Браты Люм’ер

У 1883 годзе Луі і Агюст Люм’еры разам з бацькам Антуанам, на аснове тэхналогіі распрацаванай Луі, наладзілі ў Ліёне вытворчасць жэлацінавых фотапласцінак з ужываннем браміду срэбра. За першы год фабрыка вырабіла 216 тысяч фотапласцінак, а да 1890 года на ёй працавала 200 рабочых, якія выраблялі штогод 4 мільёны пласцінак. З 1892 года кампанія Люм’ераў таксама выпускала брамідную паперу, мела капітал у 3 мільёны франкаў^[1].

Вынаходнікам тэхнікі, названай «сінематографам» (фр.: Cinématographe, ад стар.-грэч.: κίνημα — рух і γράφειν — пісаць), быў малодшы брат, Луі, на той час афіцыйны ўладальнік сямейнай фабрыкі^[2]. Яго праект часткова фінансаваў старэйшы брат Агюст, а пасля стварэння здымачнага апарата абодва браты актыўна ўдзельнічалі ў стварэнні першых фільмаў. Разам з Люм’ерамі над новай тэхнікай працаваў інжынер Жуль Карпанцье^[fr], ён сканструяваў першы праекцыйны апарат для дэманстрацыі іх стужак^[3].

Патэнтавая заяўка на вынаходніцтва сінематографа пададзена 13 лютага 1895 года, амаль праз два гады пасля патэнтавання ў ЗША кінетаскопа Эдысана, разлічанага, аднак, на індывідуальны прагляд. Хоць Люм’еры і маглі быць знаёмы з вынаходніцтвам Эдысана і, напэўна, карысталіся некаторымі яго ідэямі, але іх сінематограф быў прызначаны для масавага прагляду, што дазваляе лічыць менавіта іх стваральнікамі сучаснага кіно. Першы публічны сеанс праведзены ў Парыжы 22 сакавіка 1895 года, аднак днём нараджэння кіно афіцыйна лічыцца 28 снежня 1895 года, калі ў Grand Café на бульвары Капуцынак прайшоў першы камерцыйны паказ фільмаў Люм’ераў^[4]. Праз шырокае асвятленне ў прэсе ў 1895 годзе Люм’ерам пачалі прапаноўваць правядзенне сеансаў у іншых гарадах і краінах. Каб адолець рост колькасці заявак, браты працавалі па сістэме канцэсій, калі заказчыкі бралі ў арэнду праекцыйныя апараты, а прадстаўнікі кампаніі Люм’ераў іх мантавалі на месцах і праводзілі сеансы, з перадачай 60 % збораў аўтарам «Сінематографа». Першай паловай 1896 года дэманстрацыі новай тэхналогіі прайшлі ў Лондане, Рыме, Кёльне, Жэневе, Мадрыдзе, Санкт-Пецярбургу і Нью-Ёрку, вераснем — у Мельбурне, студзенем 1897 года — у Японіі^[1].

Першыя 50-секундныя стужкі Люм’ераў заклалі аснову жанравай разнастайнасці кінематографа, уключаючы як дакументальнае («Выхад рабочых з фабрыкі Люм’ер», «Прыбыццё цягніка на вакзал Ла-Сьёта», так і першую кінахроніку «Прыбыццё дэлегатаў на фотакангрэс у Ліёне» з канферэнцыі Французскага фатаграфічнага таварыства^[fr][2]), і ігравое кіно (сярод узораў якога асаблівы поспех мела камедыя «Паліты палівальшчык»)^[4]. Люм’ерамі апрабаваны шэраг прыёмаў, пазней ужываных іншымі кінематаграфістамі — у прыватнасці, трэвелінг, або здымка з рухомай платформы: у ролі платформы ў іх выпадку была гандола, на якой яны плылі венецыянскім каналам^[3].

