Αμπουλχασάν Μπανί-Σαντρ

Ο Μπανί-Σαντρ γεννήθηκε στο Χαμαντάν, τα αρχαία Εκβάτανα.^[11] Ο πατέρας του ήταν αγιατολάχ και στενός γνώριμος του Χομεϊνί.^[12] Ο Αμπουλχασάν σπούδασε οικονομικά στη Σορβόννη. Το 1972 πέθανε ο πατέρας του στην εξορία, και ο Μπανί-Σαντρ παρέστη στην κηδεία του στο Ιράκ, όπου γνώρισε για πρώτη φορά τον Αγιατολάχ Χομεϊνί.^[13]

Ο Μπανί-Σαντρ είχε ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 συμμετάσχει στις φοιτητικές διαδηλώσεις κατά του Σάχη και φυλακίσθηκε δύο φορές, ενώ τραυματίστηκε κατά τη διάρκεια μιας εξεγέρσεως το 1963. Μετά από αυτά, κατέφυγε στη Γαλλία και αργότερα εντάχθηκε στην ιρανική αντιστασιακή ομάδα που είχε ως επικεφαλής τον Χομεϊνί, του οποίου έγινε σύμβουλος.^[12][13] Μετά το ξέσπασμα της επανάστασης επέστρεψε στο Ιράν συνοδεύοντας τον Χομεϊνί τον Φεβρουάριο του 1979. Συνέγραψε ένα βιβλίο για την ισλαμική οικονομία με τίτλο Eghtesad Tohidi μια αραβική φράση που μεταφράζεται ελεύθερα ως «Τα οικονομικά του μονοθεϊσμού».

Ο Μπανί-Σαντρ έγινε αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών στις 4 Φεβρουαρίου 1979 και παρέμεινε σε αυτή τη θέση 23 ημέρες. Διορίσθηκε επίσης μέλος του επαναστατικού συμβουλίου.^[14] Μετά την παραίτηση του μεταβατικού υπουργού Οικονομικών Αλί Αρνταλάν στις 27 Φεβρουαρίου 1979, ο Μπανί-Σαντρ διορίσθηκε υπουργός Οικονομικών από τον τότε πρωθυπουργό Μεχντί Μπαζαργκάν. Στις 12 Νοεμβρίου 1979, ο Μπανί-Σαντρ διορίσθηκε υπουργός Εξωτερικών στη θέση του Εμπραχίμ Γιαζντί στην κυβέρνηση υπό το Συμβούλιο της Ισλαμικής Επαναστάσεως, μετά την παραίτηση της μεταβατικής κυβερνήσεως.

Ο Μπανί-Σαντρ εκλέχθηκε για τετραετή θητεία ως Πρόεδρος του Ιράν στις 25 Ιανουαρίου 1980, έχοντας λάβει το 78,9% των ψήφων έναντι 15,7% του Αχμάντ Μαντανί, και ορκίσθηκε στις 4 Φεβρουαρίου. Ο Αγιατολάχ Χομεϊνί παρέμεινε ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν, έχοντας τη συνταγματική εξουσία να απολύσει τον Πρόεδρο. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι τελετές για την ανάληψη της προεδρίας έγιναν στο νοσοκομείο όπου ο Χομεϊνί ανάρρωνε από καρδιακό επεισόδιο.^[15]

Ο Μπανί-Σαντρ δεν ήταν κληρικός, καθώς ο Χομεϊνί είχε επιμείνει ότι οι κληρικοί δεν έπρεπε να κατεβαίνουν σε εκλογές για ανώτατες θέσεις. Τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1980, ο Μπανί-Σαντρ επέζησε από δύο συντριβές ελικοπτέρων που τον μετέφεραν κοντά στα σύνορα Ιράν-Ιράκ. Κατά τον Πόλεμο Ιράν-Ιράκ διορίσθηκε από τον Χομεϊνί αρχιστράτηγος των Ενόπλων Δυνάμεων (10 Ιουνίου 1981).^[16]

Η πτώση

Το ιρανικό Κοινοβούλιο διατύπωσε κατηγορίες κατά του Μπανί-Σαντρ εν απουσία του, στις 21 Ιουνίου 1981: υποτίθεται ότι εκινείτο κατά των κληρικών που είχαν πολιτική εξουσία^[17], ιδίως κατά του Μοχαμάντ Μπεχεστί, τότε επικεφαλής των δικαστηρίων της χώρας. Ο ίδιος ο Χομεϊνί φαίνεται ότι βρισκόταν πίσω από τις κατηγορίες, τις οποίες συνυπέγραψε την επόμενη ημέρα.

