Билл Тилден

Кесе Уильям Тейтем Филадельфия ҡалаһында сығышы менән Великобританиянан булған хәлле ғаиләлә тыуа. Ул өлкән апайҙары һәм ағаһының үлеменән һуң туғыҙ йыл үткәс тыуған һуңғы бала була. Малайҙың тәрбиәһе менән әсә шөғөлләнә, һәм малай йомшаҡ, иркә булып үҫә. Ниндәйҙер кимәлдә Биллға әсәләш ағаһы Герберт атаһын алмаштыра, ул да теннис менән шөғөлләнә. Теннистан тыш, Билл бала сағынан шиғриәт, театр һәм музыка менән мауыға, һуңғараҡ килеменең күп өлөшөн ошо шөғөлдәренә тотона^[8].

Китаптары һәм сәхнә карьераһы

Тилден теннис тураһында бер нисә китап яҙа:

• «Паун-теннис сәнғәте» (ингл. The Art of Lawn Tennis, 1922)
• «Нисек матч уйнарға һәм тупты бороп биреү» (ингл. Match Play and the Spin of the Ball, 1925)
• «Тенниста уйындарҙы камиллаштырыу» (ингл. How to Play Better Tennis, 1950)

Ул шулай уҡ әҙәби әҫәрҙәр — хикәйәләр, романдар һәм «Бөтәһе лә нимәлер теләй» тигән пьеса яҙа (ингл. They All Want Something, 1926), пьсеаһы күпмелер ваҡытта сәхнәлә ҡуйыла. Тилден был пьесала үҙе бер ролдә уйнай. Ул шулай уҡ 1926 йыл дауамында ике бродвей спектаклендә ҡатнаша.^[9].

Енси янъялы

Билл үҙе ғаилә ҡормай. Йәш сағында ул үҙенең гомосексуал ҡылығын аңлай, ә әүҙем уйын карьераһы аҙағына был әүәҫлеге нығыраҡ һиҙелә башлай. 1939 йылға ҡарай уның быға артыҡ өҫтөнлөк биреүе тураһында имеш-мимештәр киң тарала, һәм уға малайҙарҙы өйрәтергә ышанып тапшырмаҙар (ғөмүмән, балаларҙы). Лос-Анджелесҡа күсеп килгәс, күпмелер ваҡыт билдәле актрисалар Грета Гарбо һәм Кэтрин Хепберн менән күнекмәләр үткәрә.

1946 йылда Тилден 14 йәшлек малай менән бергә тотола. Ул балиғ булмағандарҙы аҙҙырыуҙа ғәйепләнә, һәм полиция бүлексәһендә үҙ ғәйебен таный. Әммә судта ул элекке гомосексуал бәйләнештәрен инҡар итә. Суд Тилденды бер йыл төрмәгә хөкөм итә, ул унан ваҡытынан алда, ете ай ярымдан һуң, азат ителә, балиғ булмағандарға яҡын барыу тыйыла, шулай итеп ул тренерлыҡ өсөн эш хаҡынан мәхрүм ҡала. 1949 йылда ул үҫмер юлаусыны ултыртып барғанында әҙәпһеҙ тәҡдим яһағаны өсөн ҡабаттан ҡулға алына. Ул азат ителеүҙең шарттарын боҙған өсөн яңынан бер йылға төрмәгә хөкөм ителә, әммә 1949 йылдың декабрендә тағы ла ваҡытнан алда азат ителә.

Икенсе тапҡыр төрмәнән сыҡҡандан һуң унан хатта иҫке дуҫтары ла ситләшә, Филадельфияла теннис карьераһын башлаған крикет клубының диуарҙарынан уның фотоһүрәттәре алып ташлана. Бер аҙ ҡалған дуҫтары уға финанс яҡтан ярҙам итә, ә 60 йыллығы хөрмәтенә һөнәри теннис турниры ойошторорға маташа, әммә был маташыуҙар йәмәғәтселектең сыуалышынан һуң килеп сыҡмай. Ул бынан һуң күп тә тормай, профессионалдар араһындағы АҠШ чемпионатына әҙерләнеп йөрөгәндә, Лос-Анджелеста вафат була.

Кинола һәм әҙәбиәттә.