Здымкамі кіно браты актыўна займаліся да 1898 года, калі скончыўшы працы над фільмам «Страсці Ісусавы» Луі Люм’ер адмовіўся ад кінакар’еры^[3] і засяродзіўся на паляпшэнні тэхналогіі каляровай фатаграфіі. Сыход з кінаіндустрыі быў звязаны таксама з узрастаннем канкурэнцыі. Калі першыя гады эксплуатацыі апарата Люм’ераў яны атрымлівалі мноства заказаў і ўжо да ліпеня 1896 года зарабілі на канцэсіях каля мільёна франкаў, а ў 1897 годзе іх «Сінематографам» розныя аўтары знялі больш за 500 карцін, то пазней неўдасканаленне першапачатковай канструкцыі прымусіла публіку пераключыцца на іншыя мадэлі. Публічныя сеансы з выкарыстаннем «Сінематографа» працягваліся да 1902 года, а ў каталогах фабрыкі Люм’ераў ён згадваецца да 1907 года. Пазней Люм’еры працягвалі вырабляць 35-мм цэлулоідную кінастужку, якую выкарыстоўвалі і ў навейшых кінаапаратах (з пачатку 1900-х да пачатку 1940-х гадоў праз даччыную фірму Société des pellicules françaises), аднак выпуск камер спынілі. Агулам даходы ад сеансаў і продажу здымачных камер складалі толькі 15 % ад даходаў кампаніі нават у гады буму, паміж 1896 і 1900 гадамі^[1].

Агулам з 1895 да 1898 год Люм’ерамі было знята каля 1800 стужак, перададзеных Луі ў 1946 годзе Французскай сінематэцы^[3].

Першы кінапостар таксама звязаны з братамі Люм’ер. Постар анансаваў першы кінапаказ 28 снежня 1895 года, на ім выяўлены натоўп людзей у чаканні першага публічнага кінасеансу ў Grand Café на бульвары Капуцынак. Кінапостар быў выстаўлены на аўкцыён 28 жніўня 2018 года^[5] і прададзены за 160 000 фунтаў, рэкорд для плакатаў выстаўляных аўкцыён домам Сотбіс^[6].

Другі вядомы кінапостар рэкламуе фільм «Паліты палівальшчык» 1895 года^[7]. Фільм лічыцца першым паўнавартасным «кароткім метрам» з постарам.

Зорка Луі Люм'ера

Зорка Агюста Люм'ера

У 1909 годзе браты Люм’ер узнагароджаны медалём Эліёта Крэсона. У гонар братоў названы астэроід (775) Люм’ер, адкрыты ў 1914 годзе.

У 1960 годзе ў гонар братоў адкрыта зоркі на «Алеі славы» Галівуда^[8]. Помнікі Люм’ерам устаноўлены ў Ліёне побач з іх былым сямейным домам (завершаны ў 1962 годзе)^[9], у Ла-Сьёце, дзе здымаліся іх першыя стужкі, у 1958 годзе^[10] і ў Екацярынбургу (Расія) у 2012 годзе. У 2017 годзе ў Экібастузе (Казахстан) у гонар Люм’ераў назвалі адзіны кінатэатр.

Помнікі братам Люм’ер

• 
  Ліён, 1958—1962
• 
  Екацярынбург, 2012

У 1995 годзе Банк Францыі вымушанана спыніў выпуск новай 200-франкавай купюры з партрэтамі Люм’ераў, хоць было ўжо надрукавана 17 мільёнаў банкнот, пазней наклад быў знішчаны. Рашэнне выклікана скандалам праз выяўленыя акалічнасці супрацоўніцтва братоў з калабарацыянісцкім рэжымам Вішы ў гады Другой сусветнай вайны. Старэйшы брат, Агюст, быў прызначаны маршалам Петэнам у гарадскі савет Ліёна, а малодшы, Луі, стаў членам Нацыянальнага савета^[fr] і адным з патронаў фашысцкага Легіёну французскіх добраахвотнікаў супраць бальшавізму (ЛВФ).^[11]

• Паліты палівальшчык (1895)
• Прыбыццё цягніка на вакзал Ла-Сьёта (1895)
• Выхад рабочых з фабрыкі (1895)

• Артыкул пра братоў Люм'ер
• Пра братоў Люм'ер у кіначасопісе «Хочу всё знать» на YouTube