Çырулăх

• Идеографи (пиктографи) — пĕлтерĕшĕпе çыхăннă çыру палли
• Фоноидеографиллĕ — пĕлерĕшĕпе те, сасăлăхĕпе те çыхăннă çыру палли
  • Логографиллĕ — çыру паллийĕ пĕр сăмаха пĕлтерет
  • Морфемăллă — çыру паллийĕ морфемăна пĕлтерет («Китай çырулăхĕ»)
• Фонетикăллă — çыру палли пĕр пĕлтерĕш сасси çумне çыхăннă
  • сыпăклă (силлаби) — кашни çыру пали пĕр сыпăка палăртать. Уйăраççĕ:
    • харпăр сыпăклă çыру — пĕр пек уçăсăр саслă, анчах тĕрлĕ уçă сасăллă сыпăксене тĕрлĕ паллăсемпе çыраççĕ (тĕслĕхрен, япон кани);
    • абугида — çакăн пек сыпăксемпе пĕр тĕплĕ паллăн улшăннă хормисене (сăмахран, эфиоп çырăвĕ) тата/е хушма паллăсемпе (инди çырăвĕ)
  • консонантăллă (квазиалфавитлă) — çырура уçăсăр сасăсене çеç палăртаççĕ. При своем развитии такие системы письма, как правило, обогащаются системами огласовок, в которых с помощью диакритических или дополнительных знаков можно обозначать гласные
  • Консонант вокаллă çыру — сас паллисемпе уçăллă сасăсене, çаплах уçăсăр сасăсене те палăртаççĕ; çырура çак тивĕçпе ĕçлеççĕ: «пĕр графема (çыру палли) — пĕр фонема».

Алфавитсем тесе çирĕп виçеллĕ алфавитлă йĕркелĕх паллисемлĕ фонетикăллă çырулăхсене палăртаççĕ. Алфавитсен паллисене сас паллисем теççĕ.

Çывăх Тухăçпа Вăтаçĕр тавралахĕн авалхи çырулăхĕсем

• Авалхи икĕпат çырăвĕ
  • Мероит çырăвĕ
• Савăл çырулăхĕ
  • Шумер
  • Аккад
  • Элам
  • Хуррит савăл çырулăхĕ
  • Урарту
  • Хетт
  • Авалхи Перси
• Элам иероглифлĕхĕ
• Луви иероглифлĕхĕ
• Крит çырăвĕ тата унăн несĕлĕсем
  • А йĕрĕллĕ çыру,
  • Б йĕрĕллĕ çыру,
  • Кипр-миной çырăвĕ,
  • Кипр çырăвĕ

Семитлă (сасăллă) çырăвĕ тата унăн несĕлĕсем (грексенне шута илмен)

Семит евĕрлисен сĕмĕпе аталаннă çырулăхсем

• Орхон рунисем (тĕрĕк)
  • Пăлхар рунисем
  • Венгр рунисем
  • Иссык çырăвĕ
• Тана (Tāna) (габули тана) мальдив чĕлхи, XVII ĕмĕртен арап сĕмĕ айĕнче.

Грек алфавичĕ тата унăн тĕпĕпе çуралнă алфавитсем

• Грек алфавичĕ
• Итали алфавичĕ
  • Этрус алфавичĕ
  • Латтин алфавичĕ
• Кăпт çырăвĕ
• Готт çырăвĕ
• Кириллица

Грек евĕрлисен сĕмĕпе аталаннă çырулăхсем

Инди çырăвĕ (сыпăклă)

• Кхароштхи
• Брахми

Китай çырăвĕ тата унăн несĕлĕсем

• Китай çырăвĕ
• Япон сыпăклă çырăвĕ
  • Хирагана
  • Катакана
• Чжурчжэнь çырăвĕ
• Кидань çырăвĕ
• Тангут çырăвĕ
• Чжуан çырăвĕ
• Корей çырăвĕ (Хангыль)

Ытти авал тата вăтам ĕмĕр çырулăхĕсем

• Майя çырăвĕ
• Ацтек çырăвĕ
• И чĕлхисен (Китай) цуань çырулăхĕ
• донгба çырулăхĕ (наси, Китай)
• Огамиллĕ çырăвĕ
• Авалхи пермь çырулăхĕ (абур)

XVIII-XX ĕмĕрсенче никĕсленнĕ çырулăхсем

Ази

• мяо чĕлхисен Пахау тата Полларда çырулăхĕ
• Варанг-кшити хо челхисем валли (мунда чĕлхисем, Инди)

• Теневиль идеографикăлă çырулăхĕ (чукчă чĕлхи валли

Африка

• Нко çырăвĕ (1949 çултанпа Гвинейпе Мали манден чĕлхисен çырулăхĕ)
• Басса (1900-мĕш çç. хальхи куна çити)
• Ваи (1820-мĕш çç. хальхи куна çити)
• Кпелле (1930-мĕш — 1940-мĕш çулсем)
• Лома (1930-мĕш — 1940-мĕш) Либерири
• Кикакуи, е менде (менде чĕлхи валли) (1921—1940-мĕш çулсенче), Сьерра-Леоне
• Бамум (1896—1950-мĕш) Камерун
• Османья (сомали чĕлхи валли)
• Мандомбе (1978) Анголăра, Конгăра тата ДРК

Америка

• Чероки çырăвĕ
• Канада сыпăклă çырăвĕ (кри, эскимос, оджибве тата ытти чĕлхисем валли)

Шутласа кăларнă чĕлхесен çырулăхĕ

• Тенгвар
• Ифкуиль чĕлхин уникаллă морфи-фонетикăллă çырулăхĕ

Шифăрне уçайман çырулăхсем

• Ронго-ронго
• Фестский диск
• Инд айлăмĕн çырулăхĕ (протоинд, е харапп çырăвĕ)
• Троян çырăвĕ
• Каролин утравĕсен çырулăхĕ

• Дирингер Д. Алфавит. М. 1963, 2004.
• Добльхофер Э. Знаки и чудеса. М. 1963.
• Истрин В. А. Возникновение и развитие письма. М. 1965.
• Фридрих И. История письма. М. 2004.

• Çырулăх историйĕ
• Палеографи

• Грамматологи сăмахсарĕ
• Алфавит – этемлĕх тĕнчин куç кĕски
• Брейар Ж. Болезнь письма 2007 ҫулхи Раштав уйӑхӗн 18-мӗшӗнче архивланӑ. // Семиотика безумия. Сб. статей. - Париж-Москва, 2005, с. 64-72