Су-27

Пачатак распрацовак

У канцы 1960-х у шэрагу краінаў пачалася распрацоўка пэрспэктыўных зьнішчальнікаў чацьвертага пакаленьня.

Першымі да рашэньня гэтай праблемы прыступілі ў ЗША, дзе яшчэ ў 1965 годзе было пастаўлена пытаньне аб стварэньні пераемніка тактычнага зьнішчальніка F-4C «Фантом». У сакавіку 1966 году была разгорнутая праграма FX (Fighter Experimental).

Праектаваньне самалёта па ўдакладненых патрабаваньнях пачалося ў 1969 годзе, калі самалёт і атрымаў пазначэньне F-15 «Eagle». Пераможцу конкурсу па працы над праектам, фірме «Макдонэл Дуглас», 23 сьнежня 1969 быў выдадзены кантракт на пабудову досьледных самалётаў, а ў 1974 годзе зьявіліся першыя сэрыйныя зьнішчальнікі F-15A і F-15B.

У якасьці адэкватнага адказу ў СССР была разгорнутая ўласная праграма распрацоўкі пэрспэктыўнага зьнішчальніка чацьвёртага пакаленьня, да якой у 1969 годзе прыступіла ВКБ Сухога. Улічвалася, што асноўным прызначэньнем ствараймага самалёта будзе дужаньне за перавагу ў небе. Тактыка паветранага бою прадугледжвала ў тым ліку і блізкія манэўраныя баі, ізноў прызнанымі на той момант асноўным элемэнтам баявога ўжываньня зьнішчальніка.

Прыняцьце на ўзбраеньне

Першыя сэрыйныя Су-27 пачалі паступаць у вайскі ў 1984 годзе. Афіцыйна на ўзбраеньне Су-27 быў прыняты пастановай ад 23 жніўня 1990 году, калі былі выпраўленыя ўсе асноўныя недахопы, знойдзеныя пад час выпрабаваньняў. Да таго часу Су-27 ужо больш за 5 гадоў знаходзіліся ў эксплюатацыі. Пры прыняцьці на ўзбраеньне самалёт у ВПС атрымаў пазначэньне Су-27С (сэрыйны), а ў авіацыі СПА — Су-27П (перахопнік).

Планэр

Су-27 выкананы па нармалёвай аэрадынамічнай схеме і мае інтэгральную кампаноўку: яго крылы плаўна спалучаецца зь фюзеляжам, утвараючы адзіны апорны корпус. Стралавіднасьць крыла па пярэдняй кромцы складае 42°. Для паляпшэньня аэрадынамічных характарыстак самалёта на вялікіх кутах нападу яно абсталяванае каранёвымі наплывамі вялікай стрэлавіднасьці і аўтаматычна адхіляемымі насамі.

Вэртыкальнае апярэньне двухкілевае.

Для памяншэньня агульнай масы канструкцыі шырока выкарыстоўваецца тытан (каля 30 %).

На шматлікіх мадыфікацыях Су-27 (Су-30, Су-33, Су-34, Су-35 і інш.) усталявана пярэдняе гарызантальнае апярэньне. Су-33, варыянт машыны марскога базаваньня Су-27, акрамя таго, для памяншэньня габарытаў мае складаныя кансолі крыла і стабілізатара, а таксама абсталяваны тармазным гакам.

Су-27 — першы савецкі сэрыйны самалёт з электрадыстанцыйнай сыстэмай кіраваньня (ЭДСК) у падоўжным канале. У параўнаньні з бустэрнай незваротнай сыстэмай кіраваньня, ужывальнай на яго папярэдніках, ЭДСК валодае вялікай хуткадзейнасьцю, дакладнасьцю і дазваляе ўжываць значна больш складаныя і эфэктыўныя альгарытмы кіраваньня. Неабходнасьць яе ўжываньня выкліканая тым, што з мэтай паляпшэньня манэўранасьці Су-27 быў зроблены статычна няўстойлівым на дагукавых хуткасьцях.

