.jpg) | |
| Dechrau/Sefydlu | 2021  |
|---|---|
| Rhanbarth | Cymru |
.jpg)
Sefydlwyd y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru (Saesneg: Independent Commission on the Constitutional Future of Wales) gan Lywodraeth Cymru a cytunwyd arno fel rhan o Gytundeb Cydweithio Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru ym mis Tachwedd 2021. Mae gan y Comisiwn ddau amcan eang.
Yr amcan cyntaf yw i ystyried a datblygu opsiynau i ddiwygio’n sylfaenol strwythurau cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig, y mae Cymru yn parhau’n rhan annatod ohoni. Yr ail amcan yw ystyried a datblygu’r holl brif opsiynau blaengar i gryfhau democratiaeth Cymru a sicrhau gwelliannau i bobl Cymru.[1]
Ym mis Hydref 2023 lansiwyd y Comisiwn Cyfansoddiadol Annibynnol gan lywodraeth Lafur Cymru.[2] Cytunwyd ar hyn hefyd fel rhan o Gytundeb Cydweithio rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru a gyhoeddwyd ym mis Tachwedd 2021.[3] Dan arweiniad yr Athro Laura McAllister a chyn Archesgob Cymru, Rowan Williams, bydd yn archwilio perthynas Cymru â gweddill y DU yn y dyfodol ac yn ystyried annibyniaeth i Gymru hefyd.[4][5] Galwodd Plaid Cymru y comisiwn y "sgwrs genedlaethol fwyaf eang am ddyfodol Cymru".[2]Amlinellodd canfyddiadau interim y comisiwn dri opsiwn dichonadwy ar gyfer Cymru gan gynnwys annibyniaeth, i’w harchwilio’n fanylach yn 2023. Amlinellodd yr adroddiad yr opsiwn o Gymdeithas Masnach Rydd yn ystod cyfnod pontio i annibyniaeth lle gellid gwneud cytundeb ar e.e. cyfrifoldeb Lloegr ar gyfer materion megis amddiffyn. Roedd yr adroddiad hefyd yn nodi conffederasiwn o Brydain ac Iwerddon fel opsiwn posibl a chwestiynau allweddol ar annibyniaeth i gael sylw yn 2023.[6] Daeth yr adroddiad i'r casgliad bod "problemau sylweddol" gyda'r ffordd mae Cymru'n cael ei llywodraethu o fewn Undeb y Deyrnas Unedig ar hyn o bryd a bod annibyniaeth yn opsiwn "hyfyw".[7]
Pobl allweddol y Comiwisn yw:[8]
_Members_of_the_Fifth_Senedd_Leanne_Wood_AS_MS_(27555056394).png)
Fel rhan o waith ymgysylltu gyda chyhoedd Cymru, bu i'r Comisiwn drefnu taith ar hyd y wlad a hefyd mynychu digwyddiadau cyhoeddus. Roedd hefyd modd i'r cyhoedd rhannu eu barn ar ddyfodol cyfansoddiadol drwy e-bost a chwblhau ffurflen arolwg ar-lein.[9] Yn Ebrill 2023 sefydlodd y Comisiwn 'Gronfa Ymgysylltu á'r Cymuned' [sic.] gan gwrdd â grwpiau ar draws Cymru gan gynnwys Fforwm Cymru Gyfan i Rieni a Gofalwyr Pobl ag Anableddau Dysgu; Menter Effaith Gymunedol CIC (Castell-nedd Port Talbot); Confensiwn Pensiynwyr Cenedlaethol Cymru (Cymru gyfan); Cyngor Hil Cymru (Abertawe); Tai Pawb (Caerdydd); Lleisiau o Ofal Cymru.[10]
Ym mis Rhagfyr 2022 cyhoeddwyd adroddiad interim sy’n amlinellu cam cyntaf y gwaith. Yn ystod y cyfnod hwn – rhwng mis Tachwedd 2021 a mis Tachwedd 2022 – casgwyd barn a thystiolaeth ar sut caiff Cymru ei rhedeg. Dyma rai o’r gweithgareddau:[11]
Yn yr adroddiad, dadleuodd y Comiiwn nad yw’r sefyllfa bresennol yn opsiwn dichonadwy ar gyfer darparu sefydlogrwydd a ffyniant i Gymru.
Nododd yr adroddiad dri llwybr cyfansoddiadol dichonadwy ac amgen ar gyfer sut gellid rhedeg Cymru, a allai wella bywydau dinasyddion Cymru. Y tri llwybr yw:
| Refferenda | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Cyrff datganoledig | |||||
| Commisiynau |
| ||||
| Deddfwriaeth datganoli | |||||
| Pwyllgorau | |||||
| Adranau Llywodraeth y DU yng Nghymru | |||||
| Cyllid | |||||
| Datganoli pellach | |||||
| Hanes | |||||
| Systemau amgen | |||||
