Idioma fula

L'idioma fula (tamién llamáu peul, fulani, pulaar, fulbe, fulfulde) ye una llingua del África Occidental, faláu pola etnia fulani, que toma dende Senegal hasta Camerún y Sudán. Escontra 2007, calcúlase qu'había unos 24 millones de persones que la falen (como primer y segunda llingua) y tien un estatus de llingua oficial en Mauritania, Senegal, Malí, Guinea, Burkina Fasu, Níxer, Nixeria y Camerún. El númberu de falantes nativos taría alredor de 3 millones de falantes.

Fula (o Fulani)
'Fulfulde, Pulaar, Pular'
Faláu en Mauritania
 Senegal
 Gambia
Bandera de Guinea-Bisáu Guinea-Bisáu
Bandera de Sierra Lleona Sierra Lleona
 Guinea


Bandera de Malí Malí
 Burkina Fasu
 Níxer
 Costa de Marfil
 Ghana
Bandera de Benín Benín
Bandera de Togu Togu
 Nixeria
Bandera de Camerún Camerún
 República Centroafricana
 Chad
 Sudán

RexónÁfrica occidental y central
Falantes24 millones (2007)
FamiliaNíxer-congu

 Atlánticu-Congo
  Atlánticu septentrional
   Senegambiano
    Fula-Wólof
     Fula

Estatus oficial
Oficial enNengún país
Reguláu porNun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1ff
ISO 639-2ful
ISO 639-3
Estaos fulani hacia 1830.

Aspeutos históricos, sociales y culturales

Historia

El fulani foi la llingua principal de les élites de diversos reinos africanos, qu'espandieron l'usu d'esta llingua, ente elllos: l'imperiu de Tukulor, el califatu de Sokoto y l'imperiu de Masina.

Descripción llingüística

Esta ye una llingua ensin artículu nin xéneru.[1]

Fonoloxía

L'inventariu de consonantes del fula ye'l siguiente:

LlabialAlveolarPalatalVelarGlotal
oclusivap, bt, dk, gʔ
implosivaɓɗʄ
fricativafsʝx
nasalmnɲŋ
aproximanter, lyw

En dalgunos dialeutos del fula nun esiste la serie de implosivas. Otra manera l'inventariu anterior ye bien similar al del wólof, cola salvedá de que nesa otra llingua atlántica nun esiste nin serie d'implosivas nin la oclusiva glotal.

Comparanza léxica

Los numberales para distintes variedaes fulani son:

GLOSAFulaSerer
Fufulde
(Jeloore)
Níxer
oriental
Fufulde
(Camerún)
MaasinaPularPROTO-
FULA
'1'goʔoɡɔ́ʔɔ̀goʔogoʔogoːto/
goo
*goʔo-yŋ
'2'ɗiɗiɗíɗiɗiɗiɗiɗiɗiɗi*ɗiɗiɗik
'3'tatitátìtatitatitati*tatitadik
'4'najnáìnajnajnaj*nainahik
'5'ʤojɟóèʤowiʤojʤowi*ʤowiɓedik
'6'ʤyːɡomɟóé ɡɔ̀lʤoweːɡoʤyːɡomʤyːɡo*ʤowigo5+1
'7'ʤyɗːiɟóé ɗìɗiʤoweːɗiɗiʤyɗːiʤyːɗiɗi*ʤowiɗiɗi5+2
'8'ʤyːtatiɟóé tátìʤoweːtatiʤetːiʤyːtati*ʤowiɗiɗi5+3
'9'ʤyːnajɟóé náìʤoweːnajʤyːnajʤyːnaj*ʤowinaj5+4
'10'sapːosápːòsapːosapːosapːo*sapːoxarɓaxay

Referencies

Bibliografía