Сілавая ўсталёўка

Базавы Су-27 абсталяваны парай шырока разьнесеных турбарэактыўных двухконтурных рухавікоў АЛ-31Ф з фарсажнымі камэрамі, разьмешчанымі ў мотагандолах пад хваставой часткай фюзеляжа. Распрацаваныя канструктарскім бюро «Сатурн» рухавікі адрозьніваюцца нізкім расходам паліва як на фарсажы, так і на рэжыме мінімальнай цягі. Маса рухавіка складае 1520 кг. Рухавікі складаюцца з чатырохступеністага кампрэсара нізкага ціску, дзевяціступенчатага кампрэсара высокага ціску і аднаступенных ахалоджваемых турбіны высокага і нізкага ціску, а таксама фарсажнай камэры. Разьдзяленьне рухавікоў было прадыктавана неабходнасьцю паменшыць узаемны ўплыў, стварыць шырокі ўнутраны тунэль для ніжняй зброевай падвескі і спрасьціць сыстэму ўсмоктваньня паветра; паміж рухавікамі знаходзіцца бэлька з кантэйнерам тармазнога парашута. Паветразаборнікі забясьпечаныя сеткаватымі экранамі, якія застаюцца зачыненымі датуль, пакуль насавое кола не адарвецца ад зямлі пры ўзьлёце. Канцэнтрычныя соплы фарсажных камэр астуджаюцца паветраным струменем, праходзілым паміж двума шэрагамі «пялёсткаў». На некаторых мадыфікацыях Су-27 у хваставой бэльцы меркавалася ўсталёўваць РЛС задняга агляду (пры гэтым тармазны парашут пераносіўся пад корпус самалёта).

Аптычная сыстэма пошуку і прыцэльваньня

На базавай мадэлі Су-27 усталявана электрааптычная сыстэма ВЭПС-27, якая ўключае ў сябе лазэрны далямер (эфэктыўная далёкасьць да 8 км) і інфрачырвоную сыстэму пошуку і прыцэльваньня (ІРСТ) (эфэктыўная далёкасьць 50—70 км). У гэтых сыстэмах ужываецца тая ж оптыка, што і ў люстраных пэрыскопах, сучляненых з каардынуючым шкляным шаравым сэнсарам, які перамяшчаецца па вышыні (10° пры сканаваньні, 15° пры навядзеньні) і азімуце (60° і 120°), што дазваляе датчыкам заставацца «накіраванымі». Вялікай перавагай ВЭПС-27 зьяўляецца магчымасьць утойлівага навядзеньня на мэту.

Інтэграваная сыстэма кіраваньня вэктарам цягі і кантролю над палётам

Кіраваньне сопламі рухавіка АЛ-31ФП інтэгравана ў сыстэму кантролю над палётам (СКП) і праграмнае забесьпячэньне. Кіраваньне сопламі вырабляецца празь лічбавыя кампутары, якія зьяўляюцца часткай усёй СКП у цэлым. Паколькі рух соплаў цалкам аўтаматызаваны, пілёт не заняты кіраваньнем асобнымі вэктарамі цягі, што дазваляе яму цалкам засяродзіцца на кіраваньні самалётам. Сыстэма СКП сама рэагуе на любое дзеяньне пілёта, які працуе, як звычайна, рычагом кіраваньня і пядалямі. За час існаваньня Су-27 сыстэма СКП зьведала істотныя зьмены. Першапачатковая СДК-10 (радыёкіраваная сыстэма дыстанцыйнага кіраваньня), якая ўсталёўвалася на раньніх Су-27, мела абмежаваньні па куце нападу, адрозьнівалася вібрацыяй ручкі кіраваньня вэктарам цягі. На сучасных Су-27 усталяваная лічбавая СКП, у якой функцыі кантролю цягі прадубляваныя чатыроразова, а функцыі кантролю адхіленьня ад курсу — трохразова.

Кабіна

Кабіна мае двухсекцыйны ліхтар, які складаецца зь нерухомага брыля і адкрыванай уверх-назад сбрасываемай часткі. Працоўнае месьца лётчыка абсталяванае катапультуемым крэслам К-36ДМ.

У базавай мадэлі СУ-27 кабіна была абсталяваная звычайным наборам аналягавых цыфэрблятаў і маленькім дысплэем радару. Позьнія мадэлі абсталяваныя сучаснымі шматфункцыянальнымі вадкакрысталічнымі дысплэямі з пультамі кіраваньня і індыкатарам адлюстраваньня навігацыйнай і прыцэльнай інфармацыі на фоне лабавага шкла.

Рычаг рулявога кіраваньня мае на перадпакоі боку кнопкі кіраваньня аўтапілётам, джойсьцікі трыміраваньня і цэлеўказаньня, перамыкач выбару зброі і кнопку стральбы на зваротнай старане.