Προτού γίνει αυτό, οι Φρουροί της Επανάστασης είχαν καταλάβει τα κτήρια και τους κήπους της Προεδρίας, και φυλάκισαν τους συντάκτες μιας εφημερίδας που διατηρούσε στενούς δεσμούς με τον Μπανί-Σαντρ. Κατά τις επόμενες ημέρες εκτελέσθηκαν αρκετοί από τους στενότερους φίλους του, όπως οι Χοσεΐν Ναβάμπ, Ρασίντ Σαντρολχεφαζί και Μανουτσέρ Μασουντί. Ο Αγιατολάχ Χουσεΐν Αλί Μονταζερί ήταν μεταξύ των ελάχιστων μελών της κυβερνήσεως που υποστήριξαν τον Μπανί-Σαντρ, και για τον λόγο αυτόν του αφαιρέθηκαν οι εξουσίες του.

Ταυτοχρόνως, η κυβέρνηση έθεσε εκτός νόμου όλα τα πολιτικά κόμματα εκτός του Κόμματος της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Μέλη των άλλων κομμάτων συνελήφθησαν και φυλακίσθηκαν.

Ο Μπανί-Σαντρ ήδη κρυβόταν κάπου στην Τεχεράνη από λίγες μέρες πριν τα γεγονότα αυτά, προστατευόμενος από τους Μουτζαχεντίν-ε Χαλκ. Προσπάθησε να συμπήξει μια συμμαχία των αντιχομεϊνικών δυνάμεων για να επανακτήσει την εξουσία. Τέτοιες δυνάμεις ήταν οι Μουτζαχεντίν-ε Χαλκ, το KDP και η μαρξιστική οργάνωση Φενταγιάν. Απέφυγε όμως κάθε επαφή με εξόριστες φιλομοναρχικές ομάδες. Συναντήθηκε πολλές φορές σε κρυψώνες με τον ηγέτη των Μουτζαχεντίν Μασούντ Ρατζαβί με σκοπό τον σχεδιασμό συμμαχίας, αλλά μετά την εκτέλεση στις 27 Ιουλίου 1981 του μέλους των Μουτζαχεντίν Μοχαμαντρεζά Σααντατί, οι δυο τους συμφώνησαν ότι ήταν υπερβολικά επικίνδυνο να παραμένουν στο Ιράν.^[18]

Κατά την άποψη του Μπανί-Σαντρ, η εναντίον του καταγγελία από το Κοινοβούλιο αποτελούσε πραξικόπημα κατά της δημοκρατίας στη χώρα. Για την επίλυση των πολιτικών διαφορών στο Ιράν, ο ίδιος ως Πρόεδρος είχε ζητήσει τη διενέργεια δημοψηφίσματος.^[19]

Ο Μπανί-Σαντρ διέφυγε από την Τεχεράνη και κρυβόταν στο δυτικό Ιράν.^[20] Στις 29 Ιουλίου 1981 μαζί με τον Μασούντ Ρατζαβί επιβιβάσθηκαν κρυφά σε ένα αεροπλάνο Boeing 707 της Πολεμικής Αεροπορίας με κυβερνήτη τον έμπιστό τους σμήναρχο Μπεχζάντ Μοεζί.^[12] Μετά την απογείωσή του, το σκάφος ακολούθησε ένα συνηθισμένο σχέδιο πτήσεως και μετά βγήκε έξω από τον ιρανικό εναέριο χώρο, εισερχόμενο στον τουρκικό, προσγειωνόμενο τελικώς στο Παρίσι.^[20]

Οι Μπανί-Σαντρ και Ρατζαβί ζήτησαν και έλαβαν πολιτικό άσυλο στη Γαλλία, υπό τον όρο να απέχουν από αντι-χομεϊνικές δραστηριότητες εκεί. Αφότου όμως η Γαλλία εκκένωσε την πρεσβεία της στην Τεχεράνη, αυτός ο όρος στην ουσία ξεχάστηκε. Τον Οκτώβριο του 1981, οι Μπανί-Σαντρ, Ρατζαβί και το Κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα ίδρυσαν το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης του Ιράν στο Παρίσι.^[12] Ωστόσο, πριν περάσει πολύς καιρός, ο Μπανί-Σαντρ τα χάλασε με τον Ρατζαβί, κατηγορώντας τον για ιδέες που προέκριναν τη δικτατορία και τη βία. Ο Μπανί-Σαντρ ήταν αντίθετος με την ένοπλη αντίσταση όπως τη συντηρούσε στο Ιράν ο Ρατζαβί, αναζητώντας υποστήριξη για τη χώρα του κατά τον πόλεμο με το Ιράκ.

