Republika han Irlanda
- Ini nga barasahon mahitungod han Repulika han Irlanda. Para han isla, kadto-a an Irlanda
An Irlanda (Ininglis: Ireland; Inirlandes: Éire [ˈeːɾʲə] (
listen)), nga kilalado gihapon nga Republika han Irlanda (Ininglis: Republic of Ireland; Poblacht na hÉireann), usá nga nasod ha amihanan-katundan o kanawayan nga Europa nga na-okupar hin 26 han 32 nga kondado han purô han Irlanda. Dublin an pamunuan o kapital ngan gidako-i nga syudad. Nahamutang an Dublin ha sidlangan nga dapit han isla. Mga ikatulo nga bahin han kamolupyohan han nasod nga 4.9 ka milyon nga tawo nangungukoy ha langyab han darudako nga Dublin.[8] Ginsasaroan han soberano nga estado an nag-uusá nga katubtuban ha tuna hiní upod han Amihanan nga Irlanda, usá nga bahin han Reino Unido. Ha lain nga mga bahin, ginpapalibotan iní han Kalawdan Atlantiko, upod han Dagat Celtico ha salatan, St George's Channel ha timugan, ngan hanDagat Irlandes ha sidlangan. Usá iní nga unitaryo nga parlamentaryo nga republika.[9] An leislatura o magbabalaod nga tinatawag nga Oireachtas, nahihimo hin ubos nga balay, Dáil Éireann, usá nga igbaw nga balay, Seanad Éireann, ngan in pinili nga Mangulo (Uachtarán) nga nagsisirbe komo haros seremonyal nga mangulo hin estado, kundi mayda mga importante nga gahom ngan buruhaton. An mangulo hin kagamhanan amo an Taoiseach (Primer Ministro, nga an literal nga kahulogan 'mangulo'), nga ginpipili han Dáil ngan ginbubutang ha puwesto han Mangulo; an Taoiseach liwat amo an nagbubutang ha puwesto han iba nga mga ministro han kagamhanan.
Irlanda Ireland[a] Éire | |
|---|---|
 Bandira  Eskudo | |
Awit: Amhrán na bhFiann An Kanta han mga Sundalo The Soldiers' Song | |
![Kahamutang han Irlanda (masirom nga lunghaw) – ha kontinente nga Europeo (lunghaw & masirom nga abohon) – ha Unyon Europea (lunghaw) — [Legend]](https://www.search.com.vn/wiki/war/Paypay:EU-Ireland.svg) Kahamutang han Irlanda (masirom nga lunghaw) – ha kontinente nga Europeo (lunghaw & masirom nga abohon) | |
| Pamunuan ngan gidako-i nga syudad | Dublin |
| Opisyal nga mga pinulungan | |
| Ethniko nga mga grupo (2006[2]) |
|
| (Mga) Tawag hin tawo | Irlandes |
| Kagamhanan | Unitaryo nga parlamentaryo nga republika |
• Mangulo | Michael D. Higgins |
| Leo Varadkar | |
• Tánaiste | Simon Coveney |
• Labaw nga Mahistrado | Frank Clarke |
| Magbabalaod | Oireachtas |
• Igbaw nga balay | Seanad |
• Ubos nga balay | Dáil |
| Independence from the United Kingdom | |
• Gindeklara | 24 Abril 1916 |
• Ginratipika | 21 Enero 1919 |
• Ginkilala | 6 Disyembre 1922 |
• Konstitusyon | 29 Disyembre 1937 |
• Binmiya han Komunwelt | 18 Abril 1949 |
| Langyab | |
• Bug-os | 70,273 km2 (27,133 sq mi) (ika-120) |
• Katubigan (%) | 2.00 |
| Kamolupyohan | |
• 2016 nga census | 4,761,865[3] (ika-120) |
• Densidad | 67.7/km2 (175.3/sq mi) (ika-142) |
| GDP (PPP) | 2011 nga banabana |
• Bug-os | $181.595 billion[4] (56th) |
• Per capita | $39,638[4] (ika-15) |
| GDP (nominal) | 2011 nga banabana |
• Bug-os | $217.669 billion[4] (ika-42) |
• Per capita | $47,513[4] (ika-14) |
| Gini (2017) |  30.6[5]medium · ika-23 |
