Abenduaren 25

Euskal Herria

Mundua

• 800 – Karlomagno enperadorea koroatu zuten, San Petri basilikan (Erroma).
• 1859 – Australian Europako 24 untxi askatu zituzten eta hala hasi zen historiako kolonizazio azkarrenetako bat. Thomas Austin kolonoak enkargatu zituen, ehizarako. Untxiak izurrite kontrolaezin bilakatu ziren flora eta faunarentzat.
• 1914 – Gabonetako su-etena, Lehen Mundu Gerran Alemaniako Inperioaren soldaduen eta britaniar soldaduen artean egon zen su-eten ez ofiziala.
• 1970 – Eugen Beihl ohorezko kontsul alemaniarra aske azaldu zen Wiesbaden, ETA V.-k bahituta izan ostean. Burgosko Prozesu betean, presioa eragiteko ekintza bat burutu zuen ETAk.
• 1991 – Mikhail Sergeievitx Gorbatxovek, SESBko presidenteak, dimititu zuen eta ondorioz, hurrengo egunean SESB desagertu zen.
• 2016 – Errusiako Defentsa Ministerioaren Tupolev batek istripua izan zuen Sochi gainean, Siriara bidean zela. Alexandrov Taldearen 64 kidek galdu zuten bizitza, besteren artean.

Euskal Herria

Mundua

• 1951 – Distant Drums ("Urrutiko Danborrak") filma estreinatu zen, Raoul Walshek zuzendu eta Gary Cooper, Richard Webb, Mari Aldon, Arthur Hunnicut eta Carl Harbaugh aktoreek antzeztu zuten.
• 1954 – Vera Cruz filma estreinatu zen, Robert Aldrichek zuzendu eta Gary Cooper, Burt Lancaster, Ernest Borgnine, Denise Darcel, Cesar Romero, Charles Bronson, Jack Elam eta Sara Montiel aktoreak antzeztu zutelarik.
• 192 – To Kill a Mockingbird ("Urretxindorra Hiltzea") filma estreinatu zen, Robert Mulliganek zuzendu eta Gregory Peck, Mary Badham eta Phillip Alford aktoreek antzeztu zuten.
• 1957 – Paths of Glory ("Loriazko Bidezidorrak") filma estreinatu zen, Stanley Kubrickek zuzendu eta Kirk Douglas aktoreak antzeztu zutelarik.
• 1970 – There Was a Crooked Man... ("Iruzurgile bat bazen...") filma estreinatu zen, Joseph L. Mankiewiczek zuzendu eta Kirk Douglas eta Henry Fonda aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1987 – Empire of the Sun ("Eguzkiaren Inperioa") filma estreinatu zen, Steven Spielbergek zuzendu eta Christian Bale, John Malkovich, Miranda Richardson eta Nigel Havers aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1991 – The Prince of Tides ("Itsasaldien Printzea") filma estreinatu zen, Barbra Streisandek zuzendu eta berak, Nick Nolte, Blythe Danner, Kate Nelligan, Jeroen Krabbé, Melinda Dillon, George Carlin eta Jason Gould aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1992 – Chaplin filma estreinatu zen, Richard Attenborougheek zuzendu eta Robert Downey, Jr., Marisa Tomei, Moira Kelly, Dan Aykroyd, Penelope Ann Miller eta Kevin Kline aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1995 – Four Rooms ("Lau Gela") filma estreinatu zen, Allison Anders, Alexandre Rockwell, Robert Rodriguez eta Quentin Tarantinok zuzendu eta Tim Roth, Madonna, Antonio Banderas, Salma Hayek, Marisa Tomei, Quentin Tarantino eta Bruce Willisek antzeztu zutelarik.
• 1997 – As Good as It Gets ("Hobekiago Ezin") filma estreinatu zen, bertan Jack Nicholson, Helen Hunt, Greg Kinnear eta Cuba Gooding Jr. aktoreek antzezten dutelarik.
• 1997 – Jackie Brown filma estreinatu zen, Quentin Tarantinok zuzendu eta Pam Grier, Samuel L. Jackson, Robert Forster, Bridget Fonda, Michael Keaton eta Robert De Niro aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1998 – The Thin Red Line ("Marra Gorri Fina") filma estreinatu zen, Terrence Malickek zuzendu eta Sean Penn, Adrien Brody, Jim Caviezel, Ben Chaplin, Jared Leto, George Clooney, John Cusack, Woody Harrelson, Elias Koteas, Nick Nolte, John C. Reilly eta John Travolta aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2002 – Catch Me If You Can ("Harrapa Nazak Ahal Baldin Baduk") filma estreinatu zen, Steven Spielbergek zuzendu eta Leonardo DiCaprio, Tom Hanks, Christopher Walken, Martin Sheen eta Nathalie Baye aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2003 – Cold Mountain filma estreinatu zen, Anthony Minghellak zuzendu eta Jude Law, Nicole Kidman eta Renée Zellweger aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2004 – The Aviator ("Hegazkinlaria") filma estreinatu zen, Martin Scorsesek zuzendu eta Jude Law, Gwen Stefani, Ian Holm, Danny Huston eta Brent Spiner aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2008 – Valkyrie ("Valkiria") filma estreinatu zen, Bryan Singerek zuzendu eta Tom Cruise, Kenneth Branagh, Bill Nighy, Tom Wilkinson, Carice van Houten eta Terence Stamp aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2008 – The Curious Case of Benjamin Button ("Benjamin Buttonen Kasu Bitxia") filma estreinatu zen, David Fincherek zuzendu eta Brad Pitt, Cate Blanchett, Taraji P. Henson, Julia Ormond, Jason Flemyng, Elias Koteas eta Tilda Swinton aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2013 – Nymphomaniac ("Ninfomana") filma estreinatu zen, Lars von Trierek zuzendu eta Charlotte Gainsbourg, Stellan Skarsgård, Stacy Martin, Shia LaBeouf, Christian Slater, Jamie Bell, Uma Thurman, Willem Dafoe, Mia Goth, Sophie Kennedy Clark, Connie Nielsen, Michaël Pas, Jean-Marc Barr eta Udo Kier aktoreek antzeztu zutelarik.

