Міністэрства беларускіх спраў Літвы

Па выніках перагавораў паміж Віленскай беларускай радай і Прэзідыумам Літоўскай Тарыбы ад 27 лістапада 1918 года, беларусам адводзілася 25 % з агульнай колькасці месц у Тарыбе, а таксама вылучалася адна міністэрская пасада для беларускага прадстаўніка. Як вынік было ўтворана міністэрства беларускіх спраў. Літоўскія ўлады мелі дамоўленасці з Германіяй аб абавязковым уключэнні нацыянальных меншасцей у свой склад, а таксама жадалі атрымаць падтрымку ад беларусаў на Парыжскай мірнай канферэнцыі, дзе павінна было разглядацца пытанне будучых межаў. Дзеля дасягнення гэтых мэт яны выкарыстоўвалі міністэрства беларускіх спраў, як адзін з спосабаў прадэманстраваць сваю здольнасць дамаўляцца з нацыянальнымі меншасцямі.

9 снежня 1918 года Я. Варонка быў прызначаны міністрам без партфеля па беларускіх справах (адначасова пазначалася, што яго службу належыць лічыць ад 1 снежня 1918 года) і працаваў на гэтай пасадзе да 19 чэрвеня 1920 года з перапынкам з 12 сакавіка па 12 красавіка 1919 года. Абставіны прызначэння Варонкі на пасаду міністра не да канца ясныя. Меркавана гэтае рашэнне вынікала з жадання перадачы такой істотнай функцыі асобе, не звязанай з ніводным з канкурыруючых лагераў — А. Луцкевіча і В. Ластоўскага^[1]. З 19 чэрвеня 1920 года да 23 лютага 1923 года міністрам быў Д. Сямашка.

Сфарміравала 1-ы беларускі пешы полк, які дыслацыраваўся ў Гродне. Пры ўдзеле прадстаўнікоў Міністэрства беларускі спраў Літвы створаны Гродзенская павятовая рада, беларуская краёвая ўправа і камітэт сувязі культурна-нацыянальнага адраджэння. Мела на мэце папярэдзіць акупацыю беларускіх заходніх зямель Польшчай шляхам стварэння супольнай беларуска-літоўскай дзяржавы.

З канца 1918 года ішоў вывад нямецкіх войск з тэрыторыі былой Расійскай імперыі. Таксама распачалася польска-савецкая вайна і з-за набліжэння Чырвонай Арміі 27 снежня 1918 года пачалася эвакуацыя міністэрства з Вільні ў Гродна, хаця літоўская частка ўрада эвакуявалася ў Коўна.

У пачатку 1919 года быў створаны аддзел друку. За кошт гэтага аддзела была выдадзена брашура М. Доўнар-Запольскага «Ас­но­вы дзяржаўна­сці Беларусі» ў пе­ракладзе А. Луцкевіча^[2]. Пазней гэтая брашура стала прычынай канфлікту паміж літоўскім урадам і міністрам Варонкам, бо ў гэтай брашуры сцвярджалася, што Віленшчына і Гродзеншчына з’яўляюцца неад’емнымі часткамі Беларусі.

Па загадзе нямецкага кіраўніцтва нямецкія жаўнеры былі павінны здаваць усе беларускія выданні, знойдзеныя на кватэрах, у міністэрства беларускіх спраў. Дзякуючы гэтаму пры аддзеле друку была створана бібліятэка, дзе было сабрана некалькі тысяч старых кніг і іншыя беларускія матэрыялы^[3]. У пачатку сакавіка 1919 года пачалася эвакуацыя міністэрства з Гродна ў Коўна. Увесь збор быў пакінуты ў Гродне і пасля знішчаны^[1].

У красавіку 1919 года Варонка спрабаваў пратэставаць супраць вываду нямецкіх войск з Гродзеншчыны. Ён абгрунтоўваў гэта тым, што з’яўленне там польскіх войск можа прывесці да непажаданага праліцця крыві. Нямецкая камандаванне адказала, што вывад адбываецца з вайсковых меркаванняў, а наяўнасць польскіх войск патрэбна для стрымлівання бальшавікоў на ўсходзе^[4].

У другой палове 1919 года агульная колькасць персаналу міністэрства складала 20-25 чалавек. Дзейнасць міністэрства была моцна абмежавана і ў асноўным была сканцэнтравана на выдавецкай дзейнасці палітычна-прапагандысцкай літаратуры. Міністэрства пачала выдаваць штомесячнік «Часопісь Міністэрства Беларускіх Спраў». Было створана «Таварыства імя Францішка Скарыны». Таксама працягвалася дзейнасць Варонкі па прасоўванні ідэй беларускай аўтаноміі, а таксама стварэнні беларускіх часцей у літоўскім войску, але не выклікала адпаведнай рэакцыі ў літоўскім урадзе. З’явіліся праблемы з фінансаваннем і выплатай заробкаў^[5]. У канцы 1919 года былі затрыманы кур’еры БНР, якія накіроўваліся з Берліна ў Рыгу. У іх знайшлі карты БНР і кніжкі аб праектаванні беларускай дзяржавы. Частка гэтых матэрыялаў прызначалася Варонку, і міністр разам з супрацоўнікамі міністэрства былі абвінавачаны ў працы на замежныя краіны. У будынку міністэрства адбыўся вобшук і быў складзены пратакол, у якім адзначалася, што нічога, пацвярджаючага абвінавачванні, знойдзена не было^[5].

У 1923 годзе, пасля канчатковага далучэння Віленшчыны да Польшчы, адносіны з літоўскім урадам пагоршыліся і міністэрства спыніла сваю дзейнасць.

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — С. 387—388. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Міністэрства беларускіх спраў Літвы