Slezena
Slezena je tjelesni organ koji se nalazi u gotovo svim kičmenjacima. Po strukturi sličan velikom limfnom čvoru, djeluje prvenstveno kao krvni filter. Termin slezena dolazi od starogrčkog σπλήν – splḗn[1]
| Slezena | |
|---|---|
 | |
| Detalji | |
| Latinski | Splen, lien |
| Sistem | Imunski sistem (Limfni sistem) |
Artery | Slezenska arterija |
Vein | Slezenska vena |
Nerve | Slezenski pleksus |
| Identifikatori | |
| Gray's | p.1282 |
| TA | A13.2.01.001 |
| FMA | 7196 |
| Anatomska terminologija | |
Pregled
Slezena (lat. splen ili lien) je žlijezda kod kičmenjaka koja je usko povezana sa cirkulatornim sistemom[2]. Kod ljudi ona učestvuje u primarnoj imunoj reakciji na antigene koji u nju stignu putem krvi, djeluje kao regulator imunih reakcija u drugim dijelovima organizma, kao sredina omogućuje reakcije između antitijela i antigena, u njoj se ćelije i mikroorganizmi vežu za antitijela i razaraju. Vrlo važne funkcije slezene su i razaranje starih eritrocita, te funkcija rezervoara krvi. Svaka od njenih funkcija se odigrava u strogo određenim dijelovima slezene.Smještena ispod dijafragme. Kod čovjeka je ovalnog oblika. U slezeni možemo razlikovati crvenu i bijelu pulpu. U crvenoj se stvaraju eritrociti, granulociti, monociti i plazma ćelije. Bijela pulpa su ustvari nakupine manjih limfnih čvorića.
Građa
Slezina ima važnu ulogu u reguliranju aktivnosti i reparaciji crvenih krvnih zrnaca (eritrocita) i imunskog sistema.[3] Uklanja stare crvene krvne ćelije i zadržava rezervu krvi, što može biti dragocjeno u slučaju hemoragični šok, a također reciklira željezo. Kao dio mononukleusnom sistemu fagocita, metabolizira hemoglobin uklonjen iz ostarjelih crvenih krvnih zrnaca (eritrocita). Dio hemoglobinskog globina razgrađuje se do konstitutivnih aminokiselina, a hem se metabolizira u bilirubin, koji se uklanja u jetri.[4]
Slezena sintetizira antitijela u svojoj bijeloj pulpi i uklanja iz krvi i limfnih čvorova cirkulaciju bakterija obloženih antitelima i krvnih ćelija obloženih antitelima. Ovi monociti, nakon prelaska u ozlijeđeno tkivo (kao što je srce nakon infarkta miokarda), pretvaraju se u dendritske ćelije i makrofage, dok podstiču zacjeljivanje.[5][6][7] Slezena je središte aktivnosti mononukleausnog sistema fagocita i analogna je velikom limfnom čvoru, jer njeno odsustvo uzrokuje predispoziciju za određene infekcije.[8]
U ljudi je slezena ljubičaste boje i nalazi se u lijevom gornjem kvadrantu trbuh.[4][9]
Anatomija
Slezena se nalazi ispod lijevog dijela dijafragme i ima glatku, konveksnu površinu koja je okrenuta prema dijafragmi. Ispod je devetog, desetog i jedanaestog rebra. Druga strana podijeljena je grebenom na dvije regije: prednji želučani dio i stražnji bubrežni. Želudačna površina usmjerena je prema naprijed, prema gore i prema sredini, široka je i udubljena i u kontaktu je sa stražnjim zidom želuca. Ispod ovoga je u kontaktu s repom gušterače. Bubrežna površina usmjerena je medijalno prema dolje. Nešto je spljoštena, znatno uža od želučane površine, a povezana je s gornjim dijelom prednje površine lijevog bubrega, a povremeno i s lijevom nadbubrežnom žlijezdom.
Mjerenja
| Visina | Dužina slezene | |
|---|---|---|
| Žena | Muškarac | |
| 155–159 cm | 6.4–12 cm | |
| 160–164 cm | 7.4–12.2 cm | 8.9–11.3 cm |
| 165–169 cm | 7.5–11.9 cm | 8.5–12.5 cm |
| 170–174 cm | 8.3–13.0 cm | 8.6–13.1 cm |
| 175–179 cm | 8.1–12.3 cm | 8.6–13.4 cm |
| 180–184 cm | 9.3–13.4 cm | |
| 185–189 cm | 9.3–13.6 cm | |
| 190–194 cm | 9.7–14.3 cm | |
| 195–199 cm | 10.2–14.4 cm | |
Slezena je kod zdravih odraslih ljudi duga približno 7 do 14 cm.