Euskal Herria

Mundua

• 2009 – Txinako Zhoushan hirian 5,3 kilometroko luzera duen Xihoumen zubia zabaldu zen.

Euskal Herria

Mundua

Euskal Herria

• 1654 – Manuel Egueskoa, nafar apaiz eta musikagilea (h. 1729).
• 1690 – Aita Manuel Larramendi, gipuzkoar idazlea (h. 1766).
• 1742 – Manuel Martin Karrera, gipuzkoar arkitektoa (h. 1804).
• 1827 – Camilo Hurtado Ametzaga, Riscal de Alegreko markesa, bizkaitar enpresaburu eta saiakeragilea, Madrilen (h. 1888).
• 1895 – Eugenia Idoiaga, La Partera, bizkaitar emagina (h. 1989).
• 1909 – Karlos Santamaria, gipuzkoar matematikaria, euskararen eta euskal kulturaren aldeko ekintzailea, irakaslea, politikaria eta idazlea (h. 1997).
• 1923 – Noël Vandernotte, lapurtar arraunlaria, Joko Olinpikoetan domina bat lortzen gizonezko gazteena (h. 2020).
• 1927 – José Luis Olaizola, gipuzkoar idazle eta gidoilaria.
• 1930 – Pedro Murua, gipuzkoar belar hockey jokalaria.
• 1931 – Jesus Murgiondo, gipuzkoar pilotazalea, Euskadiko Euskal Pilota Federazioaren lehenengo lehendakaria (h. 2022).
• 1939 – Jesús Aranzabal, gipuzkoar txirrindularia (h. 2023).
• 1941 – Jesusi Etxebarria, arrasatear musika irakaslea.
• 1945 – Juan Manuel Egiagarai, bizkaitar politikari eta ekonomialaria.
• 1949 – María Jesús Uriz, nafar itsas-biologoa, belakietan aditua.
• 1950 – Julio Olaizola, Errealeko gipuzkoar futbolari ohia.
• 1952 – Txumari Alfaro, nafar sendabelarretan-aditua eta telebistako aurkezlea.
• 1959 – Alfonso Torregrosa, bizkaitar aktorea.
• 1963 – Mikel Urmeneta, Kukuxumusuren sortzailea eta zuzendari ohia.
• 1966 – Patricia Gaztañaga, bizkaitar telebista aurkezlea.
• 1970 – Laura Garrido, arabar politikaria.
• 1977 – Xabi Molia, lapurtar idazle, gidoigile eta zinema zuzendaria.
• 1982 – Irati Anda, arabar eskalatzailea eta bertsolaria.
• 1991 – Idurre Frías, arabar futbolari ohia, entrenatzailea eta kirol esataria.
• 1992 – Beñat Urretabizkaia, Urretabizkaia II.a, gipuzkoar esku huskako pilotari eta entrenatzailea.
• 2000 – Álvaro Roncal, nafar futbolaria.