| HDI (2017) | ▲ 0.938[6] hataas hin duro · ika-4 |
| Salapi | Euro (€)[note 1] (EUR) |
| Zona hin oras | UTC+0 (WET) |
• Summer (DST) | UTC+1 (IST (WEST)) |
| Format hin pitsa | dd/mm/yyyy |
| Dapit hin pagmanehar | wala |
| Kodigo hin pagtawag | 353 |
| Internet TLD | .ie[b] |
| |
Mga kondado
An estado han Irlanda nahimo hin karuhaan kag unom (26) nga tradisyonal nga mga kondado (Iningles: county) nga ginagamit pa ha kultural ngan pan-isports nga kontexto, ngan ha postal nga kagamit. Ini diri pirme parehas han mga administratibo nga pagbahinbahin. Pira nga mga tradisyonal nga kondado gin-restruktura ngadto hin mga bag-o nga administratiba nga mga pagbahinbahin. An Kondado Dublin ginbahin ngadto hin tulo nga bulag nga administratibo nga kondado dida han dekada han mga 1990 ngan an Kondado Tipperary ginbahin ngadto hin duha dida han mga dekada han 1890. Ini naghahatag ha yana hin karuhaan kag siyam nga administratibo nga kondado ngan lima nga syudad. An lima nga syudad — Dublin, Cork, Limerick, Galway, ngan Waterford — lain an pagdumara tikang han iba nga dapit han ira tagsa-tagsa nga mga kondado. Lima nga munisipyo (Iningles: borough) — Clonmel, Drogheda, Kilkenny, Sligo ngan Wexford — mayda autonomiya ha sulod han kondado. Samtang an Kilkenny usa nga munisipyo, nagpabilin dinhi an katungod ha balaod nga magtawag hit kalugaringon nga syudad.[10]
An mga konstituyente o distrito elektoral han Dáil sumala han balaod kinahanglan magsunod han mga linea han kondado, tubtob han mahimo. Amo nga an mga kondado nga darudamo hin populasyon daro damo in mga distrito elektoral (e.g. Limerick Sidlangan/Katundan) ngan mayda mga distrito elektoral nga nahimo tikang hin sobra usa nga kondado (e.g. Sligo-North Leitrim), kondi, diri tinatabok an mga linea han kondado.
An mga kondado gintampo ngadto hin mga rehiyon para hin estadistika nga mga gamit.
 | Republika han Irlanda
|
|
Mga tigaman
Mga kasarigan
 | Unyon Europea | |
|---|---|---|
| Alemanya | Austrya | Belhika | Bulgarya | Dinamarka | Eslovakya | Eslovenya | Espanya | Estonya | Finlandya | Fransya | Gresya | Hungarya | Irlanda | Italya | Kroasya | Letonya | Lituanya | Luxemburg | Malta | Nederlandes/Paises Bajos | Polonya | Portugal | Rumanya | Suwesya | Republika Tseka | Tsipre | ||
| Mga Nasod ha Europa |
|---|
| Albanya | Alemanya | Andorra | *Armenya | *Aserbaiyan | Austrya | Belarus | Belhika | Bosnya ngan Hersegovina | Bulgarya | Dinamarka | Eslovakya | Eslovenya | Espanya | Estonya | Finlandya | Fransya | Gresya | *Georgia/Heorhya | Hungarya | Irlanda | Islandya | Italya | *Kasahistan/Kazakhstan | Kroasya | Lestenstin | Letonya | Lituanya | Luxemburgo | Malta | Moldavya | Monaco | Montenegro | Nederlandes/Paises Bajos | Norte nga Macedonia | Noruega | Polonya | Portugal | Reino Unido | Rumanya | *Rusya | San Marino | Serbya | Suwesya | Suisa | Syudad han Vaticano | Republika Tseka | *Tsipre | *Turkeya | Ukranya |
| Iba nga mga teritoryo: Akrotiri ngan Dhekelya | Esvalbard | Feroe nga Islas | Guernsey | Hibraltar | Jan Mayen | Jersey | Isla han Man |
| An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Ireland |