Birlashgan millatlar tashkiloti bosh kotibi
BMT Bosh kotibi — Birlashgan Millatlar Tashkilotining bosh maʼmuriy xodimi.
| BMT Bosh kotibi | |
| Secretary-General of the United Nations Secrétaire Général des Nations Unies Secretaría General de las Naciones Unidas أمين عام الأمم المتحدة 联合国秘书长 Генеральный секретарь ООН | |
 | |
| Amaldagi shaxs: | António Guterres |
| Qarorgohi: | BMT bosh shtab-kvartirasi |
| Vakolat muddati: | 5 yil |
| Sayt: | un.org/sg |
Bosh kotib BMT Xavfsizlik Kengashi tavsiyasiga binoan BMT Bosh Assambleyasi tomonidan tayinlanadi. Xavfsizlik Kengashi qarori oldidan odatda norasmiy muhokamalar va bir qator reyting ovozlari o‘tkaziladi. Bundan tashqari, Kengashning besh doimiy aʼzosidan har biri ovoz berishda veto huquqidan foydalanishi mumkin. Umumiy qabul qilingan amaliyotga koʻra, Bosh kotib Xavfsizlik Kengashining doimiy aʼzolari boʻlgan mamlakatlar vakillari orasidan saylanmaydi.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi besh yillik muddatga saylanadi va yangi muddatga qayta saylanishi mumkin. Bosh kotibning besh yillik muddatlari soniga cheklov qo‘yilmagan bo‘lsa-da, shu paytgacha hech kim bu lavozimni ikki martadan ortiq egallamagan.
Bosh kotibning qarorgohi — Turtle Bayda joylashgan BMT shtab-kvartirasi binosi[1].
Majburiyatlari
Bosh kotib Xavfsizlik Kengashi eʼtiboriga xalqaro tinchlik va xavfsizlikni saqlashga tahdid soladigan muammolar toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni taqdim etadi. Bosh kotib hech qanday hukumat yoki hokimiyatdan koʻrsatmalar olmaydi. U faqat BMT oldida javobgar.
Bosh kotib BMT Kotibiyati xodimlarini Bosh Assambleya tomonidan belgilangan qoidalarga muvofiq tayinlaydi.
Vakolat muddati va saylov jarayoni
Bosh kotib 5 yil muddatga saylanadi. Nomzodlar „yopiq eshiklar ortida“ faqat Xavfsizlik Kengashi aʼzolari tomonidan koʻrib chiqiladi[2]. Xavfsizlik Kengashining doimiy aʼzolari har qanday nomzodga veto qoʻyish huquqiga ega. „Mintaqaviy tamoyil“ deb ataladigan narsaning mavjudligi maʼlum. Yakuniy qaror Bosh Assambleyaga tegishli boʻlib, u Bosh kotibni akklamatsiya bilan saylaydi[3].
Mintaqaviy muvozanat prinsipi
Hokimiyatni tortib olishning oldini olish uchun dunyoning turli mintaqalaridan odamlarni Bosh kotib etib tayinlash kerak[4][5]. Umumiy qabul qilingan amaliyotga koʻra, Bosh kotib lavozimini Xavfsizlik Kengashining doimiy aʼzosi boʻlgan davlat vakili egallamasligi kerak. Mintaqaviy tamoyilni belgilovchi yagona hujjat 1997-yildagi Bosh Assambleya rezolyutsiyasidir. Hodisalar xronologiyasidan xulosa qilish mumkinki, prinsip toʻliq hurmat qilinmaydi[6].
BMTning mintaqaviy guruhlari
| BMTning mintaqaviy guruhi | Bosh kotiblar | Muddatlar soni |
|---|---|---|
| Gʻarbiy Yevropa va boshqa mamlakatlar | 4 | 5 |
| Sharqiy Yevropa guruhi | 0 | 0 |
| Lotin Amerikasi va Karib dengizi guruhi | 1 | 2 |
| Osiyo guruhi | 2 | 3 |
| Afrika guruhi | 2 | 3 |
BMT Bosh kotiblari
Eslatma: 1945-yilning 25-aprelidan 26-iyuniga qadar boʻlib oʻtgan San-Fransisko konferensiyasiga keyinchalik Sovet Ittifoqi foydasiga josuslik qilganlikda ayblangan Alger Xiss raislik qildi[7].
| № | Foto | Ism | Davlat | BMTning mintaqaviy guruhlari | Muddatlar yillari |
|---|---|---|---|---|---|
| — |  | Gladwyn Jebb[8] (1900—1996) |  Birlashgan Qirollik | Gʻarbiy Yevropa | 1945-yil 24-oktabr — 1946-yil 1-fevral |
| 1 |  | Trygve Lie[9][10] (1896—1968) |  Norvegiya | Gʻarbiy Yevropa | 1946-yil 1-fevral — 1952-yil 10-noyabr |
| 2 |  | Dag Hammarskjöld[11][12] (1905—1961) |  Shvetsiya | Gʻarbiy Yevropa | 1953-yil 10-aprel — 1961-yil 18-sentyabr |
| 3 | .jpg) | U Thant[13] (1909—1974) | .svg){kind=small} Birma | Osiyo | 1961-yil 30-noyabr — 1971-yil 31-dekabr |
| 4 |  | Kurt Waldheim[14] (1918—2007) |  Avstriya | Gʻarbiy Yevropa | 1972-yil 1-yanvar — 1981-yil 31-dekabr |
| 5 |  | Javier Pérez de Cuéllar[15] (1920—2020) |  Peru | Janubiy Amerika | 1982-yil 1-yanvar — 1991-yil 31-dekabr |
| 6 | .jpg) | Butros Butros-Gʻoliy[16] (1922—2016) |  Misr | Afrika | 1992-yil 1-yanvar — 1996-yil 31-dekabr |
| 7 | .jpg) | Kofi Annan[17] (1938—2018) |  Gana | Afrika | 1997-yil 1-yanvar — 2006-yil 31-dekabr |
| 8 |  | Pan Gi Mun[18] (1944-yil tugʻilgan) |  Janubiy Koreya | Osiyo | 2007-yil 1-yanvar — 2016-yil 31-dekabr |
| 9 |  | António Guterres[19] (1949-yil tugʻilgan) |  Portugaliya | Gʻarbiy Yevropa | 2017-yil 1-yanvar — amaldagi |