Suriya

Suriya
Suriya
	ərəb. الجمهورية العربية السورية‎
Bayraq	Gerb[d]
	Himn: ərəb. حماة الديار‎ ; "Hümat əd-Diyar" ;
Tarixi
• Suriya Respublikası	14 may 1930
• Bəəs rejimi	8 mart 1963
• Suriya Konstitusiyası	27 fevral 2012
Rəsmi dilləri	ərəb dili;
Paytaxt	Dəməşq
İdarəetmə forması	Yarı prezident respublikası
Prezident	Bəşşar əl-Əsəd
Baş nazir	Hüseyn Ərnus
Sahəsi	Dünyada 87-ci
• Ümumi	185,180 km²
• Su sahəsi (%)	1.1%
Əhalisi
• Əhali	20 mln nəfər (67-ci)
• Siyahıyaalma (2019)	17,070,035 nəf.
• Sıxlıq	118,3 nəf./km² (70-ci)
ÜDM (AQP)
• Ümumi	50.28 mln dollar
• Adambaşına	2.900$ dollar
ÜDM (nominal)
• Ümumi (2014)	24.6 mln dollar
• Adambaşına	831$ dollar
İİİ (2018)	0.549 (azalış; 157-ci)
Valyuta	Suriya funtu
İnternet domeni	.sy
ISO kodu	SY
BOK kodu	SYR
Telefon kodu	+963
Saat qurşaqları	UTC+02:00; UTC+03:00;
Nəqliyyatın yönü	sağ[d]
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Suriya (ərəb. سوریة‎) və ya rəsmi adı ilə Suriya Ərəb Respublikası (ərəb. الجمهوریة العربیة السوریة‎) — Qərbi Asiyada dövlət. Suriya Yaxın Şərqdə yerləşən ərəb dövlətidir. Şimalda Türkiyə, şərq və cənub-şərqdə İraq, cənubda İordaniya, cənub-qərbdə İsrail və Livanla həmsərhəddir. Ölkənin qərbində isə Aralıq dənizi yerləşir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Dəməşq, ümumi sahəsi 185,180 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 17 milyon nəfərdən çoxdur. Ölkənin digər böyük şəhərləri Hələb, Hüms, Laziqiyyədir.

1963-cü ildən bəri ölkə Bəəs partiyası tərəfindən idarə edilir. 1970-ci ildən bəri dövlətin başında Əsəd ailəsindən biri olmuşdur. Suriyadakı mövcud prezident 1970-ci ildən 2000-ci ilədək ölümə qədər ölkəni idarə edən Hafiz Əsədin oğlu Bəşşar əl-Əsəddir.^[2] mart 2011-ci ildə Yaxın Şərqdəki dalğalanmalardan ictimai mitinqlərlə başa çatdı. Hökumət 29 mart 2011-ci ildə istefa verdi. İctimaiyyətin islahat istəməsi və onlarla insanın ölümü nəticəsində Məhəmməd Naci əl-Otari baş nazir oldu. Hökumət formalaşana qədər Məhəmməd Nacan əl-Otari müvəqqəti olaraq Bəşşar əl-Əsəd tərəfindən baş nazir vəzifəsinə təyin edildi. Eyni gündə bir çox şəhərlərdə, xüsusilə də paytaxt Şam şəhərində on minlərlə nümayiş keçirildi.^[3]^[4]^[5]

Coğrafi mövqeyi və iqlimi

Aralıq dənizinin şərqində Suriyanın qərbində dağlıq bir kütlə vardır. K-G istiqamətində uzanan Ənsariyyə dağları Türkiyədəki Nur dağlarının bir davamı şəklində Antilivan dağları olaraq İsrailə qədər sahil boyunca uzanır. 1000 metr yüksəklikdə olan bu dağlar, Suriyanın sahillərinə paralel olaraq dağların uzanması səbəbindən Suriyanın içərisinə dənizin daxil olmasına maneə törədir. Çöl şəraiti Suriyanın mərkəzində təsirli olur. Suriyanın cənubunda, Suriya səhrası yerləşir. Suriyanın 2/3 hissəsi səhralıqla örtülüdür. Aralıq dənizinin iqlimi Aralıq dənizi sahillərində üstünlük təşkil edir. Kənd təsərrüfatı və heyvandarlıq xalqın əsas məşğuliyyətidir. Suriyanın yeraltı qaynaqları arasında neft və fosfat çox vacibdir.