Mundua

• 1250 – Joan IV.a Laskaris, Bizantziar Inperioko enperadorea (h. c. 1305).
• 1564 – Abraham Bloemaert, herbeheretar margolaria (h. 1651).
• 1583 – Orlando Gibbons, ingeles musikaria (h. 1625).
• 1584 – Margarita Austriakoa, Espainiako erregina ezkontidea (h. 1611).
• 1624an baitatua – Angelus Silesius, alemaniar idazle, apaiz katoliko eta mistikoa (h. 1677).
• 1717 – Pio VI.a, Aita santua (h. 1799).
• 1721 – William Collins, ingeles olerkaria (h. 1759).
• 1724 – John Michell, ingeles naturaren filosofo eta geologoa (h. 1793).
• 1821 – Klara Barton, estatubatuar, aintzindaria, irakaslea, erizaina eta humanitarioa, Estatu Batuetako Gurutze Gorriaren sortzailea (h. 1912).
• 1867 – William Lashly, Robert Falcon Scott-en Antartikarako bi espedizioetan parte hartu zuen Royal Navyeko marinel ingelesa (h. 1940).
• 1876 –
  • Muhammad Ali Jinnah, Pakistango buruzagi musulmana eta lehendabiziko lehen gobernaria (h. 1948).
  • Adolf Windaus, alemaniar kimikaria, 1928ko Kimikako Nobel Saria (h. 1959).
• 1878 – Louis Chevrolet, suitzar-estatubatuar lasterketako pilotua, “Chevrolet” automobil konpainiaren fundatzailea (h. 1941).
• 1891 – James Lennox Dawson, Viktoria Gurutzea jaso zuen eskoziar soldadua (h. 1967).
• 1899 – Humphrey Bogart, estatubatuar aktorea, American Film Instituteren arabera gizonezko zinema-izarrik handiena (h. 1957).
• 1900 – Antoni Zygmund, poloniar-estatubatuar matematikaria (h. 1992).
• 1904 – Gerhard Herzberg, alemaniar fisikaria, 1971ko Kimikako Nobel Saria (h. 1999).
• 1906 –
  • Martin Glaessner, txekiar geologo eta paleontologoa, Kanbriarraurreko fosilekin egindako lanarengatik ezaguna (h. 1989).
  • Ernst Ruska, alemaniar fisikaria, 1986ko Fisikako Nobel Saria (h. 1988).
• 1907 – Cab Calloway, estatubatuar jazz musikaria, abeslaria eta aktorea (h. 1994).
• 1911 – Louise Bourgeois, frantziar eskultorea (h. 2010).
• 1916 – Ahmed Ben Bella, Aljeriako lehendabiziko presidentea (h. 2012).
• 1917 – Nury Montsé, Argentinako soinu-zinemaren urrezko garaiko lehen aktoreetako bat (h. 1971).
• 1918 –
  • Carmen Bravo-Villasante, espainiar filologoa, folklorista eta itzultzailea, aitzindaria unibertsitateko haur-literatura ikasten (h. 1994).
  • Anuar as Sadat, Egiptoko presidentea (h. 1981).
• 1923 – René Girard, frantziar historialari, literatur kritikari eta gizarte-zientziaren filosofoa (h. 2015).
• 1924 –
  • Moktar Ould Daddah, lehendabiziko Mauritaniako presidentea (h. 2003).
  • Atal Bihari Vajpayee, Indiako lehen ministroa (h. 2018).
• 1925 – Carla Cordua, txiletar filosofoa.