1941 йыл Тилден ун минутлыҡ «Ҙур Тилден Билл» тигән документаль фильмда төшә (ингл. Big Bill Tilden). 2011 йылда «Ҙур Билл: триумфы һәм трагедиялары» тип аталған фильмын сығарыу күҙ уңында тотола (ингл. Big Bill:Triumphs and Tragedy).

Тилден Владимир Набоковтың «Лолита» романында ысын исеме телгә алынмай эпизодик персонаж сифатында «элекке данлыҡлы чемпион, һонтор, йыйырсыҡлы ҡарт туплы малайҙарҙан торған һәрәме менән» тип тасуирлана, уның баш героиняһы унан теннис дәрестәре ала. Китабында уның исеме Нед Лайтем (ингл. Ned Litam), был Тилден ысынбарлыҡта ҡулланған Ma Tilden әҙәби псевдонимының анаграммаһы булып тора^[10].

Һәүәҫкәрлек карьераһы

Билл Тилден теннисты Джерментаун крикет клубында уйнай башлай. Ете йәшендә беренсе балалар туринирында еңеү яулай, ә һигеҙ йәшендә юниорҙар араһында 15 йәшкә тиклемге категорияла еңеп сыға.

Ҡатнаш парлы разрядтарҙа ул иртә уңышҡа өлгәшә башлай. 1918 йылда егерме йәшендә беренсе АҠШ чемпионы титулын яулай. 1918 йылда ул АҠШ чемпионатының яңғыҙ разрядта беренсе финалға эләгә, әммә өс партияла еңелә. Киләһе йылда, шулай уҡ өс партияла үҙенең аҙашы «Бәләкәй Билл» Джонстонтан ҡалыша, ул биргән бер геймды ла ала алмай.

Был еңелеүенән һуң Тилденбөтә ҡышты бинала күнекмәләр үткәреүенә арнай, ул ябыҡ ракетка менән һуғыуҙы эшкәртә һәм дөйөм формаһын яҡшыртыу өсөн ауыр физик хеҙмәт менән шөғөлләнә^[11]. Бер йылдан һуң АҠШ чемпионаты финалында Джонстонды биш партияла еңә. 1920 йыла Уимблдон турнирында яңғыҙ разрядта тәүге американлы булып уйнап, еңеп сыға, һуңынан был уңышын 1921 йылда ҡабатлай. 1921 йылда, АҠШ чемпионаты һәм Уимблдондан башҡа, ул шулай уҡ Франциялағы тупраҡ майҙансыҡта донъя Чемпионатында еңеүсе була^[12]. Шулай уҡ АҠШ чемпионатында ер майҙансыҡтарҙа ете тапҡыр, шул иҫәптән 1922 йылдан алып алты тапҡыр рәттән, һәм дүрт тапҡыр — АҠШ чемпионатында ябыҡ биналарҙа еңеү яулай.

1920 йылдан алып 1926 йылға тиклем Тилден АҠШ йыйылма командаһы менән Дэвис Кубогын рәттән ете тапҡыр яулай, был йылдарҙа ошо ярыш сиктәрендә 13 яңғыҙ матчтарҙы яулай.

Тилден 1930 йылға тиклем, 37 йәшендә Францияның ҡатнаш разрядта чемпионы булып, өсөнсө тапҡыр Уимблдонда еңеп сығып һәм үҙенең һуңғы Ҙур шлем турнирында титулдарын яулағансы теннис буйынса үҙешмәкәр сығыштарын дауам итә, Ошонан һуң ул һөнәри турға ҡушылыу буйынса тәҡдимгә риза була.

Һөнәри карьераһы

Тилденға 1926 йылда һөнәри теннис турнеһында ҡатнашыуға контракт тәҡдим итәләр, әммә ул һәүәҫкәр рангында сығыштарын дауам итеүҙе өҫтөн күрә. Күп йылдар үткәс, ошо һайлау арҡаһында биш йыл карьераһын юғалтҡанын таный.

