Trimurti

Gwelodd y cyfnod Puranic o'r 4g i'r 12g OC gynnydd mewn crefyddau ôl-Vedic ac esblygiad o'r hyn a elwir yn "Hindŵaeth synthetig".^[9]

Nid oedd unrhyw unffurfiaeth yn y cyfnod hwn, ac roedd yn cynnwys Brahmaniaeth traddodiadol (neu uniongred) a gweddillion traddodiadau ffydd Vedig hŷn, ynghyd â gwahanol enwadau neu grefyddau sectyddol, yn arbennig Shaiviaeth, Vaishnaviaeth, a Siactiaeth a oedd o fewn y gorlan uniongred ond a oedd eto'n ffurfio endidau gwahanol.^[10] Un o nodweddion pwysig y cyfnod hwn yw ysbryd o gydweithio rhwng ffurfiau uniongred a sectyddol.^[11] O ran yr ysbryd cymod hwn, dywed RC Majumdar:

Mae ei fynegiant mwyaf nodedig i'w ganfod yn y cysyniad diwinyddol o'r Trimūrti, hy, amlygiad y Duw goruchaf mewn tair ffurf: Brahmā, Viṣṇu, a Śiva . . . Ond ni ellir ystyried yr ymgais yn llwyddiant mawr, oherwydd ni ddyrchafwyd Brahmā yn yr un modd a Śiva neu Viṣṇu, ac roedd yr enwadau gwahanol yn aml yn diffinio Trimūrti fel y tri amlygiad o'u duw sectyddol nhw eu hunain.^[12]

Mae adnabyddiaeth Brahma, Vishnu, a Shiva fel un yn cael ei bwysleisio'n gryf yn y Kūrma Purāṇa, lle mae 1.6 Brahman yn cael ei addoli fel Trimurti; Mae 1.9 yn arbennig yn annog undod y tri duw, ac mae 1.26 yn ymwneud â'r un thema. Gan nodi diddordeb y Gorllewin yn y syniad o drindod (sy'n hynod o debyg i'r Drindod Sanctaidd: y Tad, y Mab a'r Ysbryd Glân), mae’r hanesydd AL Basham yn egluro cefndir y Trimurti fel a ganlyn:

Mae'n rhaid bod rhywfaint o amheuaeth a yw'r traddodiad Hindŵaidd erioed wedi cydnabod Brahma fel y Duw Goruchaf yn y ffordd y mae Visnu a Siva wedi'u cenhedlu a'u haddoli.^[13]

Mae'r cysyniad o Trimurti hefyd yn bresennol yn y Maitri Upanishad, lle mae'r tri duw yn cael eu hesbonio fel tri o'i ffurfiau goruchaf.^[14]

Gellir gweld temlau sy'n ymroddedig i amrywiadau o'r Trimurti mor gynnar â'r 6g OC, ac mae rhai temlau heddiw lle mae'r Trimurti yn cael eu haddoli'n parhau. Yn eu plith y mae:

• Teml Baroli Trimurti
• Ogofâu Eliffantaidd
• Deml Trimurti Mithrananthapuram
• Teml Prambanan Trimurti
• Teml Savadi Trimurti
• Deml Thripaya Trimurti
• bryniau Thirumoorthy

Yn gyffredinol, gellir dweud bod gan y trimurti lai o rôl yn Hindŵaeth y canrifoedd diwethaf nag yn India hynafol.

Shaiviaeth

Mae Shaivitiaid yn honni, yn ôl Shaiva Agama, bod Shiva yn cyflawni pum gweithred - creu, cadwraeth, diddymiad, gras, a rhith. Yn y drefn honno, mae'r tri cham cyntaf hyn yn gysylltiedig â Shiva fel Sadyojata (yn debyg i Brahma), Vamadeva (yn debyg i Vishnu) ac Aghora  (sy'n debyg i Rudra). Felly, nid yw Brahma, Vishnu a Rudra yn dduwiau gwahanol i Shiva, ond yn hytrach yn ffurfiau ar Shiva. Fel Brahma/Sadyojata, mae Shiva yn creu. Fel Vishnu/Vamadeva, mae Shiva yn cadw. Fel Rudra/Aghora, mae'n diddymu. Mae hyn yn cyferbynnu â'r syniad mai Shiva yw "Duw dinistr". Shiva yw'r Duw goruchaf ac mae'n cyflawni pob gweithred, a dim ond un yw dinistr. Mae Ergo, y Trimurti yn fath o Shiva Ei Hun ar gyfer Shaivas. Cred y Shaivitiaid mai'r Arglwydd Shiva yw'r Goruchaf, sy'n ymgymryd â rolau beirniadol amrywiol ac yn cymryd enwau a ffurfiau priodol, a hefyd yn sefyll uwchlaw'r rhain i gyd.^[15] Enghraifft weledol amlwg o fersiwn Shaivism o'r Trimurti yw'r cerflun Trimurti Sadashiva yn Ogofâu Elephanta ar Ynys Gharapuri.

