Slaapwandelary
Slaapwandelary, ook bekend as somnambulisme of noktambulisme, is ’n kombinasie van slaap en wakker wees.[1] Dit word as ’n slaapsteuring geklassifiseer onder die parasomnia-familie[2] en kom voor tydens diepe slaap, wanneer die bewustheid laag is. Dit behels aktiwiteite wat gewoonlik uitgevoer word gedurende tye van volle bewustheid.
| Slaapwandelary | ||
| Klassifikasie en eksterne bronne | ||
 | ||
| The Somnambulist, John Everett Millais (1871). | ||
| ICD-10 | F51.3 | |
| DiseasesDB | 36323 | |
| MedlinePlus | 000808 | |
| eMedicine | article/1188854 | |
| MeSH | D013009 | |
 Mediese waarskuwing | ||
Dié aktiwiteit kan so onskuldig wees soos praat, regop sit in die bed, loop na die badkamer, eet en huis skoonmaak, of so gevaarlik soos kook, motor bestuur,[3][4] gryp na denkbeeldige voorwerpe[5] of selfs manslag.[6][7]
Hoewel slaapwandelary gewoonlik beperk is tot eenvoudige, herhaalde aksies, is daar soms berigte van mense wat ingewikkelde aksies tydens slaap uitvoer, maar die egtheid daarvan word dikwels in twyfel getrek.[8] Slaapwandelaars kan dikwels min of niks van die voorval onthou nie, omdat hulle bewustheid in ’n toestand is waar dit moeilik is om herinneringe op te roep. Hoewel hulle oë oop is, het hulle ’n glasige uitdrukking.[9] Dit kan van 30 sekondes tot 30 minute duur.[5]
Slaapwandelary kom voor tydens diepe slaap, wat deel van die nie-REM-slaapstadium is. Dit kom gewoonlik tydens die eerste derde van die nag voor, wanneer diepe slaap die prominentste is.[9] Indien dit voorkom, is dit gewoonlik net een keer per nag.[5]
Tekens en simptome
Slaapwandelary word gekenmerk deur:[10]
- gedeeltelike ontwaking tydens nie-REM-slaap, gewoonlik in die eerste derde van die nag
- droominhoud wat óf na die tyd onthou kan word óf nie
- droomooreenstemmende motoriese gedrag wat óf eenvoudig óf ingewikkeld kan wees
- ’n aangetaste waarneming van die omgewing
- aangetaste oordeel, beplanning en probleemoplossing.
Slaapwandelaars se oë is oop, maar hulle kan ’n glasige uitdrukking hê, hulle gesig kan uitdrukkingloos en die pupille groot wees. Hulle is dikwels gedisoriënteer wanneer hulle wakker word: Hulle kan verward wees en nie weet hoekom hulle nie in die bed is nie; die verwarring duur egter net minute. Hulle kan praat terwyl hulle slaapwandel, maar wat hulle sê maak gewoonlik nie sin vir omstanders nie. Verskillende grade van geheueverlies kom voor, van geen geheue tot vae herinneringe.[11]
Verwante steurings
In die studie "Sleepwalking and Sleep Terrors in Prepubertal Children"[12] is bevind dat daar ’n groter kans op slaapwandelary is as die kind nog ’n slaapsteuring het, soos rustelosebenesindroom (RBS) of slaapsteuringasemhaling (SSA). Die studie het bevind kinders met chroniese parasomnias het dikwels ook SSA of, in ’n mindere mate, RBS. Verder dui die verdwyning van die parasomnias ná die behandeling van SSA of RBS daarop dat laasgenoemde eersgenoemde kan veroorsaak.
Die hoë voorkoms van SSA in gesinslede van kinders met parasomnia is ’n bykomende bewys dat SSA in kinders as parasomnias kan voorkom. Kinders met parasomnias word dikwels nie tydens slaap gemonitor nie, hoewel studies in die verlede daarop gedui het dat kinders met slaapangs of slaapwandelary ’n hoër vlak van kort EEG-opwekkings het. Wanneer kinders polisomnografie ondergaan, moet gesoek word na onopvallende patrone (byvoorbeeld tekens van asemhalingsprobleme en pulse van hoë of lae EEG-frekwensies); slaapapnee kom selde by kinders voor.
Slaapwandelary kan ook verband hou met die verwante verskynsel slaapangs, veral by kinders. In die middel van ’n slaapangsvoorval kan die persoon in ’n ontstelde toestand wees terwyl hulle steeds slaap, en in mediese geskrifte is al berig van lyers wat probeer hardloop of hulleself aggressief verdedig.[13]
In sommige gevalle kan slaapwandelary by volwassenes ’n simptoom van ’n geestesteuring wees. Een studie stel voor daar is ’n hoër vlak van dissosiasie in volwasse slaapwandelaars, omdat proefkonyne hoë tellings kry in die histerieafdeling van die "Crown-Crisp Experiential Index".[14] In ’n ander studie is bevind slaapwandelary kom meer dikwels voor by mense met skisofrenie, histerie en angsneuroses.[15] Ook pasiënte wat migraine kry of Tourette-sindroom het, se kans om te slaapwandel is vier tot ses so hoog as ander mense s'n.
Oorsake
Die oorsaak van slaapwandelary is onbekend. ’n Paar, tot nog toe onbewese, hipoteses word voorgestel, insluitende ’n vertraging in die volgroeidheid van die sentrale senuweestelsel,[5] ’n dieper stadigegolf- of diepe slaap,[16] te min slaap, koors en oormatige moegheid. Daar kan ook ’n genetiese komponent wees. Volgens een studie kom slaapwandelary voor in 45% van kinders met een ouer wat ’n slaapwandelaar is, en in 60% van kinders as albei ouers in hulle slaap loop.[9] Oorerflike faktore kan dus die neiging veroorsaak, maar die toestand self kan ook deur omgewingsfaktore beïnvloed word.[17]
Daar is ook ’n hipotese wat slaapwandelary met die senuoordraer serotonien verbind; dié stof word ook skynbaar anders gemetaboliseer in migrainepasiënte en mense met Tourette-sindroom, wat vier tot nege keer meer geneig is tot ’n episode van slaapwandelary.[18] Hormoonwisselings kan ook tot slaapwandelepisodes by vroue bydra – die waarskynlik om in hulle slaap te loop is groter voor die begin van menstruasie.[19] Dit lyk ook of hormoonveranderings tydens swangerskap die moontlikheid verklein.[20]
Sekere medisynes soos antidepressante, betablokkeerders en antipsigotiese middels word ook met slaapwandelary verbind.[21] ’n Paar toestande, soos Parkinson se siekte, kan ook dien as sneller vir slaapwandelary by mense sonder ’n geskiedenis daarvan.[22]
Verwysings
Skakels
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Slaapwandelary.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
