Πολιτική ορθότητα
Ως πολιτική ορθότητα αναφέρεται η αποφυγή εκφράσεων ή ενεργειών που πιστεύεται ότι αποκλείουν, περιθωριοποιούν ή προσβάλλουν ομάδες ανθρώπων που μειονεκτούν κοινωνικά ή γίνονται διακρίσεις εις βάρος τους.[1]
Χάρη στο κίνημα της πολιτικής ορθότητας αποκαταστάθηκαν ορισμένες κοινωνικές αδικίες. Διαπιστώνεται όμως ότι υπήρξε εκφυλισμός και εκτροπή αυτής της κίνησης προς μια μορφή ελέγχου της σκέψης που απειλεί την ελευθερία της έκφρασης και προς μια συμμόρφωση στις απαιτήσεις ομάδων πίεσης.[2][3] Ο Ουμπέρτο Έκο θεωρεί ότι πολιτική ορθότητα τείνει να εξελιχθεί σε νέας μορφής φονταμενταλισμό.[4]
Η πολιτικά ορθή ορολογία χρησιμοποιείται και με ειρωνική διάθεση, φτάνοντας στα όρια του επιτρεπτού μιας «κόσμιας» συμπεριφοράς. Χρησιμοποιείται επίσης υποτιμητικά[5][6][7][8][9][10] για να επικριθεί η γλώσσα, ενέργειες ή πολιτικές που θεωρούνται ως υπερβολικά υπολογισμένες, ώστε να μην προσβάλλουν ή να φέρουν σε μειονεκτική θέση κάποια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα. Ο όρος είχε μόνο περιορισμένη χρήση πριν από τη δεκαετία του 1990, συνήθως ως ειρωνική αυτο-περιγραφή, αλλά μπήκε σε κανονική χρήση στις ΗΠΑ όταν ο συντηρητικός συγγραφέας Dinesh D' Souza τον χρησιμοποίησε για να κατακρίνει αυτό που έβλεπε ως προσπάθειες της Αριστεράς για την προώθηση της πολυπολιτισμικότητας μέσω της γλώσσας, των θετικών δράσεων, της αντίθεσης στη ρητορική μίσους και αλλαγών στο περιεχόμενο των σχολικών και πανεπιστημιακών προγράμματα σπουδών.[11] Ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται ευρέως στο Ηνωμένο Βασίλειο περίπου την ίδια περίοδο, ιδιαίτερα σε έντυπα όπως η συντηρητική Daily Mail, που έγινε γνωστή για την έκφραση «τρελή πολιτική ορθότητα» (political correctness gone mad). Μελετητές της Αριστεράς έχουν πει ότι Συντηρητικοί και Φιλελεύθεροι Δεξιοί, όπως ο D' Souza προώθησαν τον όρο για να αποσπάσουν την προσοχή από ουσιαστικότερα ζητήματα διακρίσεων και ως μέρος ενός ευρύτερου πολιτιστικού πολέμου εναντίον του Φιλελευθερισμού [10][12] Έχει επίσης λεχθεί ότι οι Συντηρητικοί έχουν τις δικές τους μορφές πολιτικής ορθότητας, κάτι που συνήθως αγνοείται.[13][14][15]
Ιστορία
Ο όρος «πολιτικώς ορθό» δεν χρησιμοποιήθηκε συχνά στις ΗΠΑ μέχρι τον ύστερο 20ο αιώνα, και η προγενέστερη χρήση του δεν μετέδιδε την κοινωνική απαρέσκεια που απέκτησε σήμερα. Το 1793 ο όρος «πολιτικά ορθό» εμφανίζεται σε μια απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ.[16][17]
Ο αμερικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος William Safire αναφέρει ότι η πρώτη καταγραμμένη χρήση με την σύγχρονη σημασία έγινε από την αμερικανίδα Toni Cade (συγγραφέα, κινηματογραφίστρια, κοινωνική ακτιβίστρια και καθηγήτρια κολλεγίου) το 1970 στην ανθολογία «The Black Woman».[18]
Αρχές έως μέσα 20ου αιώνα