Бартавая РЛС Н001 абсталявана антэнай Касегрэна дыямэтрам 1076 мм і здольная выяўляць паветраныя мэты класа зьнішчальнік (ЭПР=3м²), якія ляцяць на сярэдняй вышыні (больш 1000 м) на адлегласьці 80-100 км у ППС, і 25-35 км у ЗПС. Мінімальная хуткасьць мэты 210 км/г, мінімальная розьніца носьбіта і мэты 150 км/г.^[1] РЛС можа адначасова суправаджаць да 10 мэт у рэжыме СНП (суправаджэньне на праходзе) і кіраваць навядзеньнем двух ракет па адной мэце. У дадатак маецца квантавая оптыка-лакацыйная станцыя (КОЛС) з лазэрным далямерам 36Ш, суправаджалая мэты ў простых метэаўмовах зь вялікай дакладнасьцю. ОЛС дазваляе весьці мэту на малых дыстанцыях, не выпраменьваючы радыёсыгналы і не дэмаскіруючы зьнішчальнік. Інфармацыя ад бартавой РЛС і ад ОЛС выводзіцца на індыкатар прамой бачнасьці (ІПВ) і рамку ІЛШ (індыкацыя на лэбавым шкле).

Ракетнае ўзбраеньне разьмешчана на АПП (авіяцыйная пускавая прылада) і АКП (авіяцыйная катапультная прылада), падвешанае ў 10 кропках: 6 пад крыламі, 2 пад рухавікамі і 2 пад фюзюляжам паміж рухавікамі. Асноўнае ўзбраеньне — да шасьці ракет «паветра-паветра» Р-27, з радыёлакацыйным (Р-27Р, Р-27ЭР) і двух зь цеплавых (Р-27Т, Р-27ЭТ) навядзеньнем. А таксама да 6 высокаманэўраных ракет блізкага бою Р-73 абсталяваных ЦГСН з камбінаваным аэрадынамічным і газадынамічным кіраваньнем.^[2]

Варыянты разьмяшчэньня ракет «паветра — паветра» на самалёце Су-27С

1. Абмежаваньні па хуткасьці ў залежнасьці ад варыянту разьмяшчэньня ракет:
   • 1-2 — ня больш за 1300 км/г;
   • 3-7 — ня больш за 1200 км/г.
2. Дапушчаюцца варыянты несымэтрычнай падвескі ракет, за выключэньнем поўнай аднабаковай і варыянтаў з дысбалянсам узьлётнай масы ня больш за 450 кг.
3. На сымэтрычных пунктах дапушчаецца падвеска толькі аднатыпных ракет.
4. Дапушчаецца папарная сымэтрычная падвеска ракет Р-27ЭР і P-27P адначасова на розных парах пунктаў.

У правым наплыве крыла ўсталяваная ўбудаваная 30-мм аўтаматычная авіяцыйная гармата ГШ-30-1. Хуткастрэльнасэць складае 1500 стрэлаў у хвіліну, боезапас — 150 снарадаў. Прыцэльваньне гарматы ажыцьцяўляецца альбо па дадзеных з РЛС і ОЛС, альбо ў рэжыме «дарожка» — прыцэльваньне па базе мэты (размах крылаў абстрэльнага самалёта).

Электра-дыстанцыйная сыстэма самалёта мае чатырохкратнае рэзэрваваньне. На Су-27 усталяваная станцыя папярэджаньня аб апрамяньваньні «Бяроза».

