Арагонская мова
Арагонская мова (idioma aragonés, luenga aragonesa) — гістарычная раманская мова іспанскай правінцыі Арагон. Раней лічылася дыялектам іспанскай, але сёння ўсё больш даследчыкаў разглядаюць яе як асобную мову.[1]
| Арагонская мова | |
|---|---|
 | |
| Саманазва | aragonés [ˌa.ɾa.ɣɔ.ˈnes] |
| Краіны | Іспанія |
| Рэгіёны | Арагон |
| Арганізацыя, якая рэгулюе | Academia de l’Aragones |
| Агульная колькасць носьбітаў | 42 000 |
| Статус | адраджаецца |
| Класіфікацыя | |
| Катэгорыя | Мовы Еўразіі |
| Пісьменнасць | лацініца |
| Моўныя коды | |
| ISO 639-1 | an |
| ISO 639-2 | arg |
| ISO 639-3 | arg |
| Atlas of the World’s Languages in Danger | 330 |
| Ethnologue | arg |
| ELCat | 949 |
| IETF | an |
| Glottolog | arag1245 |
 Вікіпедыя на гэтай мове | |
Гісторыя
Да 1478 года арагонская мова ўжывалася як афіцыйная нароўні з каталонскай у каралеўстве Арагон. Пасля аб’яднання каралеўства з Кастыліяй пачала знікаць. У пачатку XX стагоддзя захавалася толькі ў вёсках на поўначы правінцыі. Час дыктатуры Франка стаў для гэтай мовы, як і для астатніх рэгіянальных моваў Іспаніі, цяжкім выпрабаваннем — яе фактычна забаранілі[2]. Наступствы для мовы былі амаль фатальнымі. Апошні перапіс паказаў, што на арагонскай, як на роднай мове, размаўляе каля 10 тысяч чалавек. Яшчэ каля 20 тысяч трошкі ведаюць яе ці ўжываюць як другую мову (гэта стала магчыма дзякуючы руху за выратаванне і развіццё мовы — так званы, «рух араганесістаў»)[3].
Дыялекты
Амаль кожная вёска на поўначы Арагона мае сваю гаворку. Гаворкі аб’ядноваюцца ў тры асноўныя дыялекты. Гэта ўскладняе стварэнне адзінага варыянта літаратурнай мовы.
Асноўны рысы
Арагонская мова мае шмат адрозненняў ад іспанскай у фанетыцы і лексіцы. Некаторыя рысы паказваюць яе роднасць да каталонскай мовы і гасконскага дыялекта аксітанскай мовы.
Статус
У 1997 годзе ў парламенце Арагона быў прапанаваны праект Закона пра мовы з мэтай надаць арагонскай мове статус афіцыйнай. Праект яшчэ знаходзіцца ў распрацоўцы[4].Арагонская мова ужываецца таксама ў літаратуры i музыцы. Выдадзена некалькі слоўнікаў. Таксама яна выкладаецца як прадмет у некаторых школах.
Заўвагі
Спасылкі
- Партал, прысвечаны арагонскай мове Архівавана 21 сакавіка 2007. (ісп.)
- Акадэмія арагонскай мовы (ар.)
- Ligallo de fablans de l’aragonés Архівавана 11 сакавіка 2021. (ар.)
- Asoziazion Cultural Nogara (ар.)
- Consello d’a Fabla Aragonesa (ар.)
- Sociedat Lingüistica Aragonesa Архівавана 21 чэрвеня 2007. (ар.)
- Charrando.com (ар.)
- Ethnologue ed. XV (англ.)
- Ethnologue ed. XIV (англ.)
- Вывучэнне арагонскай мовы (ісп.)
- Слоўнік для дзяцей Архівавана 13 кастрычніка 2007. (англ.)
- Урокі арагонскага (ар.)