Пратэсты на Шры-Ланцы (2022)
Пратэсты на Шры-Ланцы, што пазней перараслі ў беспарадкі, пачаліся ў сакавіку 2022 года на фоне найбуйнейшага эканамічнага крызісу ў краіне з моманту здабыцця яе незалежнасці. Пратэстоўцы запатрабавалі адстаўкі ўрада. 9 ліпеня яны ўварваліся ва ўрадавыя будынкі, у тым ліку ў рэзідэнцыю прэзідэнта краіны Гатабая Раджапаксэ. Было абвешчана аб адстаўцы прэзідэнта. 10 ліпеня Раджапаксэ заявіў аб сыходзе ў адстаўку 13-га чысла[1].
| Пратэсты на Шры-Ланцы | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||
| |||||||||||
Перадумова
Пратэстам папярэднічаў найбуйнейшы эканамічны крызіс у незалежнай Шры-Ланцы. Адной з яго прычын стала забарона ў красавіку 2021 года выкарыстання неарганічных угнаенняў і аграхімікатаў з мэтай пераходу да арганічнай сельскай гаспадаркі. Падзенне вытворчасці чая (адной з вядучых экспартных культур) прывяло да эканамічных страт у памеры каля 425 мільёнаў долараў, а вытворчасць рысу ўпала на 20% толькі на працягу першых шасці месяцаў. Краіна, раней самадастатковая ў яго вытворчасці, была вымушана імпартаваць рыс на суму 450 мільёнаў долараў. У цэлым, сельскагаспадарчая вытворчасць стала ў некалькі разоў больш дарагой пры рэзкім зніжэнні ўраджайнасці[2][3][4]. Іншай прычынай стала зніжэнне замежнага турызму ў перыяд пандэміі COVID-19[5].
Ход пратэстаў
Пратэсты пачаліся 15 сакавіка 2022 года[6] і былі выкліканы найбуйнейшым эканамічным крызісам у краіне з моманту здабыцця яе незалежнасці[7][8], інфляцыяй[9] і карупцыяй[10]. Асноўным патрабаваннем пратэстоўцаў стала неадкладная адстаўка ўрада Гатабая Раджапаксэ[11][12]. Большасць пратэстоўцаў не звязаны ні з адной палітычнай партыяй, некаторыя выказалі незадаволенасць цяперашняй парламенцкай апазіцыяй[13]. Некалькі акцый былі праведзены асобамі, звязанымі з палітычнымі партыямі, але пасля праваліліся з-за адсутнасці падтрымкі.
Пратэсты былі ў асноўным арганізаваны шырокай грамадскасцю, уключаючы настаўнікаў, студэнтаў, лекараў, медсясцёр, IT-спецыялістаў, фермераў, юрыстаў, грамадскіх актывістаў, спартсменаў, інжынераў і паліцыянтаў[14][15]. Мітынгоўцы звычайна скандавалі такія лозунгі, як «Ідзі дадому, Гата!» і «Ідзіце дадому, Раджапаксэ!»[16][17]. Моладзь Шры-Ланкі адыграла важную ролю ў правядзенні акцый пратэсту ў Galle Face Green, скандуючы такія лозунгі, як «Вы звязаліся не з тым пакаленнем!» і «Не гуляйце з нашым будучым!»[18][19][20][21].
У адказ на пратэсты абвешчана надзвычайнае становішча, уведзены каменданцкі час, абмежавана праца сацыяльных сетак, такіх як Facebook, Twitter, WhatsApp, Instagram, Viber і YouTube, былі арыштаваны інтэрнэт-актывісты[22][23][24][25]. Гэтыя меры ўзмацнілі грамадскае незадавальненне і паслужылі пачаткам дэманстрацый супраць падаўлення асноўных правоў чалавека[26][27]. Блакаванне сацыяльных сетак таксама мела непрыемныя наступствы для ўрада краіны: жыхары Шры-Ланкі пачалі масава выкарыстоўваць VPN, што прывяло да распаўсюджвання пратэстных хэштэгаў #GoHomeRajapaksas і #GoHomeGota, у такіх краінах, як Злучаныя Штаты Амерыкі, Сінгапур і Германія; блакаванне было знята ў дзень яе ўстаноўкі. Акрамя таго, Камісія па правах чалавека Шры-Ланкі асудзіла гэтую меру і выклікала службовых асоб, адказных за падаўленне дзеянняў пратэстуючых[28].