Vaishnaviaeth

Er gwaethaf y ffaith bod y Vishnu Purana yn disgrifio bod Vishnu yn ail-greu ei hun fel Brahma er mwyn creu, ac fel Rudra (Shiva) er mwyn dinistrio,^[16] nid yw Vaishnavism yn gyffredinol yn cydnabod cysyniad Trimurti; yn lle hynny, maen nhw'n credu mewn afatars o Vishnu ee Bwdha, Rama, Krishna. Credant hefyd bod Shiva a Brahma ill dau yn ffurfiau o Vishnu. Er enghraifft, mae ysgol Dvaita yn hawlio mai Vishnu yn unig yw'r Duw goruchaf, gyda Shiva yn israddol, ac yn dehongli'r Puranas yn wahanol. Er enghraifft, mae Vijayindra Tîrtha, ysgolhaig o Dvaita yn dehongli'r 18 puranas yn wahanol. Mae'n dehongli'r puranas Vaishnavaidd fel puranas satvic a Shaivite fel tamasig ac mai dim ond piwranas satvic sy'n cael ei ystyried yn awdurdodol, ddiffiniol.^[17]

Shaktiaeth

Mae'r enwad Benywaidd- ganolog Shaktidharma yn aseinio rolau amlwg y tair ffurf (Trimurti) ar Dduwdod Goruchaf nid i dduwiau gwrywaidd ond yn hytrach i dduwiesau benywaidd: Mahasarasvati (Creatrix), Mahalaxmi (Preservatrix), a Mahakali (Destructrix). Gelwir y fersiwn fenywaidd hon o'r Trimurti yn Tridevi ("tair duwies"). Yna mae'r duwiau gwrywaidd (Brahma, Vishnu, Shiva) yn cael eu lleihau'n ddim byd ond asiantau cynorthwyol i'r fenyw goruchaf Tridevi. Yn llyfr 1af (4edd bennod) Srimad Devi Bhagwat Purana, mae Devi Trimurti'n annerch fel a ganlyn:

Adi Parashakti ydw i. Fi yw perchennog y bydysawd hwn. Fi yw'r Realaeth Absoliwt. Rwy'n ddeinamig mewn ffurf fenywaidd ac yn statig mewn ffurf wrywaidd. Rydych chi wedi ymddangos i lywodraethu'r bydysawd trwy fy egni. Chi yw ffurf wrywaidd y Realaeth Absoliwt, tra mai fi yw ffurf fenywaidd y Realaeth hwnnw. Yr wyf y tu hwnt i ffurf, y tu hwnt i bopeth, ac mae holl alluoedd Duw wedi'u cynnwys ynof. Mae'n rhaid eich bod chi'n gwybod mai fi yw'r egni tragwyddol.

Smartiaeth

Mae Smartism yn enwad o Hindŵaeth sy'n rhoi pwyslais ar grŵp o bum duw yn hytrach nag ar un duwdod arbennig.^[18] Mae'r system "addoliad o'r pum ffurf" (pañcāyatana pūjā), a boblogeiddiwyd gan yr athronydd o'r nawfed ganrif Śankarācārya ymhlith Brahmins uniongred o draddodiad Smārta, yn galw ar y pum duw Shiva, Vishnu, Brahma, Shakti a Surya.^[19][20] Ychwanegodd Śankarācārya yn ddiweddarach Kartikeya at y pump hyn, gan wneud cyfanswm o chwech. Hyrwyddwyd y system ddiwygiedig hon gan Śankarācārya yn bennaf i uno prif dduwiau'r chwe sect mawr ar statws cyfartal.^[21] Mae'r athroniaeth fonistig a bregethwyd gan Śankarācārya ei gwneud yn bosibl i ddewis un o'r rhain fel prif dduw, ac ar yr un pryd addoli'r pedwar duw / duwiesau eraill fel ffurfiau gwahanol o'r un Brahman hollalluog.

Saura

Nid yw'r enwad Saura, sy'n addoli Surya fel pen y Duwdod a'r saguna Brahman, yn derbyn y Trimurti gan eu bod yn credu fod Surya yn Dduw. Roedd ffurfiau cynharach ar y Trimurti weithiau'n cynnwys Surya yn lle Brahma, vishnu neu shiva neu fel pedwerydd uwchben y Trimurti, y mae'r tri arall yn ymrithiadau ohonynt; Surya yw Brahma yn y bore, Vishnu yn y prynhawn a Shiva gyda'r nos. Roedd Surya hefyd yn aelod o'r Vedic Trimurti gwreiddiol, a oedd yn cynnwys Varuna a Vayu. Mae rhai Sauras yn addoli naill ai Vishnu neu Brahma neu Shiva fel amlygiadau o Surya, mae eraill yn addoli'r Trimurti fel amlygiad o Surya, ac eraill yn addoli Surya yn unig.

• Datttreya
• Moirai
• Om
• Tridevi
• Trikaya
• Y Drindod
• duwiau triphlyg

• Basham, A. L. (1954). The Wonder That Was India: A Survey of the Culture of the Indian Sub-Continent Before the Coming of the Muslims. New York: Grove Press.
• Courtright, Paul B. (1985). Gaṇeśa: Lord of Obstacles, Lord of Beginnings. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-505742-2.
• Flood, Gavin (1996). An Introduction to Hinduism. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-43878-0.
• Flood, Gavin, gol. (2003). The Blackwell Companion to Hinduism. Malden, MA: Blackwell Publishing. ISBN 1-4051-3251-5.
• Zimmer, Heinrich (1972). Myths and Symbols in Indian Art and Civilization. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-01778-6.