Беларуская мова ў Беларусі

Паводле перапісу 1989 года беларускую мову лічылі роднай 77,7 % жыхароў Беларускай ССР, у тым ліку 80,2 % беларусаў^[1].

Паводле дадзеных перапісу насельніцтва Беларусі 2009 года, роднай беларускую мову пазначылі 4 841 319 этнічных беларусаў, а таксама 217 015 прадстаўнікоў іншых нацыянальнасцей краіны (сярод іх 171 287 чал. этнічных палякаў) назвалі беларускую сваёй роднай, што складае 53,22 % насельніцтва краіны. Акрамя таго 1 009 935 этнічных беларусаў указалі яе як мову, якой яны свабодна валодаюць, а таксама 271 778 чалавек, якія належаць да іншых нацыянальнасцей таксама ўказалі беларускую як другую мову (сярод іх 181 091 чал. этнічных рускіх), што складае каля 13,49 % насельніцтва краіны. Такім чынам, паводле перапісу, у 2009 годзе беларуская мова была роднай для 5 058 334 чал., акрамя таго 1 281 713 чалавек валодалі беларускай мовай як другой, гэта склала каля 6 340 047 чал., якія свабодна размаўляюць па-беларуску.

Нягледзячы на тое, што 2/3 насельніцтва краіны заявілі аб свабодным валоданні беларускай мовай, колькасць грамадзян Беларусі, якія размаўляюць па-беларуску дома, складае 2 073 853 чал. сярод этнічных беларусаў і 153 271 чал. у іншых этнасаў (у тым ліку 120 378 чал. у этнічных палякаў), што складае 23,43 % усяго насельніцтва краіны. У параўнанні з 1999 годам гэтыя лічбы адлюстроўваюць тэндэнцыю да зніжэння выкарыстання беларускай мовы. У 1999 г. у яе прызналі «мовай, на якой размаўляюць дома» 3 686 тыс. (36.7 %) жыхароў. Між іх, 3 370 тыс. (41.3 %) беларусаў, 257 тыс. іншых галоўных нац. груп (палякі, рускія, украінцы, татары)^[2].

Паводле шырэйшых мерак, 6 984 тыс. (85.6 %) беларусаў прызнаюць беларускую «роднай мовай». Іншыя крыніцы падаюць «насельніцтва мовы» як 6 715 тыс. у Беларусі і 9 081 102 па ўсім свеце^[3].

Некаторыя сацыялагічныя даследаванні, якія ставяць за мэту вызначэнне таго, якой мовай карыстаюцца беларусы, паказваюць, што 34 % беларусаў заяўлялі пра свабоднае валоданне беларускай мовай, але толькі каля 6 % беларусаў гавораць, што ўвесь час карыстаюцца беларускай мовай, амаль 74 % увесь час карыстаюцца рускай, а 21 % не карыстаюцца беларускай мовай наогул^[4].

У афіцыйнай сферы выкарыстанне беларускай мовы вельмі абмежаванае. Справаводства ў Беларусі амаль цалкам рускамоўнае, адзначаецца скарачэнне накладаў беларускіх выданняў (за 1998—1999 год на 27,8 %). Прэзідэнт рэспублікі Аляксандр Лукашэнка пры выкананні сваіх абавязкаў выкарыстоўвае амаль толькі рускую мову.

Назвы населеных пунктаў на дарожных паказальніках падаюцца ў асноўным на беларускай мове, хоць часам сустракаюцца і рускамоўныя шыльды. Вядомасць атрымаў выпадак, калі ў красавіку 2019 года Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка выказаў абурэнне пасля ўстаноўкі беларускамоўнага табло «Выконвай хуткасны рэжым» на так званай «прэзідэнцкай» трасе. У выніку была вернута, па словах беларускага кіраўніка, «нармальная назва» на рускай мове. Ганаровы старшыня Таварыства беларускай мовы Алег Трусаў у сваім каментары з гэтай нагоды сказаў, што кіраўнік дзяржавы не вытрымлівае націску Масквы ў моўным пытанні, якое вельмі абвастрылася. Ён заўважыў: «У Расіі добра разумеюць, што калі ўплыў беларускай мовы ў нашай краіне будзе пашырацца, то ніякай анексіі не адбудзецца. Таму цяпер у іх ёсць важная задача — знішчыць культурна-моўныя прыкметы на нашай тэрыторыі»^[5]. Палітычны аглядальнік Уладзімір Глод адзначыў, што Лукашэнку выгаднае пашырэнне ролі беларускай мовы, але каб гэта ня кідалася ў вочы^[6].

У пачатку 2020-х адзначалася некаторае павелічэнне папулярнасці мовы. У 2022/2023 навучальным годзе Акадэміяй адукацыі было праведзена даследаванне сярод выпускнікоў школ. Як высветлілася, больш за 90% з іх лічаць беларускую роднай, каля 25% лічаць яе вывучэнне «паказчыкам патрыятызму і грамадзянскасці». Як дадаў загадчык сектара суправаджэння нацыянальнага даследавання якасці адукацыі Вячаслаў Караткевіч, «сярод моладзі родная мова становіцца ўсё больш папулярнай, таму што з’яўляецца маркерам інтэлігентнасці». Меркаванне навукоўца падтрымала і галоўны рэдактар грамадска-палітычнага і літаратурна-мастацкага часопіса «Бярозка» Яніна Каралёва. На яе думку, беларуская ў моладзі ў трэндзе^[7][8][9]. Гэтыя даныя дапаўняюцца звесткамі пра наведванне беларускай Вікіпедыі ў 2019—2023 гадах, апублікаванымі выданнем «Наша Ніва». Назіраўся двухразовы, а на некаторых артыкулах трох- і чатырохразовы рост. У ліку найбольш наведвальных — артыкулы пра беларускіх літаратараў, усплёскі на якіх адбываюцца адначасова з праходжаннем іх твораў у школьнай праграме. Рэдактары энцыклапедыі адзначалі, што раней такога не было, мяркуючы, што прычынамі росту папулярнасці беларускага раздзела сталі падзеі жніўня 2020 года і павышэнне якасці зместу^[10].

На працягу дзесяцігоддзя ў Беларусі штогод ідзе ўстойлівае зніжэнне колькасці школьнікаў, якія навучаюцца на беларускай мове. У 2010/11 навучальным годзе іх частка складала 19 %, у той час як у 2001/02 навучальным годзе на беларускай мове навучалася 27,8 % ад агульнай колькасці школьнікаў краіны^[11].

Дашкольная адукацыя

Сярэдняя адукацыя

Колькасць навучэнцаў дзённых устаноў агульнай сярэдняй адукацыі паводле мовы навучання

У 2019 годзе з магілёўскай школай № 1 развіталася першая за 20 гадоў беларускамоўная вучаніца Ялінка Салаўёва. Яна ў класе была адна. Ялінка скончыла дзевяць класаў і атрымала пасведчанне аб агульнай базавай адукацыі. З яе ў 2010 годзе ў горадзе паспрабавалі аднавіць навучанне ў школах на беларускай мове. У выніку з дзевяці толькі адзін год у яе былі аднакласнікі. У дзвюх школах Магілёва па-беларуску ў гэтым навучальным годзе вучылася 19 дзяцей. Беларускія класы былі набраныя ў дзвюх школах, найбольшая колькасць вучняў у класе — 8 чалавек^[16].

Сярэдняя спецыяльная адукацыя

Вышэйшая адукацыя

• Мяккая беларусізацыя

• На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх