Ирек
Ирек — башҡа шарттар, шул иҫәптән, тәбиғи, ижтимағи, шәхси коммуникатив (аралашыу) һәм шәхси нәҫел факторҙары менән сикләнмәгән субъект эшмәкәрлегенең төп сәбәпсеһе булған хәл[1]. Был осраҡта иректе кеше үҙ эшмәкәрлегенең үҙен һәм башҡаларҙы һәләкәткә илтеү ҡурҡынысын иҫәпкә алмаған бәйһеҙлек менән бутарға ярамай.
| Ирек | |
 | |
| Изображается на | Statue of Liberty, Kalamata[d] |
|---|---|
 Ирек Викимилектә | |
Иректең төрлө билдәләмәләре бар[⇨]. Этикала ирек кешенең ихтыяр азатлығы менән бәйле.
Философияла: Ирек — тышҡы маҡсат ҡуйыу булмағанда эшмәкәрлек һәм тәртип булдырыуҙы нығытыусы субъектҡа бәйле дөйөм мәҙәни төшөнсә — универсалия[2].
Ирек- хоҡуҡи тәртип
Немец классик философияһына нигеҙ һалған философ Иммануил Кант ирек менән хоҡуҡи тәртиптең тығыҙ бәйләнеше тураһында яҙа. Ул кеше башҡа кешегә түгел, ә законға буйһонған хәлдә генә ирекле була тип раҫлай[3]:
Ирек- башҡаларҙың [кешенең] башбаштаҡлығына буйһонмау. Башҡаларҙың [кешеләрҙең] иркенә ҡамасамауламаһа, дөйөм законға ярашлы — был уға, кеше тәбиғәтенә ярашлы, тәбиғәттән, тыумыштан бирелгән хоҡуҡ.
Оригинал текст (инг.)Freedom is independence of the compulsory will of another; and in so far as it can coexist with the freedom of all according to a universal law, it is the one sole original, inborn right belonging to every man in virtue of his humanity.
Ирек — үҫеш маҡсаты
Эрих Фромм фекеренсә, ирек- кеше үҫеше маҡсаты[4]:
Библияла […] ирек менән бәйһеҙлек- кеше үҫешендә маҡсат булып тора ; кеше эшмәкәрлегенең тәғәйенләнеше шунан ғибәрәт- был кешене үткәндәргә, тәбиғәткә, ырыуға һәм һынташтарға бәйләп тотҡан бығауҙарҙан ҡотолоу процесы.
Иҡтисади ирек
Билдәле экономист Фридрих фон Хайек иҡтисади иректең түбәндәге билдәләмәһен бирә[5]:
Иҡтисади ирек —һайлап алыу хоҡуғы һәм уға бәйле тәүәкәллек һәм яуаплылыҡты эсенә алған теләһә ниндәй эшмәкәрлек азатлығы ул.
Хайек фекеренсә, планлы иҡтисад либераль капитализмдан иҡтисади азатлыҡ булмау менән айырылып тора[6].
Шулай уҡ ҡарағыҙ
- Ихтыяр азатлығы
- Ихтыяр
- Азатлыҡ кимәле
- Бәйһеҙлек
- Кеше хоҡуҡтары
Иҫкәрмәләр
Сығанаҡтар
- Бауман З. Свобода / Пер. с англ. Г. Дашевского, предисл. Ю. Левады. — М.: Новое издательство, 2006. — 132 с. — (Библиотека Фонда «Либеральная миссия».) — ISBN 5-98379-051-X
- Беляев И. А., Максимов А. М. Свобода целостного человеческого существа в социально-личностном измерении 2014 йыл 5 декабрь архивланған. // Вестник Оренбургского государственного университета. — 2011. — № 11 (130), ноябрь. — С. 139—145.
- Беляев И. А., Максимов А. М. Свобода человека как целостного природно-социально-духовного существа // Интеллект. Инновации. Инвестиции. — 2012. — № 1. — С. 202—207. (копия)
- Беляев И. А., Максимов А. М. Целостность и свобода человека: монография. — Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 2004. — 180 c.
- Васильева Т. В. Дионис-Либер, бог свободных 2007 йыл 4 декабрь архивланған. // Комментарии к курсу истории античной философии — М. 2002 — с. 311—315
- Р. Сафрански. Вольные вариации на тему свободы 2007 йыл 4 декабрь архивланған. // Позиции современной философии. Вып. 3. Современная философия в Германии. СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та, 2004, с. 57-66.
- Максимов А. М. Свобода как противоречие самобытия и инобытия / А. М. Максимов. — Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 1998. — 200 с.
- Миловидов Г. А. О свободе и власти 2016 йыл 5 март архивланған. // Филологические записки. — Воронеж, 1906.
- Хайек, Фридрих Август фон. Дорога к рабству. — М.: Астрель: Полиграфиздат, 2012. — 317 с. — (Философия. Психология). — 3000 экз.
Һылтанмалар
- Свобода воли с точки зрения религии, философии, психологии
- Семёнов Ю. О соотношении частной собственности и свободы
- Свобода 2018 йыл 29 июнь архивланған.(беседы Гордона)
- «О Свободе» — сборник фрагментов произведений двух выдающихся экономистов XX века Фридриха Хайека и Милтона Фридмана
- Джон Стюарт Милль. О свободе