• Т-10 (Flanker-A^[3]) — прататып.
• Т-10С — палепшаная канфігурацыя прататыпа.
• Су-27 — перадсэрыйная вэрсія з рухавікамі АЛ-31.
• Су-27С (Су-27) (Flanker-B) — аднамесны зьнішчальнік-перахопнік ВПС, асноўная мадэфікацыя самалёта, вырабляльная сэрыйна. Абсталяваны рухавікамі АЛ-31Ф.
• Су-27П — аднамесны зьнішчальнік-перахопнік для войскаў СПА, з сыстэмай кіраваньня ўзбраеньнем ухіленая магчымасьць працы па зямлі.
• Су-27УБ (Т-10У) (Flanker-З) — двухмесны вучэбна-баявы зьнішчальнік. Прызначаны для перападрыхтоўкі лётчыкаў на самалёт Су-27, захоўвае ўсе баявыя магчымасьці Су-27. Першы палёт на Су-27УБ выкананы 7 сакавіка 1985. Сэрыйна будуецца ў Іркуцке з 1986 году.
• Су-27УП (Т-10-30) — вучэбна-патрульны самалёт для СПА з сыстэмай дазапраўкі палівам у паветры. Вырабляецца сэрыйна.
• Су-27СК — экспартная мадэфікацыя аднамеснага Су-27 (Су-27С) вырабляецца з 1991 г.
• Су-27СМ — мадэрнізаваная вэрсія сэрыйнага самалёта. Першы палёт — 27 сьнежня 2002 году
• Су-27СМ2 — мадэрнізаваная вэрсія Су-27, характарыстыкі самалёта ў значнай ступені набліжаныя да Су-35С, асноўнае адрозьненьне складаецца ва ўсталёўцы рухавікоў АЛ-31Ф-М1 зь цягай 13500 кгс.
• Су-27СКМ — экспартная вэрсія Су-27СМ
• Су-27УБК — экспартная мадыфікацыя двухмеснага вучэбна-баявога зьнішчальніка Су-27УБ.
• Су-30 (Су-27ПУ) — двухмесны самалёт навядзеньня і цэлеўказаньня. Пабудаваны на базе Су-27УБ. Здольны ажыцьцяўляць адначасовае навядзеньне чатырох перахопнікаў Су-27.
• Су-27ИБ — прататып двухмесных зьнішчальнікаў-бамбавікоў Су-32ФН і Су-34 з разьмяшчэньнем сядзеньняў побач. Прызначаны для паразы кропкавых моцнаабароненых мэт у любых пагодных умовах і ў любы час сутак. Упершыню падняўся ў паветра 13 красавіка 1990 г.^[4]
• П-42 (Т-10-15) — рэкордныя самалёты, пераабсталяваныя з сэрыйных Су-27. У 1986—1990 гадах на іх было ўсталяваны 41 афіцыйна зарэгістраваны ФАІ сусьветны рэкорд хуткапад’емнасьці і вышыні палёту. Адрозьніваецца ўсталёўкай фарсіраваных рухавікоў і значна палегчанай канструкцыяй (максымальная ўзьлётная маса П-42 складае 14100 кг)^[5].
• Су-33 (Су-27К, Т-12) (Flanker-D) — аднамесны палубны зьнішчальнік з складваючыміся кансолямі крыла. Сэрыйная вытворчасьць дробнымі партыямі на КНААВА з 1992 году. Су-33 нясуць службу на крэйсэры «Адмірал флота Савецкага Зьвяза Кузьняцоў».
• Су-33УБ (Су-27КУБ, Т-12УБ) — вучэбна-баявы палубны зьнішчальнік. Раней быў вядомы пад назовам Су-27КУБ.
• Су-34 (Су-27ИБ, Су-32ФН) (Fullback) — двухмесны зьнішчальнік-бамбавік з разьмяшчэньнем сядзеньняў «плячом да пляча». Прызначаны для паразы кропкавых наземных (надводных) моцнаабароненых мэт у любы час сутак і ў любых пагодных умовах. Па прызначэньні аналягічны амэрыканскаму зьнішчальніку-бамбавіку F-15Е. Першы палёт выкананы 13 красавіка 1990 году.
• Су-35 (Су-27М, Т-10М) (Flanker-E) — шматмэтавы зьнішчальнік.

Знаходзяцца на ўзбраеньні:

• Расея — да 350 самалётаў.^[6]
• Кітай — 46 самалётаў (набытыя да 1996 году), у 1998 годзе падпісана дамова аб зборцы 200 зьнішчальнікаў пад маркай J-11.
• Украіна — 27 самалётаў на 2010 год ^[7][8].
• Казахстан — 25 самалётаў на 2010 год ^[9][10].
• Узбэкістан — 25 самалётаў на 2010 год ^[11]
• Беларусь — 23 самалёты на 2010 год ^[12]
• Ангола — 14 самалётаў на 2010 год ^[13]
• Віетнам — 12 самалётаў^[14]
• Этыёпія — 11 Су-27 на 2010 год ^[15]
• Армэнія — 10 самалётаў ^[16]
• Эрытрэя — 10 самалётаў на 2010 год ^[17]
• Інданэзія — 2 Су-27СК, 3 Су-27СКМ.^[18]
• ЗША — 2 самалёты знаходзяцца ў асабістым карыстаньні^[19][20]