უჩა ზუღა

უჩა ზუღა ქიანაშ ართ–ართ არძაშე უდიდაში დინოკილერი წყარიშ მასივი რე. ზუღაშ ფართობი რე 422.000 კმ² ოდო არძაშე უტომბაში გიონჭაფუ – 2210 მ, ოშქაშე გიონჭაფუ – 1300 მ. ზუღაშ სიგინძა არძაშე მეტი რე ბურგასი–ქობულეთიშ ღოზის – 1167 კმ, არძაშე ონჭირე – 265 კმ. წყარიშ გენტირინა – 547 000 კმ³. ზუღაპიჯიშ გოჸუნელი სიგინძა მეხოლაფირო რე 4 000 კმ, ნამუშათ საქორთუოს 320 კმ. ორხველჷ, რუსეთიშ ფედერაციას – 395 კმ, უკრაინას – 1340 კმ, რუმინეთის – 215 კმ, ბულგარეთის – 317 კმ დო თურქეთის – 1365 კმ. უჩა ზუღაშ წყარი ჟირ ფათ ირთუ. ჟანგბადით ეფშა ჟილენი ფა, ნამუსჷთ „ცოცხალი/სქიდერი“ ფა ჯოხონ, გიანჭუაფუ 175–200 მ გიმე, ოდო 200 მ–შე გეჭყაფილო ქვინჯიშახ უჟანგბადო ფა რე დო შუროთ ვეძირე ორგანული სქიდალა (ხვალო ანაერობული ბაქტერიეფი). თე ჟირ–ფათ გორთილობა რე უჩა ზუღაშ არძაშე გიშაკერძაფილი მუშება, ნამუთ ვა უღუ ქიანაშ შხვა არძო ჰიდროგარსის. ჟილენი ფა თუდონშენ უმოსი ქექე რე დო თე ჟირ ფაშ წყარი ართიართწკჷმა ვეითახუ. ეიოშანალი რე ტომბა წყარს ეკოკორობილი რე H2S–შ დიდი მუდანობა.

სქირონაშქა ზუღაშ გინაწონს უჩა ზუღაშ ფაუნა ჟირშენ უმოსი უღუნური რე. გვალო დინოხე 2000 ჯიშიშ შურდგჷმილი, ნამუშ 12%–ით ენდემური რე დო 300 ჯიშიშ უმარტივაში შურდგჷმილეფი, 650 შხვადოშხვა ჭიეფი, 640 კიბოიაშმაგურეფი, 200–შე მეტი ფერწო–მოლუსკეფი, 160 ჯიშიშ ჩხომეფი დო 150 ხოლო შხვა ჯიშეფი (სელაპი, დელფინეფი დო ა.უ.).

ოკო ქითქუას თიქით, ნამჷდა უჩა ზუღას შუროთ ვა ხე ოშქურანჯი იქთიოფაუნა.

უჩა ზუღაშ საქორთუოშ ზუღაპიჯი დიდო მიშაჭკირილ–გიშაჭკირილი ვარე დო ვა უღუ ტომბას გიშაკინელი ჩქონით დო ლუბეფით. შხვა აკანეფშენ უმოსოთ გიშაგორილი რე აფხაზეთიშ ზუღაპიჯი, სოდეთ წყარშა მიშულირი რენა ბიჭვინთაშ, სოუქსუშ, ჭითა შუქურაშ დო კოდორიშ ჩქონეფინ, მუნეფიშ შქას ეშასქილადირი მიუსერაშ, ახალი ათონიშ, სოხუმიშ დო ოჩამჩირეშ ლუბეფით. ფუთიწკჷმა, რიონწყარიშ დელტა გჷშაკვათუნს მუსხითგარენ ჭიჭე კოკის.

უჩა ზუღაშ ქვინჯი საქორთუოშ ზუღაპიჯიშე ხათე გიმიკინანს დო გვარიანო დიდი ფერდი დო გიმახონი უღუ. ენა გიშაკერძაფილო გიოხე აფხაზეთიშ განობას.

უჩა ზუღას არძაშე გჷშაკერძაფილი რე დო ედომუშამ სქირონაშქა ზუღას ანალოგი ჸუნს გურიაშ ზუღაპიჯიშ მიშაკვათილი – ურეკიშ (მაგნეტიტი) ნოკვათის მუში მაგნეტიტური ქვიშეფით.საქორთუოშ უჩაზუღაპიჯი ართ–ართი არძაშე უჯგუში მასვანჯებელი აბანი რე თელ ზუღაპიჯის, სოდეთ ოსვანჯური სეზონი წარმოწანას 6–7 თუთას ოჭირინდუანს.

ზუღაშ წყარიშ ჯიმუანობა საქორთუოშ ირი აკან–პიჯის 17 პრომილშე მერკე რე (ანატოლიაშ ზუღაპიჯის 18–შენ მეტი, ოშქაშეთ თელი ზუღაშ რე 22 პრომილიე), ნამუთ ქიანაშ ოკიანეშ ჯიმუანობაშ გინაწონს ჟირშა ნორკე რე.

• ბათუმი
• სოხუმი
• ფუთი
• სამსუნი
• სტამბოლი
• ტრაპიზონი (ტამტრა)
• ბურგასი
• ვარნა
• კონსტანცა
• იალტა
• ოდესა
• სევასტოპოლი
• ქერჩი
• გელენჯიკი
• ნოვოროსიისკი
• სოჭი
• ტუაფსე

• Space Monitoring of the Black Sea Coastline and Waters
• Pictures of the Black sea coast all along the Crimean peninsula Archived 2008-12-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• The Center for Black Sea Archaeology
• The IHU School of Humanities and the MA in Black Sea Cultural Studies
• Black Sea Environmental Internet Node
• Black Sea Organization for Integration and Sustainable Development Archived 2010-03-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• Black Sea-Mediterranean Corridor during the last 30 ky: UNESCO IGCP 521 WG12 Archived 2014-10-06 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.