Organofosforo konposatu

Organofosforo konposatu batean, fosforo atomo baten loturak ezartzen laguntzeko, hiru zenbaki erabiltzen dira.

NC	Sínboloak	Formula orokorra	Talde konposatuak
1	σ11n	R—P	Fosfinidenoak
1	σ1λ3	R—C${\displaystyle \equiv }$ P	Fosfoalkinoak
2	σ2λ3	R2C=P—R	Fosfoalkinoak
2	σ2λ3	RO—P=O	Oxofosfinoak
2	σ2λ3	R—P=S	Tioxofosfinoak
2	σ2λ3	R—N=P	Iminofosfinoak
2	σ2λ3	R—P=P—R	Difosfenoak
2	σ2λ2	R2P+	Kation fosfenioa
3	σ3λ3	R3P	Fosfinak
3	σ3λ3	R—PX2	Dihaluro alkilfosfonosoa
3	σ3λ3	R2P—X	Dialkilfosfino haluroa
3	σ3λ3	R—P(OR)2	Dialkilfosfonitoa
3	σ3λ3	(RO)3P	Trialkilfosfitoa
3	σ3λ5	R—PO2	Dioxofosforanoak
3	σ3λ5	RO—PO2	Alkilmetafosfatoa
3	σ3λ5	R—P(O)(=CH2)	Metilenoxofosforanoa
3	σ3λ5	R—P(=CR2)2	Bis(metilen)fosforanoa
4	σ4λ4	R4P+	Ion fosfonioa
4	σ4λ5	R—P(O)(OH)2	Azido fosfonikoa
4	σ4λ5	R2—P(O)(OH)	Azido fosfinikoa
4	σ4λ5	R3—P(O)	Fosfina oxidoa
4	σ4λ5	RO—P(O)(OH)2	Alkilfosfatoa
4	σ4λ5	(RO)2P(O)(OH)	Dialkilfosfatoa
4	σ4λ5	(RO)3P(O)	Trialkilfosfatoa
5	σ5λ5	R5P	Fosforanoak
6	σ6λ6	R6P-	Izen arruntik gabea

Oxidazio-egoera edo oxidazio- zenbakia: lotura ionikoen eredu batean, arauak aplikatu ondoren atomo bakoitzean geratzen den karga ionikoa da^[4], partekatutako elektroi bikoteak atomo elektronegatiboenei esleitzen dizkietenak^[5]. Fosforoak hainbat oxidazio-egoera har ditzake, eta ohikoa da organofosforo konposatuak sailkatzea (V) fosforoaren edo (III) fosforoaren deribatuak diren kontuan hartuta, horiek baitira fosforo-konposatuen klase nagusiak.

IUPACen ordezkapen nomenklaturan, oraindik gutxi erabiltzen den nomenklatura deskribatzailean, λ (lambda) konbentzioa erabiltzen da lotura-zenbaki estandarra ez duten fosforoaren eta beste elementu batzuen konposatuak izendatzeko. Ondoan, σ koordinazio-zenbakia erabiltzen da.

Koordinazio-zenbakia, sigma σ hizki grekoaz goi-indize batekin adierazten dena, atomo zentrala zuzenean lotzen den atomo-kopurua da, edo atomo zentralak eratzen duen σ-loturen kopurua^[6]. Fosforoaren δ koordinazio-zenbakia 1 eta 6 artean alda daiteke.

Lambda konbentzioan, elementu baten eta bere ondoko atomoen arteko n lotura-kopuru osoa ^λn bezala adierazten da, λ balentzia deritzona. λ⁵ fosfano ikurrak fosforoak bost hidrogenorekin lotzen duela adierazten du; hau da, λ ikurra fosforoak balentzia-egoera ez-estandarra duela adierazteko erabiltzen da (estandarra 3 da), eta goi-indizeak bost hidrogeno-lotura adierazten ditu.

Sistema horretan, fosfina edo fosfanoa σ³λ³ konposatua da. σ^mλⁿ konposatu batean, fosforo atomoa m atomoekin lotuta dago guztira n loturaren bidez.

Eskuineko taulan organofosforo konposatuen talde desberdinak ageri dira, haien koordinazio-zenbaki ezberdinaren (NC) eta bere lambda balentzia, λ.

H-organofosfatoak fosforo-atomo zentralari zuzenean lotuta dauden hidrogeno atomoa duten organofosfatoak dira. P-H lotura horrek propietate kimiko bereziak ditu. Familia horretako lehen talde aztertuena fosfitoak dira, zeinetan atomo zentrala tribalentea den, eta, nahiz, hasieran batez ere, fosfito forma tautomerotan zeudela uste izan, hamarkadetan, ondo finkatuta dago konposatu horien gehiengo zabalak nahiago dituela H-fosfonato motako egiturak atomo fosforo pentabalentedunekin^[7]:

Ezagutzen diren dialkilo organofosfato guztien infragorrien espektroek, batenak izan ezik, P=O eta PH loturen luzapenari dagozkion xurgapen sendoak erakusten dituzte, eta, R=R'=OH-rentzat izan ezik, ez dute OH luzapenaren ezaugarri berezirik erakusten! Bis(trifluorometil) konposatua (R=R'=CF₃) baino ez dago, gaur egun, fosfito tautomero gisa^[8].

Nahiz beste fosfonato guztien (R= R'= alkoxi), fosfinatoak (R= alkoxi; R'= alkil, arilo) eta fosfina oxido sekundarioak (R=R'= alkilo, arilo) tautomero oxiazidoak zuzenean ikusi ez arren, erreakzio-mekanismo askok 1 ↔ 2 tautomerizazioa eskatzen dute, zeinak, literatura kimikoan, askotan agertu diren. Esaterako, dialkilfosfonatoen zilar metal alkaliko gatzek ez dute, infragorrian, P=O luzatze-bandarik erakusten, eta horrek benetan adierazten duena da fosforo azidoaren deribatuak direla eta dagozkien dialkilfosfonatoetatik prestatzea (Michaelis-Becker erreakzioaren lehen urratsa) tautomero oxiazido ezegonkorraren esku hartzea eskatzen duela^[9].

• Funtzio talde

• Organofosforatuen kimika @ users.ox.ac.uk; @ www.chem.wisc.edu