Ӏаишат бинт Абу Бакр
Ӏаишат бинт Абу Бакр ат-Таймийят аль-Къурашийят (Ӏаьр. عَائِشَةُ بِنْتُ أَبِي بَكْرٍ التَّيْمِيَّةُ الْقُرَشِيَّةُ; йина 604, Макка — 678 шеран 13 июлехь, Мадинат, Хьиджаз, Умавийн халифат) — иза Мухьаммад пайхамаран ﷺ кхоалгӀа зуда а, муъма нехан нанойх цхьаъ а йу, ша йоцург йоӀстаг зуда цо ца йалийна хилла йолу. Иза Мухьаммад пайхамаран ﷺ дуьххьарлерчу халифан Абу Бакр ас-Сиддикъан йоӀ а йу[4][5]. Мухьаммад пайхамара ﷺ и йалийна Бадрун гӀазот хиллачул тӀаьхьа 623-чу шарахь (хӀижрин 2-чу шарахь). Ухьудан гӀазотехь лазийначарна хи ма ло арабевлла хилла болчу зударшца хилла а йу иза[6]. Иза бехкейина хилла «Ифк» (эладита) олу хилам хиллачу хенахь, цу хьокъехь диссинчу Къуръанан аяташца вахьйуно (Делан хаамо) и бехке цахилар чӀагӀдаллалц, къаьсттина суннатхойн Ӏакъидато (динах тешаро) ма-бохху.
| Ӏаишат бинт Абу Бакр | |
|---|---|
| Ӏаьр. عائشة بنت أبي بكر | |
 | |
| Уммул-муъминин, Хьабибату РасулиллахӀ, Хьабибатул-МустӀафа, Хьабибатул-Хьабиб, аль-Мубарраат, ат-ТӀаййибат, ас-Садикъат | |
| Йина терахь | 614[1][2][…] |
| Йина меттиг | Макка, Хьиджаз |
| Кхелхина терахь | гергга 678 шеран 13 июль[3] |
| Кхелхина меттиг | Мадинат, Хьиджаз, Умавийн халифат |
| ДӀайоьллина меттиг: | Аль-БакъиӀ |
| Да | Абу Бакр ас-Сиддикъ |
| Нана | Умм Руман |
| Майра | Мухьаммад ﷺ |
Ӏаишат Мухьаммад пайхамарца ﷺ даим хилар бахьнехь, цуьнан болх хилла ислам динан ахькамаш а, хьадисаш а нахе дӀадийцар, шен хьокъехь Аль-Хьакима «Аль-мустадрак» олучу жайнахь аллалц: «ШариӀатан доьалгӀа дакъа эла Ӏаишатера дийцина ду». Баккхийчу асхьабаша шайна хала хиллачу хӀумангахь, цуьнга хеттарш деш хилла. Абу Муса аль-АшӀарис а аьлла цуьнах лаьцна дешнаш: «Тхо, Делан элчан ﷺ асхьабаш, ца кхеташ цхьа а хьадис хилла дац, оха Ӏаиташе хаьттича, цунна и хууш хилар тхуна карийний бен»[7][8]. Хаза къамел дар (мотт цӀена бийца хаар) делла а хилла цунна.
Дахар дӀайаздар
Дуьнен чу йалар
Ӏаишат дуьнен чу йаьлла де билгалдаккхаран гонаха цхьаьнацадар ду (хилпало йу). Амма гӀарадаьлларг, цуьнан 9 шо долчу хенахь и Мухьаммад пайхамаро ﷺ йалийна хилар ду, хӀижрин 2 шеран шаввал баттахь, и деана ду Аль-Бухарин а, Муслиман а шина сахьихь чохь Ӏаишата ша и дуьйцуш[9]. ТӀаккха и дуьнен чу йаьлла шо нисло хӀижрат далале 7 шо хьалха[10].
Мухьаммад пайхамаран ﷺ хӀусамехь
Захало дийцар а, йалор а
ХӀижрат далале ши шо хьалха, Хадижат дӀакхелхиначул тӀаьхьа, Хавлат бинт Хьаким йеара Мухьаммад ﷺ волчу, цуьнга зудайалор доьхуш[11]. ТӀаккха Мухьаммада ﷺ хаьттира цуьнга: «Мила (йало йеза)?». Хавлата элира: «Хьуна лаахь йоӀстаг а, хьуна лаахь жеро а». Мухьаммада ﷺ хаьттира: «ЙоӀстаг мила йу, ткъа жеро мила йу?». ТӀаккха цо цуьнга хьахийра йоӀстаг — Ӏаишат йу, ткъа жеро — Савдат бинт ЗамӀат йу аьлла. ТӀаккха цо ﷺ элира: «Йийцахьа суна и шиъ». И гӀуллакх хьахо Ӏаишатан нана Умм Руман йолчу йахара Хавлат. Цуьнан нанас элира: «Собарделахь, Абу Бакр схьаваллалц». Схьавеъча Абу Бакра элира цуьнга: «Делан элчане ﷺ схьавола ала». ТӀаккха Мухьаммад пайхамаро ﷺ ван а веана, захало дийцира Ӏаишатца.
Ӏаишта Мадинате хӀижрат дира, Мухьаммад пайхамаро ﷺ хӀижрат диначул тӀаьхьа. Мухьаммада ﷺ и йалийра Бадрун гӀазот хиллачул тӀаьхьа, хӀижрин шолгӀачу шарахь. Мухьаммадна ﷺ гӀенах Джибрил малик гина хилла, дарин кӀадина йукъахь Ӏаишат йохьуш деана, цо элира Мухьаммаде ﷺ: «ХӀара хьан зуда йу». Кхечу хьадисехь деана ду цо иштта элира аьлла: «ХӀара хьан зуда йу дуьненахь а, эхартахь а». Мухьаммада ﷺ цунна жоп делира: «Нагахь хӀара Делера далахь, цо и кхочушдийр ду».