Jednostavan način pamćenja anatomije slezine je pravilo 1 × 3 × 5 × 7 × 9 × 10 × 11. Slezina teži približno 7 oz grama i leži između 9. i 11. rebra lijeve strane i duž osi 10. rebra. Težina varira između 1 g i 8 g}}} (standardni referentni opseg),[11] korelirajući uglavnom sa visinom, tjelesnom težinom i stupnjem akutne zagušenosti, ali ne i sa spolom ili godinama.[12]
Slezena viđena na ultrazvuk trbuha
Maksimalna dužina slezine na ultrazvuku trbuha
Stražnji dio slabinskog dijela, prikazuje površinske oznake za bubrege, mokračovode i slezenu Bočna strana toraksa, koja pokazuje površinske oznake za kosti, pluća (ljubičasta), pleura (plava) i slezina (zelena)
Strana toraksa, koja pokazuje površinske oznake za kosti, pluća (ljubičasta), pleura (plava) i slezina (zelena)
Opskrba krvlju
200px|thumb|Utrobna površina slezineBlizu sredine slezene nalazi se duga pukotina, hilum, koja je tačka vezanja za želudačnoslezenski ligament i tačka umetanja za slezansku arteriju i venu. Postoje i drugi otvori za limfni sud i nerv.
Poput timusa, slezena ima samo silazne limfne sudove. Slezena je dio limfnog sistema. KrvljuI je opskrbljuju i kratke želučane arterije i slezenska arterija.[13]
Klicni centar pruža arteriole zvane peniciliarni radikuli.[14]
Inervacija
Slezinu inervira slezenski pleksus, koji povezuje granu celijačna ganglijacelijsčnih ganglija sa vagusom.
Izgleda da su osnovni procesi centralni nerva koji koordiniraju funkciju slezene ugrađeni u hipotalamusno-hipofizno-nadbubrežnu osovinu i moždano stablo, posebno subfornikusni organ.[15]
Razvoj
Slezena je jedinstvena po svom razvoju unutar crijeva. Dok je većina crijevnih organa izvedena iz endoderma (sa izuzetkom neurvog grebena, izvedenog iz nadbubrežne žlijezde), slezena je izvedena iz mezenhimskog tkiva.[16] Tačnije, slezena se formira unutar i od leđnog dijela mezentere. Međutim, i dalje dijeli isti dotok krvi – celijačni – kao i orgni prednjeg crijeva.
Funkcija
Pulpa
Crvena pulpa funkcionira u filtriranju krvvihi antigena, mikroorganizama i oštećenih ili istrošenih crvenih krvnih ćelija.
| Struktura | Funkcija | Sastav |
|---|---|---|
| Crvena pulpa | Mehanička filtracija crvenih krvnih zrnaca. Kod miševa: Skladište [[monociti|monoci[5] |
|
| Bijela pulpa | Aktivni imunski odgovor humoralnim i ćelijskim putem | Sastavljena od čvorova, nazvanih Malpigijeva tijela. Oni se sastoje od:
|
Ostale
Ostale funkcije slezene manje su istaknute, posebno kod zdrave odrasle osobe:
- Slezina stvara sve vrste krvnih zrnaca tokom fetusnog života
- Proizvodnja opsonina, properdina i tuftsina.
- Stvaranje crvenih krvnih zrnaca. Iako je koštana srž primarno mjesto hematopoeze kod odrasle osobe, slezena ima važne hematopoetske funkcije sve do 5. mjeseca trudnoće. Nakon rođenja eritropoetska funkcija prestaje, osim kod nekih hematoloških poremećaja. Kao glavni limfoidni organ i središnji faktor u retikuloendotelnom sistemu, slezena zadržava sposobnost stvaranja limfocita i kao takva ostaje hematopoetski organ.