• 1928 – Christian Geissler, alemaniar idazlea (h. 2008).
• 1932 – Michihiro Ozawa, japoniar futbolaria.
• 1933 –
  • Basil Heatley, britainiar atleta (h. 2019).
  • David Mackay, britainiar arkitektoa (h. 2014).
• 1934 – Guy Bois, frantziar historialari marxista, feudalismoaren historiari egindako ekarpenegatik nabarmena (h. 2019).
• 1935 –
  • Sadiq al-Mahdi, Sudango lehen ministroa (h. 2020).
  • Remei Margarit i Tayà, kataluniar psikologoa, kantautorea, irakaslea eta idazlea (h. 2023).
  • Susana Rinaldi, argentinar aktorea, tango-abeslaria eta Giza Eskubideen defendatzailea.
  • Tamara Smirnova, errusiar astronomoa (h. 2001).
• 1942 – Enrique Morente, espainiar abeslaria, flamenkoaren berritzaile handienetako bat (h. 2010).
• 1943 – Hanna Schygulla, alemaniar aktorea.
• 1944 –
  • Sam Strahan, zeelandaberritar errugbilaria (h. 2019).
  • Henry Vestine, estatubatuar gitarra-jotzailea, Canned Heat taldeko kidea (h. 1997).
• 1945, Noel Redding, ingeles rock musikaria, The Jimmy Hendrix Experience taldeko baxu-jotzailea (h. 2003).
• 1948 – Joel Santana, brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1949 –
  • Nawaz Sharif, Pakistango lehen ministroa.
  • Sissy Spacek, estatubatuar aktorea.
• 1950 – Peter Boardman, britainiar mendizalea eta idazlea (h. 1982).
• 1954 – Annie Lennox, eskoziar kantautorea eta ekintzaile politikoa.
• 1955 – Elena O'Callaghan Duch, kataluniar irakaslea, pedagogoa, filologoa, itzultzailea, editorea eta idazlea.
• 1957 – Shane McGowan, anglo-irlandar musikagile eta olerkaria, The Pogues taldearen burua (h. 2023).
• 1961 –
  • Ingrid Betancourt, kolonbiar-frantziar politikaria.
  • Ghislaine Maxwell, britainiar-frantziar-estatubatuar socialite ohia eta delinkuente sexual konbiktua.
  • David Thompson, Barbadosko lehen ministroa (h. 2010).
• 1966 – Mianne Bagger, daniar golflaria, golf-txapelketa profesional batean inoiz jokatu duen lehenengo emakume transexuala.
• 1971 –
  • Dido, ingeles abeslaria.
  • Justin Trudeau, Kanadako lehen ministroa.
• 1973 –
  • Tadatoshi Masuda, japoniar futbolari ohia.
  • Gabriel Popescu, errumaniar futbolari ohia.
• 1978 – Nely Reguera, kataluniar zinema-zuzendaria, gidoilaria eta aktorea.
• 1979 – Tatsuya Ishikawa, japoniar futbolari ohia.
• 1983 -
  • Esperanza Mendoza Holgado, espainiar saskibaloi-arbitroa.
  • Bogi Takács, hungariar-estatubatuar idazle, psikolinguista eta itzultzailea.
• 1986 – Alex Hepburn, britainiar abeslaria.
• 1988 – Marco Mengoni, italiar egile abeslaria.
• 1998 – Flor M. Salvador, mexikar idazlea.
• 2002 – Àngela Mármol, kataluniar influencerra.

