Група армій «Цэнтр»

Група армій «Цэнтр» разгортвалася на цэнтральным участку наступлення нямецкіх войскаў супраць Савецкага Саюза. Па першапачатковым плане павінна была разграміць савецкія войскі ў Беларусі, затым наступаць на Маскву.

Нанесла паражэнне савецкага Заходняга фронту ў Беластоцка-Мінскай бітве і Смаленскай бітве. 30 ліпеня 1941 года перайшла да абароны пасля рашэння Гітлера спыніць наступленне на Маскву і павярнуць танкавую групу Гудэрыяна на Кіеў^[1]. Танкавая група Гота была накіравана на поўнач, у напрамку Ленінграда.

Пасля заканчэння баёў за Кіеў (30 верасня) армія аднавіла наступленне на Маскву.

1 кастрычніка 1941 года ў рамках аперацыі «Тайфун» 2-я танкавая група Гудэрыяна групы армій «Цэнтр» прарвала на сваім цэнтральным участку абарону 13-й арміі Бранскага фронту А. І. Яроменкі на ўсю глыбіню і прасунулася на 60 км. 1 кастрычніка 24-ы мотакорпус заняў Сеўск.

З-за супраціву савецкіх войскаў, непадрыхтаванасці да дзеянняў пры нізкіх тэмпературах, была спыненая на блізкіх подступах да савецкай сталіцы і пацярпела цяжкае паражэнне (глядзі Бітва за Маскву).

8 студзеня 1942 года без аператыўнай паўзы пасля контрнаступлення пачалася Ржэўска-Вяземская аперацыя — завяршальны перыяд бітвы пад Масквой. У аперацыі ўдзельнічалі Калінінскі, Заходні пры садзейнічанні Паўночна-Заходняга і Бранскага франтоў. Мэта яе заключалася ў тым, каб разграміць галоўныя сілы групы армій «Цэнтр»^[2][3].

У ліпені 1942 года паспяхова правяла аперацыю «Зейдліц», у якой былі разгромленыя і фактычна перасталі існаваць савецкія 39-я армія і 11-ы кавалерыйскі корпус.

У 1943 годзе ў ходзе аперацыі «Цытадэль» вяла няўдалае наступленне на паўночным фасе Курскай дугі.

Летам 1944 года была разгромлена ў Беларусі (гл. Аперацыя «Баграціён»).

26 студзеня 1945 года была перайменавана ў Групу армій «Поўнач». У сваю чаргу, назва Група армій «Цэнтр» перайшла да Групы армій «А» (камандуючы — генерал-палкоўнік Фердынанд Шорнер).

• генерал-фельдмаршал Федар фон Бок (лета 1940 г. — 18.12.1941)
• генерал-фельдмаршал Гюнтэр фон Клюгэ (19.12.1941 — 28.10.1943)
• генерал-фельдмаршал Эрнст Буш (29.10.1943 — 27.6.1944)
• генерал-фельдмаршал Вальтэр Модэль (28.6.1944 — 16.8.1944)
• генерал-палкоўнік Георг Ганс Райнгард (17.8.1944 — 17.1.1945)
• генерал-фельдмаршал Фердынанд Шорнер (18.1.1945 — 8.5.1945)

22 чэрвеня 1941

• 4-я палявая армія — генерал-фельдмаршал Гюнтэр фон Клюгэ
• 2-я танкавая група — генерал-палкоўнік Гайнц Гудэрыян
• 3-я танкавая група — генерал-палкоўнік Герман Гот
• 9-я палявая армія — генерал-палкоўнік Адольф Штраус
• Рэзерв групы армій — штаб 53-га армейскага корпуса (Вайсенбергер), штаб 2-й арміі (фон Вейхс), 293-я пяхотная дывізія (фон Оберніц)^[4].

Заўвага. Пяхотныя дывізіі танкавых груп пасля першага дня вайны былі перападпарадкаваныя штабам Армій^[4].