«Σειρά μου να μιλήσω»

Το 1991 ο Μπανί-Σαντρ έδωσε στη δημοσιότητα μια αγγλική μετάφραση του κειμένου που είχε συντάξει το 1989 με τίτλο «Σειρά μου να μιλήσω: Το Ιράν, η Επανάσταση και οι μυστικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ».^[21] Σε αυτό το βιβλιαράκι, ο Μπανί-Σαντρ υποστηρίζει την ύπαρξη μυστικών συμφωνιών μεταξύ των υπευθύνων της προεκλογικής εκστρατείας του Ρόναλντ Ρήγκαν και των ηγετών του Ιράν να επιμηκύνουν την Κρίση των Αμερικανών ομήρων μέχρι που να γίνουν οι Προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ του 1980.^[22] Ισχυρίστηκε επίσης ότι ο Χένρυ Κίσινγκερ συνωμοτούσε για τη δημιουργία ενός κράτους για τους Παλαιστίνιους στην Επαρχία Χουζιστάν του Ιράν και ότι ο Zμπίγκνιεβ Μπρεζίνσκι συνεννοήθηκε με τον Σαντάμ Χουσεΐν για να σχεδιάσουν την εισβολή του Ιράκ στο Ιράν, που ξεκίνησε τον πόλεμο μεταξύ των δύο χωρών.^[21]

Απόψεις

Σε συνέντευξή του το 2008 για την 29η επέτειο της Ιρανικής Επανάστασης, ο Μπανί-Σαντρ δήλωσε ότι ο Χομεϊνί είναι άμεσα υπεύθυνος για τη βία που εκπορεύθηκε από τον Μουσουλμανικό κόσμο και ότι αθέτησε τις υποσχέσεις που είχε δώσει πριν την επανάσταση.^[23] Τον Ιούλιο του 2009 ο πρώην Πρόεδρος κατήγγειλε δημοσίως τη στάση της ιρανικής κυβερνήσεως μετά τις αμφισβητούμενες Ιρανικές προεδρικές εκλογές 2009: «Ο Χαμενεΐ διέταξε τη νοθεία στις προεδρικές εκλογές και τη συνακόλουθη καταστολή των διαδηλωτών.» Ανέφερε ότι η κυβέρνηση «κρατείται στην εξουσία αποκλειστικά με μέσα τη βία και τον τρόμο», ενώ κατηγόρησε τους ηγέτες του Ιράν ότι συσσώρευαν πλούτη για τους εαυτούς τους προς εξαθλίωση των λοιπών Ιρανών.^[24]

Ο Αμπουλχασάν Μπανί-Σαντρ ζούσαν σε μια έπαυλη στις Βερσαλλίες που φρουρούνταν στενά από τη γαλλική αστυνομία.^[25] Η κόρη του, η Φιρουζέχ, παντρεύτηκε τον Μασούντ Ρατζαβί στο Παρίσι μετά την κοινή διαφυγή των δύο ανδρών από το Ιράν.^[26][27] Αργότερα όμως πήραν διαζύγιο, καθώς και η συμμαχία μεταξύ Μπανί-Σαντρ και Ρατζαβί διαλύθηκε.^[26]

Μετά από μακριά ασθένεια, ο Μπανί-Σαντρ πέθανε στο νοσοκομείο Pitié-Salpêtrière στο Παρίσι στις 9 Οκτωβρίου 2021, σε ηλικία 88 ετών.^[28][29][30]

• Touhid Economics, 1980
• (με τον Jean-Charles Deniau) My Turn to Speak: Iran, the Revolution and Secret Deals With the U.S., Potomac Books, Washington, D.C. 1991, ISBN 0-08-040563-0. Μετάφραση του Le complot des ayatollahs, εκδ. La Découverte, Παρίσι 1989.
• Le Coran et le pouvoir: principes fondamentaux du Coran, Imago, 1993

• Προσωπικός ιστότοπος (στην περσική γλώσσα)