koʻrishi kerak“^[14]. Kengashda bu haqdagi qaror 9-0 ovoz bilan qabul qilindi^[14]. Taʼkidlanishicha, bu Sovet Ittifoqining gʻazablantirgan^[15]. Urush paytida Li harbiy kuchlarni boshqarish uchun xalqaro qoʻmita boʻlishini xohlardi, ammo bunga AQSh qarshilik koʻrsatdi va murosaga erishildi. BMTning yagona qoʻmondonligi yaratildi^[14]. Xitoy Xalq Respublikasini oʻt ochishni toʻxtatish boʻyicha muzokaralarga bir necha bor urinishlariga qaramay, Koreya urushini tezroq tugatishga erisha olmagani uchun baʼzilar tomonidan tanqid qilingan^[14].

Keyinchalik Lie Sovet Ittifoqining BMT yigʻilishlarini boykot qilishiga barham berishga harakat qildi^[16][17], garchi uning ishtiroki Sovet Ittifoqining BMTga qaytishi bilan deyarli aloqasi boʻlmagan. Fransisko Franko hukumatiga qarshilik koʻrsatgani uchun Ispaniyaning Birlashgan Millatlar Tashkilotiga kirishiga qarshi edi^[18]. Shuningdek, Millatchi hukumat Tayvanga surgun qilingandan soʻng, Xitoy Xalq Respublikasini Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan tan olinishiga intilib, Xalq Respublikasi aʼzolik majburiyatlarini toʻliq bajara oladigan yagona hukumat ekanligini taʼkidladi^[19][20]. Lie 1952-yil 10-noyabrda isteʼfoga chiqdi^[21].

Lie BMTdan isteʼfoga chiqqanidan keyin Norvegiya siyosatida faol boʻlib qoldi. Oslo va Akershus okrugi gubernatori, energetika kengashi raisi, sanoat vaziri, savdo va kemasozlik vaziri boʻlgan. U BMTdagi faoliyati haqida bir qator kitoblar yozgan^[22][23].

Li 1968-yil 30-dekabrda Norvegiyaning Geilo shahrida yurak xurujidan vafot etdi. U 72 yoshda edi^[24].