На 22 чэрвеня 1941 года агульная колькасць 1 453 200 салдат і афіцэраў (50 дывізій), 1 700 танкаў, 910 самалётаў, 3 000 гармат.

На студзень 1945 агульная колькасць менш 400 000 салдат і афіцэраў^[5].

30 чэрвеня 1941

• 4-я танкавая армія — генерал-фельдмаршал Гюнтэр фон Клюгэ ў складзе:
  • 2-я танкавая група — генерал-палкоўнік Гайнц Гудэрыян
  • 3-я танкавая група — генерал-палкоўнік Герман Гот
• 2-я палявая армія — генерал-палкоўнік Максіміліян фон Вейхс
• 9-я палявая армія — генерал-палкоўнік Адольф Штраус

12 жніўня 1942

• 2-я танкавая армія
• 4-я армія
• 3-я танкавая армія
• 9-я армія
• Камандаванне тылавой зоны групы армій «Цэнтр»

22 снежня 1942

• 2-я танкавая армія
• 4-я палявая армія
• 3-я танкавая армія
• 9-я палявая армія
• Камандаванне тылавой зоны групы армій «Цэнтр»

7 ліпеня 1943

• 2-я палявая армія
• 4-я палявая армія
• 2-я танкавая армія
• 9-я палявая армія
• 3-я танкавая армія
• Камандаванне тылавой зоны групы армій «Цэнтр»

15 чэрвеня 1944

• 2-я палявая армія
• 4-я палявая армія
• 9-я палявая армія
• 3-я танкавая армія
• Камандуючы войскамі вермахта ў Беларусі

Пасля завяршэння Беларускай наступальнай аперацыі касцяк групы армій «Цэнтр» быў разгромлены і яна фактычна перастала існаваць як адзінае цэлае, хоць фармальна існавала да канца вайны.

12 сакавіка 1945

• 1-я танкавая армія
• 17-я палявая армія
• 4-я танкавая армія

Уладзімір Высоцкі для спектакля тэатра на Таганцы «Загінуўшыя і жывыя» ў сярэдзіне 1960-х гадоў напісаў песню «Салдаты групы „Цэнтр“»:^[6]

Па выпаленай раўніне —
За метрам метр —
Ідуць па Украіне
Салдаты групы «Цэнтр».

Арыгінальны тэкст (руск.)  

По выжженной равнине —
За метром метр —
Идут по Украине
Солдаты группы «Центр».

На самай справе падчас наступлення ў 1941 годзе група армій «Цэнтр» дзейнічала не на Украіне, а ў Беларусі. Аднак уваходзячыя ў склад групы танкавыя часці Гудэрыяна ўдзельнічалі ў Кіеўскай бітве.

• Буркхарт Мюллер-Гиллебранд. Сухопутная армия Германии, 1939—1945 гг. — М.: Изографус, Эксмо, 2002. — 800 с. — 5000 экз. — ISBN 5-94661-041-4.
• Залесский К. А. Вооружённые силы III Рейха. Полная энциклопедия.Вермахт, люфтваффе, кригсмарине. — М.: Эксмо, 2008. — 944 с. — 4000 экз. — ISBN 978-5-903339-73-0.
• Werner Haupt:
  • Bildchronik der Heeresgruppe Mitte, Podzun-Pallas Verlag, ISBN B-0000B-RHY-4
  • Heeresgruppe Mitte, Podzun-Pallas Verlag, ISBN B-0000B-RHY-6
• Rolf Hinze: Der Zusammenbruch der Heeresgruppe Mitte im Osten 1944, Motorbuch Verlag, ISBN 3-87943-681-9
• Franz Kurowski:
  • Die Heeresgruppe Mitte 1942/1943, Podzun-Pallas Verlag, ISBN 3-7909-0376-0
  • Heeresgruppe Mitte, Podzun-Pallas Verlag, ISBN 3-7909-0748-0

• Lexikon der Wehrmacht. Heeresgruppe Mitte (ням.)