Tarixi

Əsas məqalə: Suriya tarixi

Əhali

Əsas məqalə: Suriya mühafazlarının əhalisi

Əhali sayının statistikası (1960 tarixindən 2023 tarixinədək)

İl	Sayı
1960	4.592.777	^[6]
1961	4.742.596	^[6]
1962	4.897.428	^[6]
1963	5.057.825	^[6]
1964	5.224.579	^[6]
1965	5.398.333	^[6]
1966	5.579.283	^[6]
1967	5.767.478	^[6]
1968	5.963.248	^[6]
1969	6.166.933	^[6]
1970	6.378.802	^[6]
1971	6.599.366	^[6]
1972	6.828.765	^[6]
1973	7.066.474	^[6]
1974	7.311.685	^[6]

İl	Sayı
1975	7.564.000	^[6]
1976	7.822.610	^[6]
1977	8.088.148	^[6]
1978	8.363.346	^[6]
1979	8.651.904	^[6]
1980	8.956.156	^[6]
1981	9.277.280	^[6]
1982	9.613.572	^[6]
1983	9.960.919	^[6]
1984	10.313.558	^[6]
1985	10.667.245	^[6]
1986	11.020.570	^[6]
1987	11.374.437	^[6]
1988	11.729.760	^[6]
1989	12.088.336	^[6]

İl	Sayı
1990	12.451.539	^[6]
1991	12.818.302	^[6]
1992	13.187.960	^[6]
1993	13.562.742	^[6]
1994	13.945.646	^[6]
1995	14.338.240	^[6]
1996	14.746.306	^[6]
1997	15.168.523	^[6]
1998	15.591.261	^[6]
1999	15.995.760	^[6]
2000	16.371.208	^[6]
2001	16.700.984	^[6]
2002	16.994.676	^[6]
2003	17.298.476	^[6]
2004	17.676.012	^[6]

İl	Sayı
2005	18.294.611	^[6]
2006	18.914.977	^[6]
2007	19.632.806	^[6]
2008	20.325.443	^[6]
2009	20.824.893	^[6]
2010	21.018.834	^[6]
2011	20.863.993	^[6]
2012	20.420.701	^[6]
2013	19.809.141	^[6]
2014	17.064.854
2017	18.269.868	^[7]
2018	18.284.407
2019	18.499.181
2023	22.933.531	^[8]

Suriya Mərkəzi Statistika Bürosunun son rəsmi məlumatına əsasən 31. dekabr 2011 tarixinə ölkənin daimi əhalisinin sayı 21,377,000^[9] nəfərdir.

Etnik tərkib

Suriyada təxminən 22 milyon əhali yaşayır. Suriyalılardan başqa livanlılar, fələstinlilər, iordaniyalılar, az sayda isə maltalılar bu ölkənin vətandaşlarıdır.

İqtisadiyyat

Əsas məqalə: Suriya iqtisadiyyatı

İqtisadiyyatın aparıcı sahələrini ələ keçirən Suriya hökuməti planlı inkişaf yolunda ilk addımlarını atmağa başladı. İlk beşillik planın (1961–1965) yerinə yetirilməsi üçün iqtisadiyyata 2,7 mlrd. Suriya funtu məbləğində kapital qoyulmuşdu. Bu plana görə ölkənin ümumi sənaye artımı hər il 7 faizdən az olmamalı idi.^[10]

Danışılan dillər

Rəsmi dil ərəb dilidir. Müasir ərəb dialektindən istifadə olunur. Ölkənin şimal qərbində kürd və türk dillərindən istifadə olunur.

Dini vəziyyət

Suriyada əhalinin əksər hissəsini (90%-dən çox) müsəlmanlar təşkil edir, ölkədə xristianlar (7%) da vardır. İslam ardıcıllarının çoxu hənəfi və digər məzhəbli sünnilərdir (74%). Onlardan başqa əsasən Laziqiyyədə yaşayan nüseyrilər (12%), Əs-Süveydada yaşayan dərzilər (3%) — hər iki vilayətdə sünnilər azdır – Sələmiyyədə rast gəlinən ismaililər (38 min), ortodoksal şiə-imamlar (15 min) da mövcuddur. Sünnilər , əsasən, ərəblərin böyük hissəsi və kürdlər, türkman, çərkəzlər və çeçenlərdir. Şiələr isə ərəblərin bir hissəsi və farslardır.

Xristianlar arasında rumi ortodokslar (300 min nəfər) və katoliklər (205 min nəfər, rumi katoliklər, süryani katoliklər, erməni-katoliklər, marunilar, xaldo-katoliklər, latın ənənəli katoliklər). Bunlardan başqa, erməni-qriqoryanlar (150 min nəfər), süryani ortodokslar (125 min nəfər), nəsturilər (20 min nəfər), protestantlar (20 min nəfər, presvitreianlar, Yaxın Şərqdə erməni Yevanqelist kilsələri Birliyinin ardıcılları, anqlikanlar, yeddinci günün adventistləri və s.) da yaşayırlar. Xristianlıq əsasən ərəblər arasında yayılıb, eyni zamanda assuriyalılar və ermənilər arasında da mövcuddur. Digər dinlərin ardıcıllarından yezidilər (10 min nəfər, kürdlərin bir hissəsi) və iudaistlər (4,5 min nəfər) vardır.