Euskal Herria

• 1530 – Joan Nafarroakoa, Nafarroako Erresumaren oinordekoa, Alençonen (j. 1530).
• 1889 – José María Lakoizketa, nafar botanikoa (j. 1831).
• 1957 – Juan Basurko, euskal idazlea (j. 1890).
• 1971 – Miren Maortua, bizkaitar idazlea eta irakaslea (j. 1916).
• 1975 –
  • Pierre Eiheramendi, zuberotar idazlea, apaiza eta euskaltzain urgazlea (j. 1891).
  • Jose Ramon Zubillaga, gipuzkoar idazlea, Buenos Airesen (j. 1891).
• 1977 – Arturo Acebal Idígoras, argentinar-bizkaitar margolari, eskultore eta zeramikaria, Castro Urdialesen (j. 1912).
• 1984 – Enrique Zudaire Iriarte, nafar margolaria (j. 1914).
• 1985 – Eugenio Beitia, bizkaitar apaiz katolikoa, Santanderren (j. 1902).
• 1988 – Juan Uribe Echevarría, txilen aritutako bizkaitar irakasle, idazle eta ikertzailea, Santiagon (j. 1908).
• 2002 – Iñigo Cavero, gipuzkoar politikari, abokatu eta noblea, Madrilen (j. 1929).
• 2006 – Francisco Salinas, nafar legelaria (j. 1915).
• 2007 –
  • Joseba Goñi, bizkaitar idazle, abade katoliko eta ekintzailea (j. 1941).
  • Natividad Junko, Unai Gonzalez Gasteizko presoaren amagin-arreba.
• 2010 – Asunción Villamil, bizkaitar aktorea, Madrilen (j. 1926).
• 2018 –
  • Juan Etxebarria Gangoiti, bizkaitar politikari eta ekonomialaria, Madrilen (j. 1926).
  • Manuel Larrabeiti, bizkaitar futbolaria (j. 1931).
• 2019 – Sagrario Ruiz Elizalde, nafar irakaslea, erreferentea hezkidetzan eta hizkuntza ez-sexistaren erabileraren ezagutzagatik (j. 1946).
• 2021 – Tomas Hernández Mendizabal, gipuzkoar margolari, eskultore eta kartelgilea (j. 1940).