Тилдендың профессионалдарға күсеүе теннис өйрәнеүгә ҡағылған өс фильмын сығарыу буйынса «Метро Голдвин Майер» компанияһы менән контрактҡа ҡул ҡуйыуҙы тиҙләтә. Контракт Тилдендың хеҙмәтен түләүҙе лә күҙ уңында тота, был һәүәҫкәр теннис берекмәһенең тенниста уйнаған өсөн аҡса алыуын ҡәтғи тыйыуҙы боҙа 1928 йылда АҠШ-тың паун-теннис берекмәһе уның Уимблдон турниры тураһында мәҡәләләр яҙып аҡса эшләргә маташыуын иҫәпкә алып, 1928 йылда уны квалификацияһынан мәхрүм итә, әммә был ҡарар тамашасылар баҫымы аҫтында ғәмәлгә ашмай, уға берекмә етәкселегенә һәүәҫкәрҙәр ярышынан китеүен белдерергә тура килә.

Бынан һуң, 1930 йылдың 31 декабрендә, ул етәксе европа профессионалы, чех Карел Кожелуг менән матчтар серияһына контрактҡа ҡул ҡуя. Шул уҡ ваҡытта турға Тилдендың элекке партнеры һәм көнәркәше Фрэнк Хантер ҙа ҡушыла. Тилден Кожелугҡа ҡаршы матчтарҙың беренсе серияһын «ҡоро» иҫәп менән еңә, 9-0, һәм март айында ғына профессионал рангында унан беренсе тапҡыр еңелә, дөйөм алғанда май айына Тилдендың иҫәбе 27-6 була. Май айында шулай уҡ ул «ҡоро» иҫәп менән икенсе элекке билдәле һәүәҫкәр тенниссы һәм 1930 йылдағы профессионалдар араһындағы АҠШ чемпионы Винсент Ричардсты ҡыҫҡа матчтар серияһында еңеп сыға. Июль айында ул Ричардсты АҠШ чемпионатында парлы разрядта өс партияла еңеп, финалға барып етә, партнеры Хантер була. Был турнирҙа ул ҡатнашыусы сифатында ғына түгел, ә «New York Times» гәзитенең хәбәрсеһе булараҡ та сығыш яһай. Көҙ европа турнеһында, ул бер генә матчҡа, Кожелугтан, отола, ә ҡалған дәғүәселәрҙе, шулар иҫәбендә һөнәри теннистың күтәрелеп барыусы йондоҙо немец Ганс Нюсляйнды ла еңә. Бер йылда тур 240 мең доллар тиерлек күләмдә килем килтерә, ә Тилдендың Кожелугҡа ҡаршы беренсе матчы Madison Square Garden залында 14 мең самаһы тамашасыны йыя.

1932 йылда Тилден профессионалдар араһында АҠШ чемпионы титулын яҡлай алмай, Кожелугтан ярымфиналда еңелә. Берлинда донъя чемпионатында профессионалдар араһында ул. түңәрәк турнирҙа француз Пла Мартиндан ҡалышып, икенсе урын биләй^[13]. 1933 йылдағы тәьҫирһеҙ сығыштарынан һуң, Тилден киләһе йылда яҡшы формаға ҡайта. Ул АҠШ чемпионатын үткәреп ебәрә, әммә бер нисә АҠШ-тың абруйлы турнирҙарында, Франциялағы ике абруйлы турнирҙа, шул иҫәптән Ролан-Гаррос стадионында үткән профессионалдар араһындағы Франция чемпионатында (бында ул финалда Пла Мартиндан өҫтөн сыға) һәм Англия турнирында еңеүҙәр яулай. Дөйөм алғанда, был йылда уға ҡарағанда тик йәштәр Нюсляйн һәм Вайнз Элсуорт яҡшыраҡ сығыш яһай^[14].

1935 йылда Тилден Дэвис Кубогының профессиональ аналогы— Боннардель Кубогын булдыра. Июнь айында Нью-Йоркта үткән финалда, американлылар (Тилден һәм Брюс Барнс) 1-4 иҫәбе менән француздарҙан еңелә. Июлдә ул Саутпортта профессионалдар араһында Великобританияның Халыҡ- ара чемпионаты финалында Вайнздан еңелә һәм уның менән парлы разряд турнирында еңеп сыға. Сентябрь айында карьераһындағы икенсе АҠШ чемпионатында, финалда Кожелугтан өҫтөн сығып, еңеү яулай^[15].