- Skladištenje crvenih krvnih zrnaca, limfocita i drugih formiranih krvnih elemenata. Slezena konja čuva oko 30 % crvenih krvnih zrnaca i može ih osloboditi po potrebi.[17] Kod ljudi u slezeni se nađe do čaše (240 ml) crvenih krvnih zrnaca nalazi i oslobađa se u slučajevima hipovolemije[18] hipoksije.[19] U slučaju nužde, može pohraniti trombocita, a također uklanja stare trombocite iz cirkulacije. U slezeni se istovremeno može čuvati četvrtina ili do jedne četvrtine limfocita.
Klinički značaj
Uvećana slezina
Povećanje slezine poznato je kao splenomegalija. Uzrok može biti anemija srpastih eritrocita, sarkoidoza, malarija, bakterijski endokarditis, leukemija, perniciozna anemija, Gaucherova bolest, lajšmanijaza, Hodgkinova bolest, Bantijeva bolest, nasledna sferocitoza, ciste , žljezdana groznica (mononukleoza ili 'mono' uzrokovan Epstein-Barrovim virusom i tumorima. Primarni tumori slezene uključuju hemangiom i hemangiosarkom. Izražena splenomegalija može rezultirati da slezina zauzme veliki dio lijeve strane trbuha.
Slezina je najveća kolekcija limfoidnog tkiva u tijelu. Uobičajeno je opipljiva kod nedonoščadi, kod 30% normalnih, donošenih novorođenčadi i kod 5% do 10% novorođenčadi i mališana.
Slezinu koja se lahko može palpirati ispod ruba rebara kod bilo kog djeteta starijeg od 3-4 godine treba smatrati nenormalnom dok se ne dokaže suprotno.
Splenomegalija može nastati kao rezultat antigene stimulacije (npr. Infekcije), zapreke krvotoka (npr. opstrukcija portne vene), osnovne funkcionalne abnormalnosti (npr. hemolitska anemija) ili infiltracije (npr. leukemija ili bolest skladištenja, kao što je Gaucherova bolest). Najčešći uzrok akutne splenomegalije u djece je virusna infekcija, koja je prolazna i obično umjerena. Osnovna obrada akutne splenomegalije uključuje kompletnu krvnu sliku s diferencijalom, brojem trombocita i retikulocita i atipskim brojem limfocita, kako bi se isključila hemolitska anemija i leukemija. Procjena IgM antitela na virusni kapsidni antigen (porast titra) je indicirana da potvrdi Epstein-Barr virus ili citomegalovirus. Ako su ovi testovi negativni, ostale infekcije treba isključiti
Puknuće slezine
Traume, kao što je sudar u cestovnom prometu, može uzrokovati puknuće slezene, što je situacija koja zahtijeva hitnu medicinsku pomoć.
Asplenija
Asplenia odnosi se na nefunkcionalnu slezenu, koja može biti urođena ili uzrokovana traumatskom povredom, hirurškom resekcijom (splenektomija) ili bolešću kao što je anemija srpastih eritrocita. Hiposplenija se odnosi na djelomično funkcionirajuću slezinu. Ova stanja uslovi uzrokovati[6] umjereni porast cirkulišućih bijelih krvnih zrnaca i trombocita, smanjeni odgovor na neke vakcine i povećanu osetljivost na infekcije. Konkretno, postoji povećani rizik od sepse od polisaharidne kapsulirane bakterije. Kapsulirane bakterije inhibiraju vezanje komplementa ili sprečavaju interakciju komplementa na kapsuli, u interakciji sa receptorima makrofaga. Za fagocitozu su potrebna prirodna antitijela, koja su imunoglobulini koji olakšavaju fagocitozu bilo direktno ili taloženjem komplementa na kapsuli. Proizvode ih IgM memorijska B-ćelija (podtip B-ćelija) u rubnoj zoni slezene.[20][21]
Splenektomija (uklanjanje slezene) rezultira znatno smanjenom frekvencijom memorijskih B-ćelija.[22] Jedno 28-godišnje praćenje 740 veterana Drugog svjetskog rata, kojima su slezene uklonjene na bojnom polju, pokazalo je značajan porast uobičajene stope smrtnosti od upale pluća (6 umjesto očekivanih 1,3) i porast u stopi smrtnosti od ishemijske bolesti srca (41 umjesto očekivanih 30), ali ne i drugih stanja.[23]
Pomoćna slezina
Pomoćna slezena je mali čvor slezine, dodatak slezeni, obično formiranom u ranoj embriogenezi. Dodatne slezine nalaze se u oko 10 posto populacije[24] i obično su promjera oko 1 centimetar.