Mundua

• 795 – Adrian I.a, Aita santua (j. c. 700).
• 820 – Leon V.a Armeniarra, Bizantziar enperadorea (j. 775).
• 1306 – Jacopone da Todi, italiar poeta mistikoa.
• 1406 – Henrike III.a Gaztelakoa, Gaztela eta Leongo erregea (j. 1379).
• 1553 – Pedro de Valdivia, espainiar konkistatzailea (j. 1497).
• 1635 – Samuel de Champlain, frantziar esploratzaile eta kolonizatzailea (j. 1567).
• 1644 – Jan Baptist Van Helmont, flandriar sendagilea, kimikaria eta filosofoa (j. 1579).
• 1805 – Marie-Thérèse Reboul, frantziar margolaria (j. 1728).
• 1820 – Joseph Fouché, frantziar politikaria (j. 1759).
• 1859 - Anna Palm de Rosa, suediar margolaria, akuarelengatik ezaguna (h. 1924).
• 1898 – Georges Rodenbach, belgikar olerkaria (j. 1855).
• 1921 – Vladimir Korolenko, errusiar idazle eta kazetaria (j. 1853).
• 1926 – Taishō enperadorea, Japoniako 123. enperadorea (j. 1879).
• 1927 – Teodora Fracasso, Elia San Klementerena, italiar moja karmeldarra (j. 1901).
• 1933 – Francesc Macia, Kataluniako Generalitateko 122. Presidentea (j. 1859).
• 1935 – Paul Bourget, frantziar idazlea (j. 1852).
• 1936 – Carl Stumpf, alemaniar filosofo, psikologo eta musikologoa (j. 1848).
• 1938 – Karel Capek, txekiar eleberrigile eta drama-idazlea (j. 1890).
• 1944 – George Steer, britainiar kazetari eta gerra-korrespontsala (j. 1909).
• 1948 – Pompeu Fabra, kataluniar hizkuntzalaria, katalanaren gaur egungo araudia ezarri zuena (j. 1868).
• 1954 – Ana de Gonta Colaço, portugaldar eskultore eta artista plastikoa (j. 1903).
• 1956 – Robert Walser, alemanierazko suitzar idazlea (j. 1878).
• 1957 – Charles Pathé, frantziar industria-gizona (j. 1863).
• 1960 – Alberto María de Agostini, italiar argazkilari, dokumentalista, mendizale, geografo eta misiolari salestarra (j. 1883).
• 1961 – Otto Loewi, alemaniar fisiologoa, 1936ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1873).
• 1963 – Tristan Tzara, errumaniar-frantziar olerkigile eta saiakera-idazlea, dadaismoaren sortzaileetako bat (j. 1896).
• 1972 – Chakravarti Rajagopalachari, azken Indiako gobernadore orokorra (j. 1878).
• 1973 – İsmet İnönü, Turkiako presidentea (j. 1884).
• 1977 –
  • Charles Chaplin, ingeles aktore, zuzendari, gidoigile eta ekoizlea (j. 1889).
  • Maud Worcester Makemson, estatubatuar arkeoastronomoa (j. 1891).
• 1979 – Joan Blondell, zinemako eta telebistako estatubatuar aktorea (j. 1906).
• 1983 – Joan Miró, kataluniar margolari, eskulturgile, grabatzaile eta zeramikaria (j. 1893).
• 1989 – Nicolae Ceaușescu, Errumaniako presidente eta diktadorea, telebistaren aurrean eraila (j. 1918).
• 1994 –
  • Pierre Dreyfus, frantziar politikari eta enpresaburua (j. 1907).
  • Zail Singh, Indiako 7. presidentea (j. 1916).
• 1995 –
  • Emmanuel Levinas, lituaniar-frantziar filosofoa (j. 1906).
  • Dean Martin, estatubatuar aktorea eta abeslaria (j. 1917).
• 1997 – Giorgio Strehler, italiar antzerki eta zinema-zuzendaria (j. 1921).
• 1998 – Bryan MacLean, estatubatuar abeslari, egile abeslari eta gitarra-jotzailea, Love taldeko kidea (h. 1946).
• 1999 – Zully Moreno, argentinar aktorea (j. 1920).
• 2000 – Willard Van Orman Quine, estatubatuar filosofoa (j. 1908).
• 2005 – Birgit Nilsson, suediar sopranoa (j. 1918).
• 2006 – James Brown, estatubatuar soul eta funk abeslari, konposatzaile, musikari eta ekoizlea (j. 1933).
• 2008 – Eartha Kitt, estatubatuar abeslaria, aktorea, dantzaria, komediantea, aktibista eta abestigilea (j. 1927).
• 2010 – Carlos Andrés Pérez, Venezuelako presidentea (j. 1922).
• 2013 – Pierre Wininger, frantziar komiki gidogile eta marrazkilaria (j. 1950).
• 2015 – Montserrat Gudiol, kataluniar margolaria (j. 1933).
• 2016 –
  • George Michael, ingeles abeslari eta musikaria (j. 1963).
  • Núria Pompeia Vilaplana i Boixons, kataluniar marrazkigile eta idazlea (j. 1931).
  • Vera Rubin, estatubatuar astronomoa, galaxien errotazio tasen inguruko lehen lanak argitaratu zituena (j. 1928).
• 2016 – Errusiako Defentsa Ministerioaren Tu-154 Tupolevaren hegazkin istripuan:
  • Jelizaveta Glinka, errusiar langile humanitarioa eta karitate aktibista (j. 1962).
  • Anton Gubankov, errusiar kazetari eta funtzionarioa (j. 1965).
  • Valeri Khalilov, Uzbekistanen jaiotako Errusiar musika-banda militar zuzendaria eta musikagilea (j. 1952).
• 2018 – Nancy Roman, Hubbleren ama, estatubatuetako astronomoa eta NASAko lehen exekutiboetako bat (j. 1925).
• 2020 –
  • K. C. Jones, estatubatuar saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (j. 1932).
  • Barbara Rose, estatubatuar arte-historialaria, arte-kritikaria, erakusketa-komisarioa eta unibertsitateko irakaslea (j. 1936).
• 2022 –
  • Camilo Azuquita, panamar abeslaria eta musikagilea (j. 1946).
  • Françoise Bourdin, frantziar eleberrigilea (j. 1952).

• Eguberri eguna.
• Sehaska egutegiko izendegia: Eguberri, Suberri eta Sua.