Тилден һуғыш башланғанға тиклем ҙур уңыштарға ирешә алмаһа ла, һөнәри турҙа сығыш яһауҙарын дауам итә. Икенсе донъя һуғышы йылдарында хәрби базаларҙа һалдаттар өсөн һәм госпиталдә яралы һалдаттар алдында ла тенниссылар төркөмө менән күрһәтмә матчтар уйнай. Һуғыш тамамланғандан һуң ул профессиональ тенниссыларҙың берекмәһен булдырыуҙа әүҙем ҡатнаша. (ингл. Professional Tennis Players Association, PTPA), АТР-тан элгәре. Уға 53 йәш булһа ла, профессиональ турнирҙарҙа, сирек һәм һәм ярымфиналға етеп, уңыштарға өлгәшә, ә 1945 йылдан АҠШ чемпионатында профессионалдар араһында парлы разрядта Винсент Ричардс менән бергә сығыш яһап, еңеп сыға.

Уйын стиле

Карьераһының башланғыс этабына Тилдендың төп һөжүм ҡоралы булып уның көслө биреүе һәм ҡыҫҡа һуғыуҙары була. 1920 йыл башында ул бэкхендты юғары кимәлгә тиклем камиллаштыра, ошо алымы арҡаһында ул ғәмәлдә оҙаҡ йылдар дауамында еңелмәҫ була. Оҙон һәм оҙон ҡуллы Тилден, оҙон буйы өсөн Ҙур Билл атала, дәғүәселәр уйнаған ракетканан да еңелерәк ракетка ярҙамында шул тиклем көслө итеп һуға, туптың осоу тиҙлеге биреүендә 240 км/сәғәттән дә аша. Замандаштары йыш ҡына уның майҙансыҡта иҫ киткес сыҙамлығын һәм ике партияла ҡалышып та ҡыйын хәлдән сыға алыу һәләтен иҫкә ала.

Ҡаҙаныштары

«Ассошиэйтед Пресс» агентлығының фекер белешеү һөҙөмтәләре буйынса, Тилден егерменсе быуаттың беренсе яртыһында иң яҡшы тенниссы тип таныла. 1959 йылда уны исеме Халыҡ-ара теннис даны залына индерелә.

Яңғыҙ разрядта (15)

Еңеү (10)

Йыл	Турнир	Финалда дәғүәсе	Финалда иҫәп
1920	Уимблдон турниры	Джеральд Паттерсон	6-3, 7-5, 6-2
1920	АҠШ чемпионаты	Билл Джонстон	6-1, 1-6, 7-5, 5-7, 6-3
1921	Уимблдон турниры (2)	Брайан Нортон	4-6, 2-6, 6-1, 6-0, 7-5
1921	АҠШ чемпионаты (2)	Уоллес Джонсон	6-1, 6-3, 6-1
1922	АҠШ чемпионаты (3)	Билл Джонстон	4-6, 3-6, 6-2, 6-3, 6-4
1923	АҠШ чемпионаты (4)	Билл Джонстон	6-4, 6-1, 6-4
1924	АҠШ чемпионаты(5)	Билл Джонстон	6-1, 9-7, 6-2
1925	АҠШ чемпионаты (6)	Билл Джонстон	4-6, 11-9, 6-3, 4-6, 6-3
1929	АҠШ чемпионаты (7)	Фрэнсис Хантер	3-6, 6-3, 4-6, 6-2, 6-4
1930	Уимблдон турниры (3)	Уилмер Эллисон	6-3, 9-7, 6-4

Еңелеүҙәре (5)

Йыл	Турнир	Финалда дәғүәсе	Финалда иҫәп
1918	АҠШ чемпионаты	Линдли Мюррей	3-6, 1-6, 5-7
1919	АҠШ чемпионаты (2)	Билл Джонстон	4-6, 4-6, 3-6
1927	Франция Чемпионаты	Рене Лакост	4-6, 6-4, 7-5, 3-6, 9-11
1927	АҠШ чемпионаты (3)	Рене Лакост	9-11, 3-6, 9-11
1930	Франция Чемпионаты (2)	Анри Коше	6-3, 6-8, 3-6, 1-6

Ир-егеттәрҙең парлы разряды (8)

Еңеү (6)

