Fotbale
Li fotbale, c' est on spôrt ki onze djins pitèt eshonne dins ene bale, siconte ene ôte ekipe di onze, avou des tchmijhes d' ene ôte coleur.
Etimolodjeye
Li fotbale a troes ortografeyes e walon.
Inglès-cåzante
Fotbal/Fotbale[1] : Cès mots sont ène calcaedje di l' inglès "Football" ki vout dire "Bale ås pîs".
Tîxhon-cåzante
Fousbal[2] : Èç mot a l' minme definicion, mins èç mot est on calcaedje di l' Almand "Fussball"[3] (lu-minme calcaedje ratourné di l' inglès, avou l' minme sinse pî-bale). Fousbal est bråmint uzé dins l' payis d' Måmdiy.
Droet do djeu
Tchaeke ekipe doet sayî di fé moussî ci balon la dins l' gayole di l' ôte ekipe, metowe sol forire do terén. Cwand el sititchèt ladvins, on dit k' c' est "gôl".
Po fé shuve li droet do djeu, gn a on 23inme ome, sovint noer moussî, li referé. Foû do terén, il est aidî pa deus ôtes årbites, les linesmanes.
I gn' a dijh-set principales adroeteures è fotbale, ki sont scri pår li FIFA.
Istwere del fotbale
Oridjene
Èl prumire federåcion d' fotbal a skepyî e l' Inglutere, è 1863.[4] Èç date est rwaiteye come el date d' askepiance do fotbale eyet come li cene do rugby. Come di djusse, ancyinnmint, el fotbale ey el rugby, c' esteut l' minme espôrt.
Èl prumî mestî club est li Sheffield Footbal Club.[5]
Cominçmint e l' Beldjike
Ci n' est k' å cmince do 20inme sieke k' on cminça a-z î djouwer el Walonreye. Pitchote a midjote, i replaeça l' djeu d' bale come l' espôrt li pus shuvou el Beldjike.
Ås djeus olimpikes di 1920, a Anverse, c' est l' ekipe bedje ki rascoya li medaye d' ôr.
Walon fotbale
Principales ekipes
- Fosse-li-Veye
- Lidje :
- li Standård, sipotés les "Rodjes" ([FR] les Rouches) avou des rodjès hådes.
- li Royå Fotbale Club di Lidje, sipotés les "Sonk ey Marene" ([FR] les Sang et Marine).
- Tchålerwè :
- li Esportigne di Tchålerwè, sipotés les Zebes/Gådes-å-Royes ([FR] les Zèbres) avou des noers et blancs mayots.
- li Royå Olympic Club di Tchålerwè, sipotés les "Dogues".
- El Lovire : I gn a deus clubs e L' Lovire, sipotés les "Leus", åyant des vete et blankès hådes.
- Royale Union del Lovire Cinte.
- RAAL del Lovire.
- Moucron : Royå Excel Moucron, sipotés les "Hurlus".
- Mont :
- Èl RBLC Mont ([FR] RAEC Mons ) a disparexhou è 2015 (sipotés les Dragons).
- Li Royå Bert Lizabete Kévi-Mont ([FR] Royal Albert Élisabeth Club).
- Nameur : Royale Union Nameur Fosse-li-Veye, sipotés les "Mieles" ([FR] les Merles)
- Serè : Royå Fotbale Club Serè, sipotés les "Tigues" ([FR] les Tigres)
- Tornè : Royå Fotbale Club Tornè, sipotés les "Sonk ey Ôr" ([FR] les Sang et Or).
- Tubize : Èl AFC Tubize (Associåcion Fotbale Club Tubize), sipotés les "Sonk ey Ôr" ([FR] les Sang et Or).
- Vierton : Èl Royå Excelsior Vierton, sipotés les "Vetes et Blancs" ([FR] les Verts et Blancs).
Tchampionats
Loukîz a :Fotbale bedje
Uropeyin fotbale
E l' Urope, i gn a deus grand tchampionats eternacionås : el Champions League (Ligue des tchampions) ey el Europa League (Ligue Uropeyinne). Davance, i gn aveut el Intertoto Cup (Coupe Intertoto) ey el Cup Winner's Cup (Cope dås tchampions d' cope).
Les pus rlomés tchampionats, c' est les cis d' l' Almagne, di l' Inglutere, di l' Itåleye et d' l' Espagne.
Totes lès anêyes bizetes, i gn a l' Uro, ene bate po les ekipes nationåles, ki s' passe tins des moes d' djun et d' djulete.
Dispoy el såjhon 2018-2019, i gn a eto el Nations League (Ligue des Nåcions).