Έως τα μέσα του 20ου αιώνα , η φράση «πολιτικά ορθό» συνδέθηκε με τη δογματική εφαρμογή του σταλινισμού, αντικείμενο αντιπαράθεσης μεταξύ μελών του Κομμουνιστικού Κόμματος και σοσιαλιστών. Αυτή η χρήση αναφερόταν στην πολιτική γραμμή του κομμουνιστικού Κόμματος το οποίο έδινε τις «σωστές» θέσεις σε διάφορους τομείς της πολιτικής, σύμφωνα με τον αμερικανό εκπαιδευτικό Herbert Kohl. Αυτός έγραφε για τις συζητήσεις στη Νέα Υόρκη στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και αρχές της δεκαετίας του ’50:
Ο όρος «πολιτικά ορθό» χρησιμοποιήθηκε υποτιμητικά, για να αναφερθώ σε κάποιον του οποίου η αφοσίωση στην γραμμή του ΚΚ υπερτερούσε της συμπόνιας, και οδήγησε σε κακές πολιτικές . Χρησιμοποιήθηκε από τους σοσιαλιστές εναντίον των κομμουνιστών, και είχε ως στόχο να διαχωρίζει τους σοσιαλιστές που πίστευαν στην ηθική της ισότητας από τους δογματικούς κομμουνιστές που υποστήριζαν και υπερασπίζονταν θέσεις του κόμματος, ανεξάρτητα από την ηθική ουσία τους
— "Uncommon Differences", The Lion and the Unicorn Journal[5]
Τον Μάρτιο του 1968, ο Γάλλος φιλόσοφος Μισέλ Φουκώ έλεγε: «μια πολιτική σκέψη μπορεί να είναι πολιτικά ορθή (“politiquement correcte”) μόνο εάν είναι επιστημονικά επίπονη», αναφερόμενος σε αριστεριστές διανοούμενους που προσπαθούσαν να κάνουν το μαρξισμό επιστημονικά αυστηρό αντί να αρκούνται στη μαρξιστική ορθοδοξία.
Παραδείγματα
Στην ιστοριογραφία
Τη χρήση ορισμένης ορολογίας και την επιλεκτική αναφορά ιστορικών δεδομένων χάριν της πολιτικής ορθότητας σε τρία ιστορικά έργα που αφορούν την Εθνική Αντίσταση (Ελλάδα) και τον Εμφύλιο, αναλύει ο ιστορικός Στάθης Καλύβας.[19] Για παράδειγμα, στα συγκεκριμένα ιστορικά έργα
- «…ενώ οι όροι «ακροδεξιά» και «ακροδεξιοί» συναντώνται συχνά, δεν θα βρεί κανείς τους αντίστοιχους όρους «άκρα Αριστερά» ή «ακροαριστεροί» …. οι αντικομμουνιστές φέρουν συχνά το κοσμητικό επίθετο του «φανατικού», όχι όμως και οι κομμουνιστές. Η προπαγάνδα είναι δραστηριότητα στην οποία επιδίδεται η Δεξιά, όχι όμως και η Αριστερά. … οι στρατιωτικοί αντίπαλοι του Εμφυλίου είναι ο «Δημοκρατικός Στρατός» (όπως αυτοονομάστηκε) και ο «κυβερνητικός στρατός» (όπως τον ονόμασαν οι αντίπαλοί του …».
Ο ιστορικός των επιστημών Thony Christie σχολιάζει το ζήτημα της πολιτικής ορθότητας στην ιστοριογραφία των επιστημών, όπου ορισμένοι (συνήθως μή ειδικοί) υπερτονίζουν κάποιες επιστημονικές ή τεχνολογικές γνώσεις που υπήρχαν σε μη Ευρωπαϊκούς πολιτισμούς (π.χ. Άραβες, Κινέζους, Ινδούς κτλ) σε εποχές πριν την Αναγέννηση. Ως αφορμή χρησιμοποιεί τις αντιδράσεις στο βιβλίο "Η Ανακάλυψη της Επιστήμης" του David Wootton (2015)[20] το οποίο θεωρήθηκε "ευρωκεντρικό".[21]
Στη λογοτεχνία
Η καθηγήτρια του Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αγγελική Γιαννικοπούλου, στα πλαίσια του μαθήματος Ιδεολογία στην Παιδική Λογοτεχνία, έχει δώσει αρκετά παραδείγματα λέξεων, εκφράσεων και εικόνων που θεωρούνται μη πολιτικώς ορθές. Μεταξύ άλλων ως πολιτικώς μη ορθοί αναφέρονται οι τίτλοι παραδοσιακών παραμυθιών, όπως ο Κοντορεβυθούλης και η Τοσοδούλα.[22] Με το πρόσχημα της αλλαγής των μη πολιτικώς ορθών παραμυθιών, έχουν γραφτεί χιουμοριστικά βιβλία όπως το "Πολιτικώς ορθά παραμύθια" και "Πολιτικώς ορθότερα παραμύθια" του Τζέημς Φινν Γκάρνερ (διαθέσιμα και στην ελληνική)[23][24]