Splenoza je stanje kada se premještaju komadi tkiva slezine (često nakon traume ili splenektomije) autotransplantacije u trbušnu šupljinu kao pomoćna slezina.[25]
Polisplenija je urođena bolest koja se manifestira višestrukim malim pomoćnim slezenama,[26] umjesto jedne, normalne slezene u punoj veličini. Polisplenija se ponekad javlja sama, ali je često prati i druge razvojne abnormalnosti kao što su crijevna maltacija ili bilijarna atrezija ili srčane abnormalnosti, kao što je dekstrokardija. Ove pomoćne slezine ne rade.
Infarkt
Infarkt slezine je stanje u kojem je ugrožen dotok krvi u slezenu[27], što dovodi do djelomičnog ili potpunog infarkta (odumiranje tkiva uslijed nedostatka kisika) u organu.[28]
Do infarkta slezene dolazi kada je slezenska arterija ili jedna od njenih grana začepljena, naprimjer krvnim ugruškom. Iako se može pojaviti asimptomatski znak, tipskii simptom je jak bol u lijevom gornjem kvadrantu trbuha, ponekad se šireći na lijevo rame . U nekim slučajevima se razvijaju groznica i jeza.[29] Mora se razlikovati od ostalih uzroka akutnog trbuha.
Hijaloserozitis
Na slezenu može uticati hialoserozitis, u kojem je obložena vlaknastim hijalinom.[30][31]
Ostale životinje
U hrskavičavih i riba zrakoperki sastoji se prvenstveno od crvene pulpe i obično je donekle izdužena, jer leži unutar serozne sluznice crijeva . U mnogih vodozemaca, posebno žaba, ima zaobljeniji oblik i često postoji veća količina bijele pulpe.[32]. Jedna studija, objavljena 2009. godine na miševima otkrila je da crvena pulpa slezene čini rezervoar koji sadrži preko polovine monocita.[5]
Kod gmizavac, ptica i sisara bijele pulpe je uvijek relativno puno, a u ptica i sisara slezena je obično zaobljena, ali oblik donekle prilagođava rasporedu okolnih organa. U većine kičmenjaka, slezina nastavlja stvarati crvena krvna zrnca tokom života; samo se kod sisara ova funkcija gubi kod odraslih u srednjim godinama. Mnogi sisari u tijelu imaju male strukture slične slezeni poznate kao hemni čvorovi, za koje se pretpostavlja da imaju istu funkciju kao slezena.[32] Slezena vodenih sisara na neki se način razlikuje od onih sisari koji su u potpunosti nastanjeni na kopnu; općenito su plavkaste boje. U kitova i morskih krava imaju tendenciju da budu prilično mali, ali u dubokoronećih pinnipedia mogu biti masivne, zbog funkcije čuvanja crvenih krvnih zrnaca.
Jedini kičmenjaci kojima nedostaje slezina su lampetra i zmijuljice (Cyclostomata). Čak i kod ovih životinja postoji difuzni sloj hematopoetskog tkiva unutar crijevnog zida, koji ima strukturu sličnu crvenoj pulpi i za koju se pretpostavlja da je homologna sa slezinom viših kičmenjaka.[32]
U miševa, slezina skladišti polovinu monocita u tijelu, tako da nakon ozljede mogu migrirati u ozlijeđeno tkivo i transformirati se u dendritske ćelije i makrofage, kako bi pomogle zacjeljivanje rane.[5]
Dodatne slike
Poprečni presjek slezene, prikazuje trabekulsko tkivo i slezensku venu i njene pritoke
Slezena
Laparoskopski snimak ljudske slezene
Također pogledajte
- Asplenija
- Anemija srpastih eritrocita
- Transplantacija slezene
Reference
Vanjski linkovi
- "spleen" iz Encyclopædia Britannica Online
- "Spleen and Lymphatic System" Arhivirano 13. 3. 2009. na Wayback Machine, Kidshealth.org (American Academy of Family Physicians)
- "Spleen Diseases" iz MedlinePlus
- "Finally, the Spleen Gets Some Respect" – The New York Times
- Normal range of spleen size for a given age in children