Йыл	Турнир	Партнёр	Финалда дәғүәсе	Финалда иҫәп
1918	АҠШ чемпионаты	Винсент Ричардс	Фред Александер Билз Райт	6-3, 6-4, 3-6, 2-6, 6-2
1921	АҠШ чемпионаты (2)	Винсент Ричардс	Ричард Норрис Уильямс Уотсон Уошберн	13-11, 12-10, 6-1
1922	АҠШ чемпионаты (3)	Винсент Ричардс	Пат О’Хара-Вуд Джеральд Паттерсон	4-6, 6-1, 6-3, 6-4
1923	АҠШ чемпионаты (4)	Брайан Нортон	Ричард Норрис Уильямс Уотсон Уошберн	3-6, 6-2, 6-3, 5-7, 6-2
1927	Уимблдон турниры	Фрэнсис Хантер	Жак Брюньон Анри Коше	1-6, 4-6, 8-6, 6-3, 6-4
1927	АҠШ чемпионаты (5)	Фрэнсис Хантер	Билл Джонстон Ричард Норрис Уильямс	10-8, 6-3, 6-3

Еңелеүе (2)

Йыл	Турнир	Партнер	Финалда дәғүәсе.	Финалда иҫәп.
1918	АҠШ чемпионаты	Винсент Ричардс	Норман Брукс Паттерсон Джеральд	6-8, 3-6, 6-4, 6-4, 2-6
1926	АҠШ чемпионаты (2)	Альфред Чейпин	Винсент Ричардс Ричард Уильямс Норрис	4-6, 8-6, 9-11, 3-6

Ҡатнаш парлы разрядтар(11)

Еңеүҙәре (5)

Йыл	Турнир	Партнёр	Финалда дәғүәсе	Финалда иҫәп
1913	АҠШ чемпионаты	Мери Браун	Дороти Грин К. С. Роджерс	7-5, 7-5
1914	АҠШ чемпионаты (2)	Мери Браун	Маргарет Майерс Дж. Р. Роуленд	6-1, 6-4
1922	АҠШ чемпионаты (3)	Мери Браун	Хелен Уиллз Говард Кинси	6-4, 6-3
1923	АҠШ чемпионаты (4)	Молла Бьёрстедт-Мэллори	Китти Маккейн Джон Хокс	6-3, 2-6, 10-8
1927	Франция чемпионаты	Цилли Ауссем	Эйлин Беннетт-Уиттингстолл Анри Коше	6-4, 6-4

Еңелеүҙәре (6)

Йыл	Турнир	Партнёр	ФиналдаСоперники дәғүәсев финале	Финал
1916	АҠШ чемпионаты	Флоренс Баллин	Элеонора Сирс Уиллис Дэвис	4-6, 5-7
1917	АҠШ чемпионаты (2)	Флоренс Баллин	Молла Бьёрстедт-Мэллори Ирвинг Райт	12-10, 1-6, 3-6
1919	АҠШ чемпионаты (3)	Флоренс Баллин	Мэрион Зиндерстейн Винсент Ричардс	6-2, 9-11, 2-6
1921	АҠШ чемпионаты (4)	Молла Бьёрстедт-Мэллори	Мери Браун Билл Джонстон	6-3, 4-6, 3-6
1924	АҠШ чемпионаты (5)	Молла Бьёрстедт-Мэллори	Хелен Уиллз Винсент Ричардс	8-6, 5-7, 0-6
1927	Франция чемпионаты	Лили де Альварес	Маргарита Брокеди-Борде Жан Боротра	4-6, 6-2, 2-6

• Tilden, "Big Bill" William T. II // The Encyclopedia of North American Sports History / Ralph Hickok. — NY: Facts on File, 1992. — P. 451—452. — 516 p. — ISBN 0-8160-2096-5.
• Статья Билл Тилден в онлайн-энциклопедии Citizendium (англ.)
• Big Bill Tilden (англ.) на сайте Internet Movie Database
• Big Bill: The Triumphs and the Tragedy (англ.) на сайте Internet Movie Database
  
  

• William T. Tilden II. The Art of Lawn Tennis. — Reprint from 1922 ed.. — Amsterdam: Fredonia Books, 2001. — 260 p. — ISBN 1-58963-332-6.