3 красавіка ўсе 26 членаў другога кабінета Гатабая Раджапаксэ, за выключэннем прэм’ер-міністра, масава падалі ў адстаўку. СМІ палічылі адстаўкі «няшчырымі», адзначыўшы, што пры адстаўках не выконваўся канстытуцыйны пратакол[29][30][31]. На наступны дзень некалькі чалавек былі адноўлены ў розных міністэрствах[32]. Галоўны парламенцкі арганізатар Джонстан Фернанда настаяў на тым, што прэзідэнт не сыдзе ў адстаўку ні пры якіх абставінах, нягледзячы на шматлікія заклікі пратэстоўцаў, апазіцыі і шырокай грамадскасці[33].
12 мая новым прэм’ер-міністрам Шры-Ланкі быў прызначаны Раніл Вікрамасінгхе[34].
Пратэстоўцам удалося дамагчыся значных поспехаў, уключаючы адхіленне ад пасады чыноўнікаў і міністраў, у тым ліку членаў сям’і Раджапаксэ і яе блізкіх паплечнікаў, якіх палічылі адказнымі за эканамічны крызіс, і прызначэнне больш кваліфікаваных экспертаў і вопытных чыноўнікаў, уключаючы стварэнне Кансультатыўнай групы па шматбаковым узаемадзеянні і прымальнасці ўзроўню доўгу[14].
9 ліпеня пратэстоўцы захапілі рэзідэнцыю прэзідэнта Шры-Ланкі[35], Гатабая Раджапаксэ бег[36]. Яны таксама ўварваліся ў Прэзідэнцкі сакратарыят[37] і афіцыйную рэзідэнцыю прэм’ер-міністра[38]. Паліцыя Шры-Ланкі збіла пратэстуючых і чатырох журналістаў ля будынка[39]. Прэм’ер-міністр заявіў у Twitter пра гатоўнасць сысці са сваёй пасады. У сваю чаргу спікер парламента выступіў з заявай аб тым, што прэзідэнт Раджапаксэ сыдзе ў адстаўку 13 ліпеня[40]. Каля 22:00 пратэстоўцы падпалілі захопленую рэзідэнцыю прэм’ер-міністра[41].
13 ліпеня канцылярыя прэм'ер-міністра паведаміла, што Гатабая Раджапаксэ збег на Мальдывы. У краіне абвешчана надзвычайнае становішча. Спікер парламента заявіў, што Раніл Вікрамасінгхе быў прызначаны Раджапаксэ выконваючым абавязкі прэзідэнта[42]. Пратэстоўцы пачалі патрабаваць і яго адстаўкі[43]. 20 ліпеня Вікрамасінгхе быў абраны парламентам на пасаду прэзідэнта[44].
Становішча на фоне пратэстаў
12 красавіка Шры-Ланка абвясціла дэфолт па знешняму абавязку на фоне крызісу і пратэстаў[45].
На 27 чэрвеня ў краіне не засталося бензіну і дызеля нават на адзін дзень[46]. Кабінет міністраў спыніў продаж паліва на два тыдні, каб захаваць яго на выпадак надзвычайных сітуацый. Выключэнне было зроблена толькі для медыцынскага і харчовага сектараў. Афіцыйны прадстаўнік урада Бандула Гунавардана папярэдзіў, што грамадскі транспарт спыніць працу ў бліжэйшы час[47].
Прэзідэнт Шры-Ланкі Гатабая Раджапаксэ паведаміў, што ЗША накіруюць яго краіне дадаткова 20 мільёнаў долараў у выглядзе дапамогі для барацьбы з наступствамі эканамічнага крызісу[48].